بازنمایی تطبیقی ایران در سفرنامه های جهانگردان آلمانی و فرانسوی عصر قاجار

چکیده

این مقاله درصدد واکاوی بازنمایی مسائل فرهنگی و اجتماعی ایران در سفرنامه های آلمانی ها و فرانسویان است. به نظر می رسد از دلایل سفرنامه نویسی نزد اروپاییان مأموریت های محوله دولت متبوع به سیاحان برای مطالعه بافت اجتماعی و فرهنگی ایران در راستای راهنمایی مأموران سیاسی و دیپلماتیک و سنت سفرنامه نویسی که از قرن ۱۷ میلادی پایه گذاری شده بوده است. باوجود اشتراکات آلمانی ها و فرانسویان درباره امور ایران تفاوت هایی در گزارش های سیاهان آلمانی و فرانسوی دیده می شود. فرانسویان در دوره های مختلف، ازجمله در عصر موردبحث، بنا به دلایل سیاسی بیشتر به پژوهش های فرهنگی ایران توجه داشته اند؛ زیرا دولت فرانسه به دلیل رقابت های سیاسی شدید دو قدرت روسیه و انگلستان مجالی برای جولان در عرصه سیاسی کشور نمی یافت و به همین دلیل سعی در انجام فعالیت در زمینه های مختلف فرهنگی به ویژه تحقیقات در حوزه اکتشافات باستان شناسی داشتند. روابط آلمانی ها با ایران را می توان در دو حوزه مختلف تقسیم نمود. نخست نقش مستشاران نظامی و توسعه سیاست های اقتصادی آلمان در ایران و دوم فعالیت های فکری و فرهنگی. تحقیق حاضر بر این پرسش استوار است که با توجه به گزارش های فرانسوی ها و آلمانی ها از ایران در عصر قاجار، آن ها تحت تأثیر تحولات عصر قاجار و اروپا چه گزارشی از ایران ارائه داده اند. فرضیه تحقیق را می توان این گونه مطرح کرد به نظر می رسد نقطه مشترک آلمانی ها و فرانسوی ها در ایران عدم مداخله سیاسی و توجه به رویکردهای فرهنگی خیرخواهانه و گسترش روابط اقتصادی و اجتماعی بوده است. بااین حال روش ها و اولویت های آلمانی ها و فرانسوی آن در برخورد با ایران متفاوت بوده است. در مقاله حاضر نگارندگان تلاش دارند تا با روش تاریخی و تجزیه وتحلیل گزارش های ترجمه شده سیاحان آلمانی و فرانسوی به بررسی تطبیقی دیدگاه های آنان از ایران عصر قاجار پردازند.