شفاعت از دیدگاه قرآن
آرشیو
چکیده
متن
بدون شک مجازات‌های الهی در قیامت، خواه زودگذر باشد یا طولانی و ابدی،خواه جنبه جسمانی داشته باشد یا روحانی، خواه آنها را اثر طبیعی اعمال بدانیم یا قراردادی، به هر حال جنبه انتقامی ندارد،و همه آنها در مسیر تربیت انسان و ضامن اجرای قوانین الهی است که برای ترقّی و کمال انسان‌ها تعیین شده است.به همین دلیل در عین اینکه عذاب قیامت در قرآن مجید بسیار شدید توصیف گردیده،راه‌های نجات از هر سو به روی انسان گشوده شده،و به گنهکاران فرصت داده می‌شود که از راه خطا بازگردند و خویش را اصلاح کنند و به سوی خدا راه یابند.
شفاعت یکی از این راه‌هاست، زیرا شفاعت به مفهوم صحیح کلمه به افراد آلوده هشدار می‌دهد که تمام پل‌های پشت سر خود را ویران نکنند، و تمام خطوط ارتباطی را با اولیاء اللّه قطع ننمایند.و اگر آلوده گناهانی شدند مأیوس نشوند، و در هر جا هستند بازگشت را شروع کنند و به استقبال رحمت واسعه الهی بشتابند.
بحث شفاعت،با تمام ریزه‌کاری‌ها و نکات جالب تربیتی آن که در آیات فراوانی از قرآن مجید مطرح شده در همین راستا است.بهتر این است که به همین اشاره بسنده کرده و برای درک حقیقت و مفهوم شفاعت و پاسخ به تمام مسائل مربوط به آن به خود قرآن بازگردیم.آیات شفاعت به چند گروه تقسیم می‌شوند:
گروه اول:آیاتی که شفاعت را به کلی نفی می‌کند،مانند آیه 48 سوره مدثر:
«فما تنفعهم شفاعة الشافعین؛شفاعت شفاعت کنندگان به حال آنها سودی نمی‌بخشد»،و نیز آیات 48 و 254 از سوره بقره.
گروه دوم:آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می شمرد.مانند:
«و ما لکم من دونه من ولی و لا شفیع؛هیچ ولی و شفاعت کننده‌ای برای شما جز او نیست».(سوره سجده،آیه 4) و نیز آیه 44 از سوره زمر.
گروه سوم:آیاتی که شفاعت را منوط به اذن خداوند می کند و در حقیقت مکمل آیات گروه دوم است.مانند:«من ذالّذی یشفع عنده الاّ باذنه؛کیست که در نزد او جز به فرمان او شفاعت کند؟»(سوره بقره،آیه 255) و نیز آیات 109 سوره طه، 3 سوره یونس و 26 سوره نجم.
چهارمین گروه:آیاتی که برای شفاعت کننده یا شفاعت شونده شرایطی ذکر می‌کند.مانند«و لا یملک الّذین یدعون من دونه الشفاعة الاّ من شهد بالحقّ و هم یعلمون؛آنها را که غیر از او می‌خوانید قادر به شفاعت نیستند،مگر کسانی که شهادت حق داده‌اند و به خوبی آگاهند».(سوره زخرف،آیه 86) و نیز آیات 28 سوره انبیاء و 87 سوره مریم به این نکته اشاره کرده‌اند.
اگر کسی واجد شرایط نباشد مورد شفاعت قرار نمی‌گیرد؛هر چند
که همسر پیامبر(ص) باشد.چنانکه همسر نوح و لوط(ع) به علت فسق مشمول شفاعت نمی‌شوند.
گروه پنجم:این گروه از آیات ناظر به این مطلب است که بعضی از افراد به خاطر اعمالی که مرتکب شده‌‌اند شایسته شفاعت نیستند و مفهوم آن این است که شفاعت،گروه‌های دیگری را شامل‌می‌شود‌مانند:«ما للظالمین من حمیم ولا‌شفیع یطاع؛برای ستمکاران دوستی وجود ندارد ونه شفاعت کننده‌ای که شفاعتش پذیرفته شود».(سوره مؤمن،آیه 18)
مفهوم شفاعت
شفاعت به مفهوم قرآنیش این است که،شخص گنهکار به خاطر پاره‌ای از جنبه های مثبت (مانند ایمان یا انجام بعضی از اعمال صالح) شباهتی با اولیاء الله پیدا کند و آنها با عنایات و کمک‌های خود او را به سوی کمال سوق دهند و از پیشگاه خدا تقاضای عفو کنند.و به تعبیر دیگر حقیقت شفاعت،قرار گرفتن موجودی قویتر و برتر، در کنار موجود ضعیف‌تر،و کمک کردن به او برای پیمودن مراتب کمال است.1
فلسفه شفاعت
شفاعت نه تشویق به گناه است و نه چراغ سبز برای معاصی،نه عامل عقب افتادگی و نه چیزی شبیه پارتی بازی در جامعه‌های دنیای امروز،بلکه یک مسأله مهم تربیتی است که از جهات گوناگون آثار مثبت و ارزنده دارد، از جمله:
الف) ایجاد امید و مبارزه با روح یأس:بسیار می‌شود که غلبه نفس سبب ارتکاب گناهان مهمی می‌شود و به دنبال آن روح یأس بر کسانی که مرتکب آن گناهان شده اند غلبه می‌کند.ولی امید به شفاعت اولیاء الله به آنها نوید می‌دهد که اگر همین جا متوقف شوند،و خود را اصلاح کنند، ممکن است گذشته آنها از طریق شفاعت نیکان و پاکان جبران گردد،بنابراین امید شفاعت به متوقف شدن گناه و بازگشت به سوی صلاح و تقوی کمک می‌کند!2
ب) ایجاد رابطه‌ای معنوی با اولیاء الله:شفاعت نیازمند به یک نوع ارتباط معنوی میان شفاعت کننده و شفاعت شونده است و به این ترتیب کسی که امید شفاعت را دارد موظف است در این جهان ارتباط معنوی با شخصی که انتظار دارد از او شفاعت کند برقرار سازد و این ارتباط در حقیقت یک نوع وسیله تربیت برای شفاعت شونده خواهد بود که او را به افکار و اعمال «شفاعت کننده» نزدیک می‌کند.
ج) تحصیل شرایط شفاعت:در آیاتی که تفسیر آن را خواندیم شرایط مختلفی درباره شفاعت ذکر شده بود که از همه مهم‌تر اذن و اجازه پروردگار بود،مسلماً کسی که امید و انتظار شفاعت دارد،باید این اذن و اجازه را به نحوی فراهم سازد،یعنی کاری انجام دهد که محبوب و مطلوب خداست.
در آیه 28 انبیاء نیز آمده بود،تنها کسانی که مشمول بخشودگی از طریق شفاعت می‌شوند که به مقام ارتضاء (خشنودی خدا) برسند.و طبق آیه 87 مریم دارای عهد الهی هستند.
بعلاوه در بعضی آیات پیشین ذکر شده بود که شفاعت شامل ظالمان نمی‌شود، به این ترتیب امیدواران شفاعت باید از صف ظالمان (ظلم به هر معنی که تفسیر شود) خارج گردند.3
1. پیام قرآن، ج 6، ص 520.
2. همان،ص 524.
3. همان، ص 524 و 525.
شفاعت یکی از این راه‌هاست، زیرا شفاعت به مفهوم صحیح کلمه به افراد آلوده هشدار می‌دهد که تمام پل‌های پشت سر خود را ویران نکنند، و تمام خطوط ارتباطی را با اولیاء اللّه قطع ننمایند.و اگر آلوده گناهانی شدند مأیوس نشوند، و در هر جا هستند بازگشت را شروع کنند و به استقبال رحمت واسعه الهی بشتابند.
بحث شفاعت،با تمام ریزه‌کاری‌ها و نکات جالب تربیتی آن که در آیات فراوانی از قرآن مجید مطرح شده در همین راستا است.بهتر این است که به همین اشاره بسنده کرده و برای درک حقیقت و مفهوم شفاعت و پاسخ به تمام مسائل مربوط به آن به خود قرآن بازگردیم.آیات شفاعت به چند گروه تقسیم می‌شوند:
گروه اول:آیاتی که شفاعت را به کلی نفی می‌کند،مانند آیه 48 سوره مدثر:
«فما تنفعهم شفاعة الشافعین؛شفاعت شفاعت کنندگان به حال آنها سودی نمی‌بخشد»،و نیز آیات 48 و 254 از سوره بقره.
گروه دوم:آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می شمرد.مانند:
«و ما لکم من دونه من ولی و لا شفیع؛هیچ ولی و شفاعت کننده‌ای برای شما جز او نیست».(سوره سجده،آیه 4) و نیز آیه 44 از سوره زمر.
گروه سوم:آیاتی که شفاعت را منوط به اذن خداوند می کند و در حقیقت مکمل آیات گروه دوم است.مانند:«من ذالّذی یشفع عنده الاّ باذنه؛کیست که در نزد او جز به فرمان او شفاعت کند؟»(سوره بقره،آیه 255) و نیز آیات 109 سوره طه، 3 سوره یونس و 26 سوره نجم.
چهارمین گروه:آیاتی که برای شفاعت کننده یا شفاعت شونده شرایطی ذکر می‌کند.مانند«و لا یملک الّذین یدعون من دونه الشفاعة الاّ من شهد بالحقّ و هم یعلمون؛آنها را که غیر از او می‌خوانید قادر به شفاعت نیستند،مگر کسانی که شهادت حق داده‌اند و به خوبی آگاهند».(سوره زخرف،آیه 86) و نیز آیات 28 سوره انبیاء و 87 سوره مریم به این نکته اشاره کرده‌اند.
اگر کسی واجد شرایط نباشد مورد شفاعت قرار نمی‌گیرد؛هر چند
که همسر پیامبر(ص) باشد.چنانکه همسر نوح و لوط(ع) به علت فسق مشمول شفاعت نمی‌شوند.
گروه پنجم:این گروه از آیات ناظر به این مطلب است که بعضی از افراد به خاطر اعمالی که مرتکب شده‌‌اند شایسته شفاعت نیستند و مفهوم آن این است که شفاعت،گروه‌های دیگری را شامل‌می‌شود‌مانند:«ما للظالمین من حمیم ولا‌شفیع یطاع؛برای ستمکاران دوستی وجود ندارد ونه شفاعت کننده‌ای که شفاعتش پذیرفته شود».(سوره مؤمن،آیه 18)
مفهوم شفاعت
شفاعت به مفهوم قرآنیش این است که،شخص گنهکار به خاطر پاره‌ای از جنبه های مثبت (مانند ایمان یا انجام بعضی از اعمال صالح) شباهتی با اولیاء الله پیدا کند و آنها با عنایات و کمک‌های خود او را به سوی کمال سوق دهند و از پیشگاه خدا تقاضای عفو کنند.و به تعبیر دیگر حقیقت شفاعت،قرار گرفتن موجودی قویتر و برتر، در کنار موجود ضعیف‌تر،و کمک کردن به او برای پیمودن مراتب کمال است.1
فلسفه شفاعت
شفاعت نه تشویق به گناه است و نه چراغ سبز برای معاصی،نه عامل عقب افتادگی و نه چیزی شبیه پارتی بازی در جامعه‌های دنیای امروز،بلکه یک مسأله مهم تربیتی است که از جهات گوناگون آثار مثبت و ارزنده دارد، از جمله:
الف) ایجاد امید و مبارزه با روح یأس:بسیار می‌شود که غلبه نفس سبب ارتکاب گناهان مهمی می‌شود و به دنبال آن روح یأس بر کسانی که مرتکب آن گناهان شده اند غلبه می‌کند.ولی امید به شفاعت اولیاء الله به آنها نوید می‌دهد که اگر همین جا متوقف شوند،و خود را اصلاح کنند، ممکن است گذشته آنها از طریق شفاعت نیکان و پاکان جبران گردد،بنابراین امید شفاعت به متوقف شدن گناه و بازگشت به سوی صلاح و تقوی کمک می‌کند!2
ب) ایجاد رابطه‌ای معنوی با اولیاء الله:شفاعت نیازمند به یک نوع ارتباط معنوی میان شفاعت کننده و شفاعت شونده است و به این ترتیب کسی که امید شفاعت را دارد موظف است در این جهان ارتباط معنوی با شخصی که انتظار دارد از او شفاعت کند برقرار سازد و این ارتباط در حقیقت یک نوع وسیله تربیت برای شفاعت شونده خواهد بود که او را به افکار و اعمال «شفاعت کننده» نزدیک می‌کند.
ج) تحصیل شرایط شفاعت:در آیاتی که تفسیر آن را خواندیم شرایط مختلفی درباره شفاعت ذکر شده بود که از همه مهم‌تر اذن و اجازه پروردگار بود،مسلماً کسی که امید و انتظار شفاعت دارد،باید این اذن و اجازه را به نحوی فراهم سازد،یعنی کاری انجام دهد که محبوب و مطلوب خداست.
در آیه 28 انبیاء نیز آمده بود،تنها کسانی که مشمول بخشودگی از طریق شفاعت می‌شوند که به مقام ارتضاء (خشنودی خدا) برسند.و طبق آیه 87 مریم دارای عهد الهی هستند.
بعلاوه در بعضی آیات پیشین ذکر شده بود که شفاعت شامل ظالمان نمی‌شود، به این ترتیب امیدواران شفاعت باید از صف ظالمان (ظلم به هر معنی که تفسیر شود) خارج گردند.3
1. پیام قرآن، ج 6، ص 520.
2. همان،ص 524.
3. همان، ص 524 و 525.
تبلیغات
