حزب مفصّل
آرشیو
چکیده
متن
تفصیل قرآن و خرد شدن آن به صورت سوره‌ها و آیه‌های کوچک برای آن است که حقیقت قرآن برای بشریت قابل درک باشد و انسان بتواند با آن بیشتر انس بگیرد و از خرمن هدایتش بهره‌مند شود.تفصیل،در لغت به معنای این است که چیز بزرگی را خرد کنند تا قابل حمل گردد،مثلاً گوشت را خرد می‌کنند تا قابل استفاده باشد.«تفصیل الثوب» یعنی پارچه را به اندازه ببری تا جهت دوخت و استفاده آماده گردد.فصّل الکلام:یعنی سخن را به تفصیل بیان کرد.اگر مطلب کاملاً باز شود و به جزئیات آن اشاره گردد،آن را کلام مفصّل می‌نامند که اجمال و کلی گویی ضدّ آن است.1
تفصیل آیات بدین معناست که به صورت کوتاه و ریزتر در آید و در آموزش قرآن نیز باید این اصل رعایت شود و هر که طالب آموزش قرآن و شاگرد این راه است،باید از سوره‌های کوچک آغاز کند؛زیرا در این سوره‌ها آیات الهی تفصیل بیشتری یافته و به صورت سهل و آسان در آمده است.
پیامبر اکرم(ص) که خود معلم قرآن و آغازگر رسالت قرآنی است،کتاب الهی را به چند بخش تقسیم کرده است که اگر هر بخش را یک حزب در نظر بگیریم،قسمت پایانی قرآن به عنوان حزب مفصّل (تفصیل یافته) مطرح می‌شود.این نامگذاری از سوی نبی اکرم(ص) برای یک هفتم آخر کتاب خدا،در همان اوایل نزول صورت گرفته و در میان اصحاب آن حضرت رواج داشته است.ابن مسعود در این باره می‌گوید:
«نزل المفصّل بمکّة فمکثنا حججاً نقرءه لاینزل غیره»2 حزب مفصل در مکه نازل شد و سال‌ها آن را تلاوت می‌کردیم در حالی که غیر از آن نازل نمی شد.
در اینکه پایان حزب مفصل سوره ناس است تردیدی وجود ندارد ولی در آغاز آن اختلاف هست.ماوردی در این باره چنین می‌گوید:در مورد شروع حزب مفصّل سه نظر وجود دارد:
الف.سوره «محمد» که نظر اکثریت است.
ب.سوره «ق».
ج.سوره ضحی.3
زرکشی نیز می نویسد:در اینکه آغاز حزب مفصّل کدام سوره است حدود دوازده نظریه وجود دارد.وی پس از بررسی آنها می‌افزاید:نظر صحیح همان سوره «ق» است.4
بدون شک پیامبر اکرم(ص) عنایت ویژه‌ای به حزب مفصل داشته‌اند که از عوامل زیر ناشی می‌شود:
1.از آنجا که بیشتر سوره‌های این حزب در مکه و اوایل بعثت نازل شده و نقش زیربنائی در تثبیت تفکر توحیدی داشته است،به عنوان ریشه درخت تنومند مکتب اسلام محسوب می‌گردد.شروع آموزش قرآن کریم از این بخش،ذهن قرآن آموز را با اصول دین آشنا می سازد و مبانی اعتقادی او را تحکیم می‌کند.
2.این سوره‌ها دارای وحدت خاصی در آهنگ و فواصل آیات بوده و از لحاظ موضوع دارای انسجام و هماهنگی است.اگر قرآن آموز با ارتباط موجود بین سوره‌های این حزب آشنا گردد،تدبر و درک ارتباط سایر سور نیز برایش آسان‌تر خواهد شد.
3.آیات سوره‌های این حزب تناسب مشخص و معناداری با هم دارد و از سادگی سیاق برخوردار است.به طوری که انس با این سوره‌ها موجب جذابیت روند آموزش قرآن می‌گردد.
4.در حزب مفصل،اصل «تقطیع» به خوبی رعایت شده که در آموزش قرآن نقش مهمی دارد.تعلیم تدریجی آیات قرآن در سیره پیامبر اسلام(ص) مورد توجه بوده است و آن جناب بر این موضوع تأکید داشتنه‌اند.به گونه‌ای که در حدیثی از ابن مسعود می‌خوانیم:رسول خدا(ص) آیه‌ها را ده آیه ده آیه به اصحاب خود تعلیم می‌دادند،و تا آموزش ده آیه نخست پایان نمی‌یافت،به ده آیه بعدی منتقل نمی‌شدند.5
این ویژگی‌ها موجب رشد و کارایی بیشتر حافظه می‌شود و بازیابی اندوخته‌ها را آسان‌تر می‌گرداند.از طرفی محدود بودن آیات سوره‌های این حزب،باعث ایجاد انگیزه و احساس پیشرفت در شاگرد قرآن می‌شود.لذا لازم است در آموزش قرآن،به عنوان متن درسی و بخش آموزشی قرار گیرد.
از آنجا که منابع روایی شیعه آغاز حزب مفصل را سوره «محمد» دانسته و محتوای این روایات نیز اعطای این حزب را از عنایات اختصاصی خداوند بر رسول اکرم(ص) می‌داند.لذا به نظر می‌رسد آغاز حزب مفصل با سوره‌ای که به نام مبارک آن حضرت نامگذاری شده تناسب بیشتری دارد.6
1.مفردات راغب،ذیل ماده فصل.
2.الاتقان،ج 1، ص 54، مناهل العرفان،ج 1، ص 200.
3.علوم القرآن عند المفسرین،ج 1، ص 325.
4.البرهان،ج 1، ص 307.
5.تلاوت آیات قرآن به شیوه ده آیه در برخی از جوامع اسلامی مرسوم بوده و ظاهراً از همین جا نشأت گرفته است.
6.اعطیت السّور الطّول مکان التّوراة و اعطیت المئین مکان الإنجیل و اعطیت المثانی مکان الزّبور و فضّلت بالمفصّل ثمان و ستون سورة و هو مهیمن علی سائر الکتب… سوره‌های طولانی در مقابل تورات،سوره‌های بیش از 100 آیه‌ای در مقابل انجیل،سوره‌های زیر 100 آیه‌ای در مقابل زبور به من داده شده است،و به واسطه حزب مفصل(سوره‌های کوتاه) بر سایر پیامبران برتری یافته‌ام،این بخش که شامل 68 سوره است بر سایر کتب تسلط و غلبه دارد.اصول کافی،کتاب فضل قرآن،مفاتیح الجنان،اعمال شب 27 ماه رجب.
تفصیل آیات بدین معناست که به صورت کوتاه و ریزتر در آید و در آموزش قرآن نیز باید این اصل رعایت شود و هر که طالب آموزش قرآن و شاگرد این راه است،باید از سوره‌های کوچک آغاز کند؛زیرا در این سوره‌ها آیات الهی تفصیل بیشتری یافته و به صورت سهل و آسان در آمده است.
پیامبر اکرم(ص) که خود معلم قرآن و آغازگر رسالت قرآنی است،کتاب الهی را به چند بخش تقسیم کرده است که اگر هر بخش را یک حزب در نظر بگیریم،قسمت پایانی قرآن به عنوان حزب مفصّل (تفصیل یافته) مطرح می‌شود.این نامگذاری از سوی نبی اکرم(ص) برای یک هفتم آخر کتاب خدا،در همان اوایل نزول صورت گرفته و در میان اصحاب آن حضرت رواج داشته است.ابن مسعود در این باره می‌گوید:
«نزل المفصّل بمکّة فمکثنا حججاً نقرءه لاینزل غیره»2 حزب مفصل در مکه نازل شد و سال‌ها آن را تلاوت می‌کردیم در حالی که غیر از آن نازل نمی شد.
در اینکه پایان حزب مفصل سوره ناس است تردیدی وجود ندارد ولی در آغاز آن اختلاف هست.ماوردی در این باره چنین می‌گوید:در مورد شروع حزب مفصّل سه نظر وجود دارد:
الف.سوره «محمد» که نظر اکثریت است.
ب.سوره «ق».
ج.سوره ضحی.3
زرکشی نیز می نویسد:در اینکه آغاز حزب مفصّل کدام سوره است حدود دوازده نظریه وجود دارد.وی پس از بررسی آنها می‌افزاید:نظر صحیح همان سوره «ق» است.4
بدون شک پیامبر اکرم(ص) عنایت ویژه‌ای به حزب مفصل داشته‌اند که از عوامل زیر ناشی می‌شود:
1.از آنجا که بیشتر سوره‌های این حزب در مکه و اوایل بعثت نازل شده و نقش زیربنائی در تثبیت تفکر توحیدی داشته است،به عنوان ریشه درخت تنومند مکتب اسلام محسوب می‌گردد.شروع آموزش قرآن کریم از این بخش،ذهن قرآن آموز را با اصول دین آشنا می سازد و مبانی اعتقادی او را تحکیم می‌کند.
2.این سوره‌ها دارای وحدت خاصی در آهنگ و فواصل آیات بوده و از لحاظ موضوع دارای انسجام و هماهنگی است.اگر قرآن آموز با ارتباط موجود بین سوره‌های این حزب آشنا گردد،تدبر و درک ارتباط سایر سور نیز برایش آسان‌تر خواهد شد.
3.آیات سوره‌های این حزب تناسب مشخص و معناداری با هم دارد و از سادگی سیاق برخوردار است.به طوری که انس با این سوره‌ها موجب جذابیت روند آموزش قرآن می‌گردد.
4.در حزب مفصل،اصل «تقطیع» به خوبی رعایت شده که در آموزش قرآن نقش مهمی دارد.تعلیم تدریجی آیات قرآن در سیره پیامبر اسلام(ص) مورد توجه بوده است و آن جناب بر این موضوع تأکید داشتنه‌اند.به گونه‌ای که در حدیثی از ابن مسعود می‌خوانیم:رسول خدا(ص) آیه‌ها را ده آیه ده آیه به اصحاب خود تعلیم می‌دادند،و تا آموزش ده آیه نخست پایان نمی‌یافت،به ده آیه بعدی منتقل نمی‌شدند.5
این ویژگی‌ها موجب رشد و کارایی بیشتر حافظه می‌شود و بازیابی اندوخته‌ها را آسان‌تر می‌گرداند.از طرفی محدود بودن آیات سوره‌های این حزب،باعث ایجاد انگیزه و احساس پیشرفت در شاگرد قرآن می‌شود.لذا لازم است در آموزش قرآن،به عنوان متن درسی و بخش آموزشی قرار گیرد.
از آنجا که منابع روایی شیعه آغاز حزب مفصل را سوره «محمد» دانسته و محتوای این روایات نیز اعطای این حزب را از عنایات اختصاصی خداوند بر رسول اکرم(ص) می‌داند.لذا به نظر می‌رسد آغاز حزب مفصل با سوره‌ای که به نام مبارک آن حضرت نامگذاری شده تناسب بیشتری دارد.6
1.مفردات راغب،ذیل ماده فصل.
2.الاتقان،ج 1، ص 54، مناهل العرفان،ج 1، ص 200.
3.علوم القرآن عند المفسرین،ج 1، ص 325.
4.البرهان،ج 1، ص 307.
5.تلاوت آیات قرآن به شیوه ده آیه در برخی از جوامع اسلامی مرسوم بوده و ظاهراً از همین جا نشأت گرفته است.
6.اعطیت السّور الطّول مکان التّوراة و اعطیت المئین مکان الإنجیل و اعطیت المثانی مکان الزّبور و فضّلت بالمفصّل ثمان و ستون سورة و هو مهیمن علی سائر الکتب… سوره‌های طولانی در مقابل تورات،سوره‌های بیش از 100 آیه‌ای در مقابل انجیل،سوره‌های زیر 100 آیه‌ای در مقابل زبور به من داده شده است،و به واسطه حزب مفصل(سوره‌های کوتاه) بر سایر پیامبران برتری یافته‌ام،این بخش که شامل 68 سوره است بر سایر کتب تسلط و غلبه دارد.اصول کافی،کتاب فضل قرآن،مفاتیح الجنان،اعمال شب 27 ماه رجب.
تبلیغات
