آداب معاشرت (8) خویشاوندان، بهترین پشتیبان انسان
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
«هرکس از بستگان خود دست بکشد (آنها را یارى نکند) از آنها یک دست گرفته شده است اما، از او دستهاى بسیار...».
(امام على علیهالسلام )
آیا تا به حال به اهمّیّت وجود بستگان خود، مخصوصا خویشان نزدیک خود فکر کردهایم؟ آیا وجود و یارى بستگانمان را در زندگى خود حسّ کردهایم؟ آیا مىدانیم که در اثر خوشرفتارى با فامیل و صله ارحام چه فایدههاى مادى و معنوى نصیب ما مىشود؟
البته اگر بخواهیم در این زمینه سود و اجر و پاداش بیشترى ببریم، باید به قرآن و مکتب اهل بیت مراجعه نماییم. مکتبى که با سرشت انسان سازگار است، همان فرهنگ قرآن است که باید به وسیله پیامبر و آلش تفسیر و بیان شود؛ زیرا که آنان طبیبان روحى و جسمى انسانها از طرف خدا هستند و همیشه به مصلحت بشر مىاندیشند نه نظر شخصى آنان. فرق قوانین الهى و بشرى در همین است که قوانین بشرى، نظر مردم عادى را در نظر مىگیرد، خواه خوب باشد یا بد. اما در قوانین الهى که به وسیله انبیاء و اوصیاء بیان شده، خوب و بد و نیاز بشر در نظر گرفته مىشود. لذا اهلبیت براى اینکه انسانها را به سوى پیشرفت در همه مراحل زندگى سوق دهند، دستور به تعاون و همکارى و خوبى با همنوعان، خصوصا بستگان نزدیک دادهاند و احادیثى را در زمینه ارزش وجودى بستگان و نیکى به آنان و آثار مادى و معنوى، دنیوى و اخروى آن بیان داشتهاند که به برخى از آنها -فهرستوار- اشاره مىکنیم:
ارزش وجودى بستگان
هر شخص یا هر شیئى که انسان به آن علاقه دارد و به آن عشق مىورزد و گاهى مکلّف است که به هر قیمتى از آن دفاع نموده و آن را از خطرها حفظ کرده و احترام آن را نگاه دارد، باید ارزش خطر کردن و ریسک را داشته باشد تا به امید آن اجر و پاداشى که براى این تکلیف در نظر گرفته شده خود را به زحمت بیاندازد. صله ارحام و نیکى به آنان هم یکى از مواردى است که انسان مکلّف به خوبى کردن و برخورد خوب با آنان است. اسلام هم که در مورد صله ارحام اینهمه پافشارى مىکند، ارزش و اهمّیّت وجود بستگان را نیز بیان کرده و نیاز انسان را به آنان بازگو کرده و نیکى به آنان را مایه خوشبختى در دنیا و کلید نجات در آخرت دانسته و اکیدا به آن سفارش مىکند.
امیرالمومنین على علیهالسلام مىفرماید:
«هیچ شخصى هرچند ثروتمند و دارا و صاحب فرزندان فراوان باشد، از خویشاوندانش بىنیاز نیست باید با آنان مدارا نماید و احترامشان را نگاه دارد و از ایشان با دست و زبان دفاع نماید زیرا خویشاوندان هرکس بهترین مدافعان و بزرگترین پشتیبان او هستند و به هنگام گرفتارى و در وقت غم و اندوه، مهربانترین و دلسوزتریناند.
هرکس از بستگان خود دست بکشد (آنها را یارى نکند) پس، از ایشان یک دست گرفته شده و از او دستهاى بسیار... پس هر کس مخلصانه به خویشان خود مهر ورزد و به آنان خدمت کند و این کار را براى رضاى خدا انجام دهد، آنچه را که او از مال دنیا در این راه انفاق مىکند خداوند آن انفاقها را براى او ذخیره مىکند و در جهان واپسین هم چند برابر، برایش پاداش مىدهد(1)».
همچنین امام سجاد علیهالسلام در رساله حقوقش که تا به امروز هیچ سازمان جهانىیى نتوانسته است منشورى به این جامعى عرضه بدارد، پس از اینکه نیکى به پدر و مادر را به فرزند، سفارش کرده مىفرماید:
«پدر، بن و ریشه توست و تو شاخه آن هستى و اگر او نبود تو نبودى و مادرت با سراپایش و همه اعضا و وجودش تو را نگهدارى کرده و به این فداکارى، شاد و خرّم بوده و تمام خطرها را از تو دفع نموده و چه مرارتها کشیده تا تو را به این حد رسانده است».
سپس امام چهارم درباره فرزند به پدر بدینگونه سفارش مىکند:
«فرزند از توست و خوب و بدش خوب و بد توست و درباره او مسؤولى».
همچنین درباره برادر مىفرماید:
«اما حق برادرت این است که بدانى او دست توست که با آن کار مىکنى و پشت توست که به او پناه مىبرى و عزت توست که به او اعتماد دارى و نیروى توست که با آن یورش ببرى. مبادا او را ساز و برگ نافرمانى خدا بدانى و نیز وسیله ظلم به حق خدا، او را درباره خودش یار باش و در برابر دشمنش، کمککار، و میان او و شیاطینش حایل شو و حق اندرز او را به جاى آور و اگر مطیع پروردگارش شد و به خوبى از او پذیرا گردید براى ارضاى )دا به او روى کن وگرنه خدا نزد تو مقدّم باشد و از اویش گرامىتر بدار(2)».
کدام فامیل؟
البته ممکن است این سؤال پیش آید که آیا فرمایش حضرت على علیهالسلام شامل حال بستگان خوب است یا اعم از خوب و بد؟ در این زمینه به دستور خود آن حضرت هنگام عیادت از صعصعه بن صوحان (که یکى از یاران ایشان بوده) اشاره مىکنیم: صعصعه مىگوید: «بیمار بودم. على علیهالسلام به عیادتم آمد و فرمود:
«نگاه کن! یک وقت این عیادت کردن مرا به رخ فامیل خود نکشى و فخر نفروشى. اگر قوم و خویش تو گرفتار بودند خودت را بىتفاوت نشان نده، زیرا هیچکس از خویشاوندان، بىنیاز نیست و ممکن است روزى به آنان محتاج شود. پس اگر خویشانت را بر خیر و درستى دیدى، یاریشان کن و اگر زندگى نادرستى داشتند بىتفاوت مباش و آنان را به حال خود وامگذار، بلکه سعى کن بر اساس اطاعت خدا، با خویشانت همدم باشى زیرا شما تا زمانى که بر پایه اطاعت از فرمانهاى الهى با یکدیگر همکارى و همیارى مىکنید و از نافرمانى خدا جلوگیرى مىنمایید در زندگى خود، خوشبخت خواهید بود(3)».
آثار و برکات صله ارحام
مىدانیم که هر کار و عملى -اعم از مادى یا معنوى- که انسان انجام دهد، بدون اجر و مزد نبوده و نخواهد بود و همچنانکه در همه جامعهها معمول است، آثارى بر آن بار مىشود اما در مکتب وحى که نشأت گرفته از اراده ذات بىهمتاى هستىبخش مىباشد به طور اکمل و أتمّ به این مسأله پرداخته شده و به وسیله رهبران الهى بیان شده است و یکى از آن کارها که آثار دنیوى و اخروى فراوانى در پى دارد، صله ارحام مىباشد که احادیثى را در این زمینه مىآوریم:
حدیثى از امام رضا علیهالسلام از جدش اما حسین علیهالسلام درباره طول عمر و زیادى رزق و روزى به خاطر صله ارحام وارد شده است که مىفرماید:
«مَن سرّه أن ینسأ فى أجله و یزاد فى رزقه فلیصل رحمه(4)»:
«هرکس بخواهد عمر او طولانى و روزى او زیاد شود، باید به بستگان خود نیکى نماید».
امام صادق علیهالسلام از جدش رسولخدا صلىاللهعلیهوآله نقل مىکند که مىفرمود:
«صلة الرحم تهوّن الحساب و تقى میتة السوء(5)»:
«صله ارحام در قیامت، حساب انسان را آسان و در دنیا از مرگ بد، حفظ مىکند».
امام در جاى دیگر به دنبال این حدیث آیه «الذین یَصِلوُنَ ما اَمَرَ اللّهُ بِهِ أن یّوصَلَ و یَخْشَوْنَ رَبّهم و یَخافُونَ سُوءَ الحِساب» را خواندند و این حاکى از آن است که نیکى کردن به بستگان، در روزى که انسان از حساب خودش در پیشگاه حق، هراس دارد، حساب او را آسان و او را نجات مىدهد.
اما اینکه صله ارحام و نیکى به فامیل نزدیک چیست؟ باید از رسولخدا یاد بگیریم که مىفرماید:
«صِل رحمک و لو بشربة من ماء و أفضل ما یوصل به الرحم کفّ الاذى عنها(6)» «صله رحم کن و لو با یک جرعه آب و بهترین چیزى که بستگان با آن صله ارحام مىشوند، این است که آنها از دست و زبان انسان در امان بوده و اذیّت نشوند».
همچنین امام باقر علیهالسلام مىفرماید:
«صلة الارحام تزکى الاعمال و تدفع البلوى و تنمى الاموال و تنسىء له فى عمره و توسّع فى رزقه و تحبّب فى اهل بیته فلیتق اللّه و لیصل رحمه(7)».
«صله رحم، اعمال انسان را پاک و بلا را دفع و اموال را زیاد و عمر را بلند و روزى را فراوان و انسان را نزد خانواده، محبوب مىنماید، پس انسان باید الهى را مراعات کرده و صله رحم کند».
________________________________________
1. نهجالبلاغه، فیضالاسلام، خ 23، ص 84.
2. تحفالعقول، ص 27.
3. امالى طوسى، ج 1، ص 357.
4. بحارالانوار، ج 74، ص 91.
5. همان، ج 74، ص 94.
6. بحار الانوار، ج 74، ص 103 و 104.
7. اصول کافى، کتاب الکفر و الایمان، ج 13، ص 230.
(امام على علیهالسلام )
آیا تا به حال به اهمّیّت وجود بستگان خود، مخصوصا خویشان نزدیک خود فکر کردهایم؟ آیا وجود و یارى بستگانمان را در زندگى خود حسّ کردهایم؟ آیا مىدانیم که در اثر خوشرفتارى با فامیل و صله ارحام چه فایدههاى مادى و معنوى نصیب ما مىشود؟
البته اگر بخواهیم در این زمینه سود و اجر و پاداش بیشترى ببریم، باید به قرآن و مکتب اهل بیت مراجعه نماییم. مکتبى که با سرشت انسان سازگار است، همان فرهنگ قرآن است که باید به وسیله پیامبر و آلش تفسیر و بیان شود؛ زیرا که آنان طبیبان روحى و جسمى انسانها از طرف خدا هستند و همیشه به مصلحت بشر مىاندیشند نه نظر شخصى آنان. فرق قوانین الهى و بشرى در همین است که قوانین بشرى، نظر مردم عادى را در نظر مىگیرد، خواه خوب باشد یا بد. اما در قوانین الهى که به وسیله انبیاء و اوصیاء بیان شده، خوب و بد و نیاز بشر در نظر گرفته مىشود. لذا اهلبیت براى اینکه انسانها را به سوى پیشرفت در همه مراحل زندگى سوق دهند، دستور به تعاون و همکارى و خوبى با همنوعان، خصوصا بستگان نزدیک دادهاند و احادیثى را در زمینه ارزش وجودى بستگان و نیکى به آنان و آثار مادى و معنوى، دنیوى و اخروى آن بیان داشتهاند که به برخى از آنها -فهرستوار- اشاره مىکنیم:
ارزش وجودى بستگان
هر شخص یا هر شیئى که انسان به آن علاقه دارد و به آن عشق مىورزد و گاهى مکلّف است که به هر قیمتى از آن دفاع نموده و آن را از خطرها حفظ کرده و احترام آن را نگاه دارد، باید ارزش خطر کردن و ریسک را داشته باشد تا به امید آن اجر و پاداشى که براى این تکلیف در نظر گرفته شده خود را به زحمت بیاندازد. صله ارحام و نیکى به آنان هم یکى از مواردى است که انسان مکلّف به خوبى کردن و برخورد خوب با آنان است. اسلام هم که در مورد صله ارحام اینهمه پافشارى مىکند، ارزش و اهمّیّت وجود بستگان را نیز بیان کرده و نیاز انسان را به آنان بازگو کرده و نیکى به آنان را مایه خوشبختى در دنیا و کلید نجات در آخرت دانسته و اکیدا به آن سفارش مىکند.
امیرالمومنین على علیهالسلام مىفرماید:
«هیچ شخصى هرچند ثروتمند و دارا و صاحب فرزندان فراوان باشد، از خویشاوندانش بىنیاز نیست باید با آنان مدارا نماید و احترامشان را نگاه دارد و از ایشان با دست و زبان دفاع نماید زیرا خویشاوندان هرکس بهترین مدافعان و بزرگترین پشتیبان او هستند و به هنگام گرفتارى و در وقت غم و اندوه، مهربانترین و دلسوزتریناند.
هرکس از بستگان خود دست بکشد (آنها را یارى نکند) پس، از ایشان یک دست گرفته شده و از او دستهاى بسیار... پس هر کس مخلصانه به خویشان خود مهر ورزد و به آنان خدمت کند و این کار را براى رضاى خدا انجام دهد، آنچه را که او از مال دنیا در این راه انفاق مىکند خداوند آن انفاقها را براى او ذخیره مىکند و در جهان واپسین هم چند برابر، برایش پاداش مىدهد(1)».
همچنین امام سجاد علیهالسلام در رساله حقوقش که تا به امروز هیچ سازمان جهانىیى نتوانسته است منشورى به این جامعى عرضه بدارد، پس از اینکه نیکى به پدر و مادر را به فرزند، سفارش کرده مىفرماید:
«پدر، بن و ریشه توست و تو شاخه آن هستى و اگر او نبود تو نبودى و مادرت با سراپایش و همه اعضا و وجودش تو را نگهدارى کرده و به این فداکارى، شاد و خرّم بوده و تمام خطرها را از تو دفع نموده و چه مرارتها کشیده تا تو را به این حد رسانده است».
سپس امام چهارم درباره فرزند به پدر بدینگونه سفارش مىکند:
«فرزند از توست و خوب و بدش خوب و بد توست و درباره او مسؤولى».
همچنین درباره برادر مىفرماید:
«اما حق برادرت این است که بدانى او دست توست که با آن کار مىکنى و پشت توست که به او پناه مىبرى و عزت توست که به او اعتماد دارى و نیروى توست که با آن یورش ببرى. مبادا او را ساز و برگ نافرمانى خدا بدانى و نیز وسیله ظلم به حق خدا، او را درباره خودش یار باش و در برابر دشمنش، کمککار، و میان او و شیاطینش حایل شو و حق اندرز او را به جاى آور و اگر مطیع پروردگارش شد و به خوبى از او پذیرا گردید براى ارضاى )دا به او روى کن وگرنه خدا نزد تو مقدّم باشد و از اویش گرامىتر بدار(2)».
کدام فامیل؟
البته ممکن است این سؤال پیش آید که آیا فرمایش حضرت على علیهالسلام شامل حال بستگان خوب است یا اعم از خوب و بد؟ در این زمینه به دستور خود آن حضرت هنگام عیادت از صعصعه بن صوحان (که یکى از یاران ایشان بوده) اشاره مىکنیم: صعصعه مىگوید: «بیمار بودم. على علیهالسلام به عیادتم آمد و فرمود:
«نگاه کن! یک وقت این عیادت کردن مرا به رخ فامیل خود نکشى و فخر نفروشى. اگر قوم و خویش تو گرفتار بودند خودت را بىتفاوت نشان نده، زیرا هیچکس از خویشاوندان، بىنیاز نیست و ممکن است روزى به آنان محتاج شود. پس اگر خویشانت را بر خیر و درستى دیدى، یاریشان کن و اگر زندگى نادرستى داشتند بىتفاوت مباش و آنان را به حال خود وامگذار، بلکه سعى کن بر اساس اطاعت خدا، با خویشانت همدم باشى زیرا شما تا زمانى که بر پایه اطاعت از فرمانهاى الهى با یکدیگر همکارى و همیارى مىکنید و از نافرمانى خدا جلوگیرى مىنمایید در زندگى خود، خوشبخت خواهید بود(3)».
آثار و برکات صله ارحام
مىدانیم که هر کار و عملى -اعم از مادى یا معنوى- که انسان انجام دهد، بدون اجر و مزد نبوده و نخواهد بود و همچنانکه در همه جامعهها معمول است، آثارى بر آن بار مىشود اما در مکتب وحى که نشأت گرفته از اراده ذات بىهمتاى هستىبخش مىباشد به طور اکمل و أتمّ به این مسأله پرداخته شده و به وسیله رهبران الهى بیان شده است و یکى از آن کارها که آثار دنیوى و اخروى فراوانى در پى دارد، صله ارحام مىباشد که احادیثى را در این زمینه مىآوریم:
حدیثى از امام رضا علیهالسلام از جدش اما حسین علیهالسلام درباره طول عمر و زیادى رزق و روزى به خاطر صله ارحام وارد شده است که مىفرماید:
«مَن سرّه أن ینسأ فى أجله و یزاد فى رزقه فلیصل رحمه(4)»:
«هرکس بخواهد عمر او طولانى و روزى او زیاد شود، باید به بستگان خود نیکى نماید».
امام صادق علیهالسلام از جدش رسولخدا صلىاللهعلیهوآله نقل مىکند که مىفرمود:
«صلة الرحم تهوّن الحساب و تقى میتة السوء(5)»:
«صله ارحام در قیامت، حساب انسان را آسان و در دنیا از مرگ بد، حفظ مىکند».
امام در جاى دیگر به دنبال این حدیث آیه «الذین یَصِلوُنَ ما اَمَرَ اللّهُ بِهِ أن یّوصَلَ و یَخْشَوْنَ رَبّهم و یَخافُونَ سُوءَ الحِساب» را خواندند و این حاکى از آن است که نیکى کردن به بستگان، در روزى که انسان از حساب خودش در پیشگاه حق، هراس دارد، حساب او را آسان و او را نجات مىدهد.
اما اینکه صله ارحام و نیکى به فامیل نزدیک چیست؟ باید از رسولخدا یاد بگیریم که مىفرماید:
«صِل رحمک و لو بشربة من ماء و أفضل ما یوصل به الرحم کفّ الاذى عنها(6)» «صله رحم کن و لو با یک جرعه آب و بهترین چیزى که بستگان با آن صله ارحام مىشوند، این است که آنها از دست و زبان انسان در امان بوده و اذیّت نشوند».
همچنین امام باقر علیهالسلام مىفرماید:
«صلة الارحام تزکى الاعمال و تدفع البلوى و تنمى الاموال و تنسىء له فى عمره و توسّع فى رزقه و تحبّب فى اهل بیته فلیتق اللّه و لیصل رحمه(7)».
«صله رحم، اعمال انسان را پاک و بلا را دفع و اموال را زیاد و عمر را بلند و روزى را فراوان و انسان را نزد خانواده، محبوب مىنماید، پس انسان باید الهى را مراعات کرده و صله رحم کند».
________________________________________
1. نهجالبلاغه، فیضالاسلام، خ 23، ص 84.
2. تحفالعقول، ص 27.
3. امالى طوسى، ج 1، ص 357.
4. بحارالانوار، ج 74، ص 91.
5. همان، ج 74، ص 94.
6. بحار الانوار، ج 74، ص 103 و 104.
7. اصول کافى، کتاب الکفر و الایمان، ج 13، ص 230.
تبلیغات
