عبرت در قران

عبرت در لغت به معنی (نگریستن و تأمل کردن در احوال) است ولی در قرآن کریم به معنی از حال دیگران پند گرفتن است چنانکه این آیه می‌فرماید:«فاعتبروا یا اولی الابصار؛پس عبرت بگیرید ای دارندگان دانش» روشی را که قرآن برای اعتبار انتخاب کرده،زبان داستان است به طوری که با مطرح کردن داستان‌هایی از زندگی پیامبران پندهایی را به ما می‌آموزد اینک به چند نمونه اشاره می‌شود.
1.وقتی نمرود حضرت ابراهیم را در آتش افکند،یقین داشت که به خاکستر تبدیل می‌شود، امّا وقتی حضرت ابراهیم از آتش سالم بیرون آمد نمرود فریاد زد، ای ابراهیم به راستی که خدای تو بزرگ است من می‌خواهم برای خدای تو چهار هزار قربانی کنم.ولی ابراهیم گفت:این قربانی‌ها از تو قبول نمی‌شود،مگر اینکه به خدا ایمان بیاوری،امّا نمرود نپذیرفت.
عبرت:عده ای با دیدن ابراهیم و شنیدن سخنانش به خداوند ایمان آورند.
2.داستان حضرت سلیمان:در قرآن آمده است که خداوند نعمت‌های زیادی به این پیامبر بزرگ داده بود،مرکبی تندرو و موادّ معدنی فراوان برای انواع صنایع و نیروی فعّال برای شکل دادن به این موادّ معدنی،او با این موادّ معدنی معابد بزرگی ساخت و مردم را به خدا پرستی ترغیب نمود.
درس عبرت:حضرت سلیمان با آن عظمتی که داشت در برابر مرگ آسیب‌پذیر و ناتوان بود.
3. اصحاب الایکه:اصحاب الایکه یا صاحبان سرزمین‌های پر درخت،آنها مردمی ظالم و ستمگر بودند،میان شام و حجاز زندگی مرفه و ثروت فراوان داشتند و به همین دلیل مغرور شدند و دست به کم فروشی و فساد در زمین زدند.حضرت شعیب آنها را از این کار بر حذر داشت و دعوت به توحید کرد ولی آنها نپذیرفتند و خداوند آنها را مجازات کرد.
عبرت:کفران نعمت باعث از بین رفتن آن نعمت می‌شود.
4. بنی اسرائیل: در سوره مبارکه بقره آیه 243 اشاره به گروهی از بنی اسرائیل می‌کند که برای فرار از زیر بار مسئولیت جهاد،دست به بهانه تراشی زدند و خداوند آنها را مبتلا به بیماری طاعون کرد و همه به طور سریع و برق آسا از میان رفتند.
عبرت:با فرار از زیر بار مسؤولیت نمی‌توان در برابر قدرت خدا مقاومت کرد. خداوند با دشمنان بسیار کوچکی مانند میکروب آنها را از بین برد.
5. سرگذشت شش قوم ستمگر:فرعونیان، قوم عاد، قوم ثمود، اصحاب الرّس،قوم لوط و قوم نوح،در قرآن درس‌های عبرتی از سرگذشت این اقوام به طور فشرده گفته شده است.فرعونیان مردمی ظالم،ستمگر و استعمارگر بودند،قوم نوح مردمی سرسخت و لجوج و خود برتربین بودند،قوم عاد و ثمود تکیه بر قدرت خود داشتند، اصحاب الرّس مردمی نادان بودند که به جای عبادت خداوند درخت صنوبری را که در خارج شهر بود می‌پرستیدند.
عبرت :انحراف فکری و اخلاقی و خود برتر بینی و تکیه بر قدرت خود و فراموش کردن قدرت خداوند سبب گرفتار شدن به عذاب الهی خواهد شد.
چرا سیر و سیاحت؟
سیر در أرض،در قرآن مجید شش بار آمده یک بار به منظور اسرار آفرینش و پنج بار به منظور عبرت گرفتن از سرانجام دردناک اقوام ظالم،قرآن برای مسائل عینی و حسی که آثار آن کامل قابل لمس است در امور تربیتی اهمیت خاصی قائل است،مخصوصاً به مسلمان‌ها دستور می‌دهد که از محیط محدود زندگی خود بیرون در آیند و به سیر و سیاحت دراین جهان پهناور بپردازند.در اعمال و رفتار اقوام دیگر و پایان کار آنها بیندیشند و برای خود عبرت گیرند همیشه عبرت گیری در قرآن ب «اولی الابصار و اولی الباب و لمن یخشی» همراه است، یعنی کسی که دارای بینش است عبرت می‌گیرد، کسی که عقل و اندیشه را به کار می‌گیرد عبرت می‌گیرد کسی که در خواب غفلت باشد با عبرت‌گیری کاری ندارد.قرآن در این آیه می‌فرماید:«افلم یسیروا فی الارض فلینظروا کیف کان عاقبة الّذین من قبلهم؛آیا آنها در زمین سیر نکردند تا دل‌هایی داشته باشند که با آن حقیقت را درک کنند، یا گوش‌هایی که ندای حق را بشنود».جهانگردی،مورد نظر قرآن قلب را دانا، چشم را بینا، و گوش را شنوا می‌گرداند،با این تفاوت که سیر و جهانگردی امروزی برای جلب مال و ثروت صورت می‌گیرد، که غالباً هدف‌های انحرافی دارد.مانند فرهنگ‌های ناسالم عیاشی، هوسرانی و بی بند و باری و سرگرمی‌های ناسالم دیگر. اسلام طرفدار آن نوع جهانگردی است که وسیله انتقال فرهنگ‌های سالم و تراکم تجربه‌ها، آگاهی از اسرار آفرینش در جهان انسانیت و جهان طبیعت و گرفتن درس عبرت از سرگذشت دردناک اقوام فاسد و ستمگر است.
اثرات تربیتی در عبرت‌های قرآنی:
مطالعه سرگذشت پیشینیان چهار اثر دارد.خداوند به پیامبر می‌فرماید ما سرگذشت گوناگون پیامبران را برای تو بیان کردیم تا قلبت را محکم و اراده‌ات را قوی کند و برای مؤمنان پند،اندرز ،تذکر و یادآوری باشد.
توصیه عبرت در سخنان معصومین:
علی(ع) می‌فرماید:عبرت‌ها چقدر فراوانند عبرت پذیران چه اندک.
امام صادق(ع) می‌فرماید:ای اباصالح هرگاه جنازه‌ای بر دوش جماعتی بینی فکر کن تو در آن تابوت هستی و از خدا خواسته‌ای که تو را به دنیا بازگرداند، حال ببین عمل خود را چگونه از سر می‌گیری.
نتیجه:
امر به سیر و سیاحت و مطالعه سرگذشت اقوام در قرآن به خاطر این مطرح شده تا ما آن را از جنبه‌های مختلف تاریخ بررسی کنیم و از تجربیات فراوان آنها استفاده کنیم و سنّت‌های حاکم بر زندگی را شناخته و در زندگی خود پیاده کنیم و در یک کلمه عبرت بگیریم.
بنابراین عبرت‌ها عبارتند از:
1. کفران نعمت باعث از بین رفتن نعمت خواهد شد.
2. فرار از زیر بار مسئولیت ممکن نیست چه بسیار که عوامل پیروزی باعث مرگ افراد شدند.
3. انحراف فکری و اخلاقی ظلم و ستم و تکیه بر قدرت خود و فراموش کردن قدرت خدا سبب گرفتار شدن به عذاب الهی خواهد شد.
4. اختلاف و پراکندگی یک قوم باعث شکست،و اتحاد و همبستگی سبب پیروزی درخشان قومی خواهد شد.