استناد به آیه:شهود الهی

«و ما تکون فی شأن و ما تتلوا منه من قراءن و لا تعلمون من عمل إلا کنا علیکم شهوداً إذ تفیضون فیه و ما یعزب عن ربک من مثقال ذرة فی الأرض و لا فی السماء و لا أصغر من ذلک و لا أکبر إلا فی کتب مبین».(سوره یونس، آیه 61)
برای یک شخصیت فرهیحته چه احساس و انگیزه‌ای از این لذت بخش‌تر که ببیند خدای متعال لحظه به لحظه ناظر نیات و رفتار شایسته او است.و برای یک انسان خطاکار چه چیزی از این شرم آورتر و دردناکتر که بداند خدای جکیم و توانا پیوسته شاهد سوء نیت و رفتار شوم اوست.و اصولاً یکی از عوامل سازنده و بازدارنده در راستای تکامل و ارزش‌های وجودی انسان توجه به علم و عنایت خدای سبحان است.
آیه مزبور نبی اکرم(ص) را مورد خطاب قرار داده می‌فرماید:«و ما تکون فی شأن»1 در هیچ شأنی از شئون زندگیت نیستی «و ما تتلوا منه من قرآن»2 و هیچ آیه‌ای از آیات قرآن را تلاوت نمی‌کنی«و لا تعلمون من عمل» و هیچ رفتاری از شما سر نمی‌زند «الا کنا علیکم شهوداً3 اذ تفیضون4 فیه» مگر آن که ما در کمال مراقبت ناظر و شاهد حرکات و سکنات شما هستیم و هیچ چیز حتی به اندازه مثقال ذره‌ای در گستره زمین و نه در بلندای سپهر و آسمان، از پروردگار تو دور و پنهان نخواهند ماند.5 و نه کوچکتر و نه بزرگتر از آن یافت نمی‌شود مگر آن که همه آنها در کتابی آشکار و دیوان علم الهی، ثبت و مندرج خواهد بود.
تحلیل و برداشت
1) آهنگ و لحن این آیه کریمه از جاذبه ویژه‌ای برخوردار است.دل‌های پاک و قلب‌هایی که آمادگی پذیرش دارند «یکاد زیتها یضیء و لو لم تمسه نار» در برابر این آیه بسیار تأثیر پذیرند و بی‌جهت نیست که گفته می‌شود:هرگاه پیامبر اکرم(ص) به این آیه می‌رسیدند،«بکا بکاءاً شدیداً» به شدت می‌گریستند!6
2) آیه مزبور، هم وجد آفرین است و هم هشدار دهنده.7 برای پارسایان و فرزانگان وجد آفرین است و چه لذتی فراتر از این که ساز و کار آرمان و باورهای انسان به گونه‌ای باشد که:احوال،گفتار و رفتارش را در منظر خود بداند به گونه‌ای که مثقال ذره‌ای از عمل انسان غافل نمی‌ماند و نه هرگز دچار نسیان و فراموشی می‌شود.8 به احوال سالار شهیدان در روز عاشورا بیندیشید که هر کجا مصائب دردناک‌تر و سخت‌تر می‌شد بر شدّت شوق و هیجان حضرتش افزوده می‌شد تا جایی که می‌فرمود:«هوّن علی انه بعین الله، آنچه مرا به وجد می‌آورد و این مصائب را بر من سهل و آسان بلکه گوارا می‌سازد این است که همه این رویدادها و مصائب در ساحت احدیت رخ می‌دهد».
ز آنکه خرسندی محبوب تماشای گل است هستیم را گل تسلیم و رضا خواهم کرد
شـوق دیـدار چـنـان مـوج زنـد در دل مـن کـه چوشـد بزم لقا عزم بقا خواهم کرد
فیلسوف معاصر و دانشمند پژوهشگر، پروفسور کربن فرانسوی در سلسله ملاقات‌هایی که با علامه طباطبائی (ره) داشتند فرصت را غنیمت شمرده و جمله‌ای از ایشان به عنوان نصیحت استدعا نموده بود ایشان در پاسخ فرموده بودند:«الم تعلم بان الله یراک؛آیا نمی‌دانی که خدای تبارک و تعالی در هر حال شما را می‌بیند؟!»9 پروفسور کربن خیلی از این تعبیر لذت برده بود و دستور داده بود آن جمله را به صورت تابلویی درآورند و در دانشگاه نصب العین خویش و دیگران قرار داده بود.
3) نظیر این آیه در سوره سبأ آیه 3 نیز آمده است:که «عالم الغیب لایعزب عنه مثقال ذرة فی السماوات و لافی الارض الا فی کتاب مبین» و نیز «هو معکم أینما کنتم»10 «و اصبر لحکم ربّک انّک باعیننا»11 و یا تعبیر«القیت علیک محبّة منی و لتصنع علی عینی»12 و «امیرالمؤمنان (ع) نیز می‌فرماید:و اعلموا انکم بعین الله»13 بار عاطفی لطیف و زیبایی که در این شواهد وجود دارد بر اهل فن پوشیده نیست.
4) چرا دو خطاب اول ویژه نبی اکرم(ص) بوده و خطاب سوم به همه مسلمانان تعمیم داده شده است؟در اندیشه رسالت بودن و درصدد تلاوت آیات برآمدن در گام نخست از شئون رسول الله(ص) است و از آن پس نوبت به مردم می‌رسد.و در عین حال برخی از مفسرین چنین نوشته‌اند که:از تعمیم خطاب سوم چنین برداشت می‌شود که دو خطاب اول نیز شامل همه مسلمانان می‌شود و منحصر به رسول الله(ص) نیست.14
5) به طور کلی زندگی روزمره انسان در سه بعد:«افکار، گفتار و رفتار» رقم می‌خورد که در این آیه نیز به این مثلث اشاره شده است که در هیچ شأن و فکری نیستید15 و به هیچ گفتاری مشغول نمی‌شوید16 و هیچ رفتاری از شما سر نمی‌زند مگر آن که خدای سبحان شاهد و ناظر شماست.
امیرمؤمنان (ع) نیز در مقام نیایش به ساحت قدس الهی عرضه می‌دارد:«تشاهدهم فی سرائرهم و نطلع فی ضمائرهم و تعلم مبلغ بصائرهم» بار الها:توئی که شاهد اسرار بندگانت هستی و بر ضمیر و باطن آنان آگاهی و میزان شناخت و بصیرت آنان را همچون روز نظاره گری.17
و در جای دیگر تو گویی با رهیافت از آیه مورد بحث است که می‌فرماید:«انّ اللّه سبحانه عند اضمار کل مضمر و قول کل قائل و عمل کل عامل؛خدا سبحان در ژرفای ضمیر هر پنهان کننده‌ای و در نجوای گفتار هر گوینده‌ای و در ساحت رفتار هر تلاش گری حضور دائم دارد.»18
6) کتاب مبین چیست؟برخی آن را لوح محفوظ می‌دانند و برخی نامه عمل و شاید بتوان گفت که رفتار انسان در چندین جا ثبت و ضبط می‌شود حتی صورت عمل در عرش هم منعکس می‌شود.و افزون بر این نبی اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) نیز شاهد و گواه خواهند بود «فکیف اذا جئنا من کل امة بشهید و جئنابک علی هؤلاء شهیدا؛ پس چه شرایط و فضایی خواهد بود آنگاه که از هر امتی شاهد و گواه آوریم و تو را نیز ای پیامبر بر امّت اعلام گواه و شاهد بیاوریم؟»( سوره نساء،آیه 41)
7) گزینه «مثقال ذرة» نیز در خور توجه است که تشبیه معقول به محسوس است19 و گرنه همه چیز دارای وزن نیست و خدای سبحان از مادی و مجرد،حقیقی و اعتباری و از خطورات نفسانی و خیالات قلبی، از همه چیز مطلع و آگاه است«فلا اقسم بما تبصرون و ما لاتبصرون»20
8) گزاره «الا کنا علیکم شهوداً اذ تفیضون فیه» نیز شایان تأمل است که با ترهیب و ترغیب هر چه بیشتر بیان شده است.اصولاً ممکن است برخی جزئیات از اعمال انسان و از خود انسان و حتی از دید فرشتگان پنهان بماند ولی غیر ممکن است که مثقال ذره‌ای در آسمان‌ها و زمین، چه رسد از افراد بشر، بر خدا مخفی بماند.
9) به هوش باشیم که اگر در زوایای پنهان زندگی و در ژرفای اسرار و فوق اسرار نیز کار خلافی از ما سر بزند فردای بازپسین سر و کار ما با آن داوری خواهد بود که در پس سرادقات عرش و فوق اسرار ما حضور و شهود داشته و همه چیز همچون روز برای او روشن است و هم اوست که رفتار ما را مورد بررسی و محاکمه قرار خواهد داد.
«اتّقوا معاصی الله فی الخلوات فان الشاهد هو الحاکم» پارسایی پیشه کنید و در خلوات و پنهان از گناهان بر حذر باشید.که در هر حال ساز و کار شما با ساحت قدس پروردگار است و هم اوست که درباره شما به داوری خواهد پرداخت.21
10) در پایان و به عنوان حسن ختام به برخی از اشعار در این راستا اشاره می‌شود:
اندر این ره می‌تـراش و می‌خراش
تـا دم آخـر دمی غــافـل مـــباش
مـا بـر این درگـه ملولان نـیـستیم
تــا ز بـعـد راه هــر جـا بیـستیـم
در دل مـا لالـه زار و گلـشنیست
پـیـری و افـسردگی را راه نـیـست