آداب مهمانداری (2)

6.با مهمان چگونه رفتار کنیم؟
در روایات بیان شده در شماره قبل،مشاهده کردیم میهمان ها با میزبان‌های خود قرار می گذارند که میزبان ها خود و خانواده های خویش را به دردسر و مشقت‌های فراوان نیندازند و الا سفره آبرومند چیدن و درست پذیرایی نمودن نه تنها ممنوع نیست،بلکه پیشوایان دین آن را سفارش کرده اند.
رسول خدا(ص) فرمودند:«اگر کسی هزار در هم صرف سفره کند و مومنی از آن غذا بخورد اسراف نیست».1
اگر میهمان را شخصا دعوت کنیم،حتما باید برای پذیرایی او کاملا کوشش کنیم.
امام صادق(ع) فرمودند: «هر گاه یکی از برادران دینیت بر تو وارد شد،آنچه در خانه حاضر هست برای او بیاور،اما اگر او را رسما دعوت کردی سعی کن از او درست پذیرایی نمایی».2
اگر کسی میهمانی را رسما و با تشریفات دعوت کند و درست از آن میهمان پذیرایی نکند،به حق او ظلم کرده و میهمان حق دارد به دیگران بگوید: به من ظلم شده،شما دیگر گول فلان میزبان را نخورید!
عن الصادق(ع):فی قول الله عزوجل: «لا یحب الله الجهر بالسوء من القول الا من ظلم».(سوره نساء،آیه 148)
قال: «من اضاف قوما فاساء ضیافتهم فهو ممن ظلم فلا جناح علیهم فیما قالو فیه».3
امام صادق(ع) در تفسیر: «لا یحب الله الجهر بالسوء من القول لا من ظلم؛یعنی خدا دوست ندارد،کسی صدایش را به گفتار بد،بلند کند،مگر اینکه با او ستم شده باشد» می فرمایند:
«هر کس میهمانی را دعوت کند و از او خوب پذیرایی ننماید،میهمان از کسانی است که در حقش ظلم و ستم شده و اگر در باره سختی هایی که به او گذشته،چیزی بگوید گناهی نکرده است!».
میزبان در برابر میهمان وظایف زیادی دارد که قسمتی از آنها عبارتند از:
1.برای میهمان زود غذا بیاورد.
2.با گشاده رویی و شادمانی با او برخورد کند.
3. سخنان خوب و مفید و سرور آفرین به میان آورد.
4. او را خوب بدرقه کند.
5. اگر برایش امکان دارد،پیش از غذا مقداری میوه بیاورد،زیرا خوردن میوه پیش از غذا بسیار مفید است و خداوند هم در سوره واقعه آیه 21و 22 میوه را پیش از گوشت آورده است.
امام جعفر صادق(ع) فرمودند: «هر گاه برادر مومنت به خانه تو بیاید از او مپرس:آیا چیزی خورده ای یا نه ؟ بلکه هر چه در خانه موجود است،برای او حاضر کن،زیرا جوانمرد،کسی است که هر چه موجود دارد،حاضر کند».4
7.وظیفه میهمان
میهمان سخت عزیز است ولی همچو نفس حــفقـان آرد اگـر آیـد و بــیـرون نــرود
میهمان نیز در برابر صاحب خانه وظایفی دارد که باید آنها را رعایت کند، مثل اینکه، تا جایی وارد شد بدون آشنایی کامل و یا اطلاع قبلی از اوضاع میزبان، چیزی را که نمی داند در آن خانه و یا در آن محل پیدا می شود یا نه، در خواست نکند، زیرا ممکن است اتفاقا آن چیز پیدا نشود و در نتیجه هم باعث نگرانی و آزار میزبان و هم شرمندگی و سبکی و شکست خود میهمان فراهم شود.میهمان باید در برابر میزبان تسلیم، فرمانبردار و کاملا مودب باشد و رفتاری نداشته باشد که سبب زحمت و ناراحتی میزبان گردد!
امام صادق(ع) فرمودند:«هر گاه شخصی به خانه دیگری وارد شود،هر جا صاحب خانه دستور می‌دهد بنشیند، زیرا صاحب خانه به اوضاع خانه و چیز هایی که باید مخفی و از دیگران پوشیده باشد و جزو اسرار و خصوصیات زندگی او است، آشناتر است!».5
در روایت دیگر از رسول خدا وارد شده:«…مدت میهمانی سه روز است و بعد از سه روز، مخارج او از باب صدقه است و میهمان باید پس از سه روز تغییر جا بدهد».6
8.میهمان غریب
رزق ما با پای مهمان می رسد از خوان غیب میزبان هر کس می شود مهمان ما !(صائب تبریزی)
طبق روایات اخلاقی و اجنماعی اسلام، هر کس وارد شهری می شود،میهمان مردم آن شهر حساب می شود.
امام باقر(ع) می‌فرمایند رسول خدا(ص) فرمودند:«هر کس داخل شهری شود،مهمان برادران مومن و هم کیش او است و سزاوار نیست روزه بگیرد،تا وقتی که از آن شهر خارج شود،مگر اینکه صاحب خانه به او اجازه بدهد،زیرا ممکن است که آنها نتوانند غذایی که برای روزه گرفتن لازم است،تهیه کنند و باعث مشقت آنان و سبکی و نگرانی خودش شود ! و نیز شایسته نیست میزبان بدون اجازه میهمان روزه بگیرد چون اگر آنها روزه بگیرند،خواه نا خواه،میهمان هم شرمنده شده و غذای درست و کافی نمی‌خورد و به اذیت و آزار می‌افتد».7
9.آداب سر سفره
یکی از دستورات اخلاقی و بهداشتی اسلام این است که وقتی که سفره چیده می‌شود،پیش از غذا، دستها شسته شود.
امام صادق(ع) می فرمایند: «پیش از غذا،اول صاحب خانه دست بشوید و بعد از او مهمان، اما پس از غدا اول مهمانی که در طرف راست میزبان نشسته است،دست خود را بشوید».8
درباره شروع غذا،رسول خدا(ص) فرمودند:«میزبان باید،پیش از میهمان،شروع به خوردن غذا بکند و بعد از همه دست از غذا خوردن بکشد9 (تا میهمانان با آرامش و خیال راحت غذا بخورند و سیر شوند)».
امام صادق(ع) فرمودند:«ان من الحشمه عند الاخ اذا اکل علی خوان اخیه ان یرفع یده قبل یده !؛از چیزهایی که باعث خشم و غضب برادر مومن می‌شود، این است که پیش از کنار رفتن میهمان،دست از غذا بکشد!».10
وظیفه دیگری که میزبان دارد،این است که به میهمان دستور انجام کاری ندهد.
امام صادق(ع) فرمودند:«ما خاندانی هستیم که در کارهای خانه از میهمان خود کمک نمی گیریم و به آنها فرمان نمی دهیم».
قال رسول الله(ص):ان من حق الضیف ان یعدله الخلال؛یکی از وظایف میزبان این است که:حتی چوب«خلال» هم برای میهمان خود فراهم کند».11
در روایت دیگر آمده: «میهمانی در منزل اما رضا(ع) بود،دست دراز کرد که چراغ را اصلاح کند حضرت او را منع کرد و خودش چراغ را اصلاح کرد و فرمود: ما اهل بیت کارهای خانه را به عهده میهمان نمی‌گذاریم».12
10.بدرقه میهمان
«ابن اعسم شاعر» دستورات مهمانداری را در یک قطعه شعر جمع کرده است که ترجمه آن به فارسی چنین است:
1.میهمان،هنگامی که می آید؛روزی خود را می آورد هر کسی رزقی دارد و بدان می رسد.
2. او را،با خنده و چهره باز،استقبال نموده و تا قدرت داری،خوب از او پذیرایی کن.
3.میهمان باید بدان چه برایش می آوری،خوشنود باشد و تو را به قرض گرفتن وادار نکند.
4. میهمان را احترام کن و کاری به او دستور مده.
5.اگر برادر مسلمانت ناگهان به خانه ات آمد،به آنچه موجود است اکتفا کن،ولی اگر او را رسماً دعوت نمودی،زحمت بکش و او را آبرومند،پذیرایی کن.
6.شایسته است که خودت با میهمان،سر سفره غذا بخوری و پیش از اینکه میهمان کنار برود،دست از غذا خوردن نکشی.
7.سزاوار است که میهمان را تا درب منزل بدرقه کنی و اگر مرکب دارد،برایش رکاب بگیری.13
قال رسول الله(ص):«من حق الضیف ان تمشی معه فتخرجه من حریمک الی الباب؛یکی از وظایف میزبان،این است که،از اطاق تا درب خانه،همراه و بدرقه میهمان برود.».14
1. حلیةالمتقین.ص66.
2. بحار.ج15.ص240
3. سفینة البحار.ج2.ص76ـ تفسیر برهان .ج1.ص25
4و5. سفینةالبحار.ج2.ص76
6. مجموعه الاخبار. ص13
7. حلیه المتقین. ص65
8. بحار الانوار.ج15. ص 240.
9و10و11. سفینه البحار. ج2. ص 76.
12. سفینه البحار.ج 2. ص76.
13. بحار الانوار. ج15. ص 241.
14.سفینه البحار . ج 2 ص 76.