بهار ایمان

یکی از ویژگی‌هایی که می‌توان برای «ایمان» بر شمرد، بالندگی آن است.
در یک تشبیه ساده می‌توان گفت: ایمان،حالتی انجماد یافته،سخت و سنگواره شده نیست که هیچ رشد و تغییر مثبتی را برنتابد؛بلکه باید همچون درختی،مدام در حال بالندگی،برگ ریزی،برگ آوری،شکوفایی و میوه دادن باشد و دیندار باید پیوسته به پیرایش، حرس کردن،آفت زدایی، تقویت،آبیاری و زدودن شاخه‌های خشک و چیدن علف‌های هرز اطراف آن بکوشد. در حدیثی از امام صادق(ع) می‌خوانیم:«هر کس دو روزش یکسان باشد زیان کار است و کسی که فردایش از امروزش بدتر باشد، مورد لعن و نفرین خداوندی است و کسی که راه‌های رشد خود را نشناسد در لبه پرتگاه انحطاط و کاستی قرار می‌گیرد و برای چنین کسی مردن بهتر از زندگی است».1
این کلام جامع و نورانی ابعاد گسترده‌ای دارد و شامل همه اعتقادات و اعمال انسان می‌شود.اما بدون شک،با ایمان و فراز و فرودها و جزر و مدهای آن ارتباط بیشتری دارد،زیرا محور بسیاری از کنش‌ها و واکنش‌های مؤمن ، ایمان است.
در قرآن، آیه‌ای را می‌بینیم که آشکارا مؤمنان را به «ایمان دوباره» فرا می‌خواند و آیات دیگری که مؤمنان را به سبب زیاد شدن ایمانشان می‌ستاید.در متون منظوم فارسی نیز،این معنا را با عنوان «تازه کردن ایمان» می‌بینیم.شیخ محمود شبستری می‌گوید:
ز نـو هر لحظه ایمان تازه‌گردان مسلمان شو مسلمان شو مسلمان!
سیف فرغانی گوید:
ای دل ای دل!مهر آن مه ورز و ایمان تازه کن سر بنه جانان،عهد و پیمان تازه کن
خاقانی شروانی گوید:
دلا با عـشق،پیمان تازه گـردان چون ایمان گفتی،ایمان تازه گردان
اوحدی مراغه‌ای می‌گوید:
اگر با عشـق، پیمـان تازه کـردم مسـلمان گشتـم،ایمـان تازه کـردم
ایمان پس از ایمان
یا ایها الّذین آمنوا آمنوا باللّه و رسوله و الکتاب الّذی انزّل علی رسوله؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خداوند و پیامبرش و کتابی که بر پیامبرش نازل کرده و به کتابی که پیشتر فرستاده است(به همه آن) ایمان(واقعی) بیاورید…(سوره نساء،آیه 136)
از این آیه استفاده می‌شود که دیندار باید تلاش کند تا خود را به مرتبه بالاتری از ایمان برساند.2در حدیثی از رسول خدا(ص)آمده است:«جددوا ایمانک! قالوا یا رسول اللّه و کیف نجدّد ایماننا؟قال اکثروا من قول لا اله الا الله؛ ایمان خود را تازه کنید!عرض کردند: چگونه؟حضرت فرمود:با فراوان گفتن ذکر«لا اله الا الله»3؛این حدیث با تعبیر«جددوا اسلامکم»4 نیز در منابع آمده است.
افزایش ایمان
این موضوع در آیات متعددی بیان شده است:«انّما المؤمنین الّذین اذا ذکر اللّه وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایماناً و عل ربّهم یتوکلون؛ مؤمنان آن کسانند که چون یاد خدا شود دل‌هایشان ترسان شود و چون آیات او بر آنها تلاوت شود، ایمانشان را بیفزاید و بر خدای خویش توکل کنند». (سوره انفال،آیه 2)
«هوالّذی انزل السکینة فی قلوب المؤمنین لیزدادوا ایماناً مع ایمانهم…؛او کسی است که آرامش را در دل‌های مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزاید…».(سوره فتح،آیه 4)
«و ما جعلنا اصحاب النّار الاّ ملائکة و ما جعلنا عدّتهم الاّ فتنة للّذین کفروا لیستیقن الّذین اوتو الکتاب و یزداد الّذین آمنوا ایمانا؛ و ما آتشبانان را جز فرشتگان قرار ندادیم و تعداد آنها را جز برای امتحان کافران مقرر نکردیم،تا آنان که اهل کتابند به یقین برسند و بر ایمان مؤمنان نیز بیفزاید و اهل کتاب و مؤمنان [در حقانیت قرآن] تردید نکنند…».(سوره مدثر،آیه 30)
«فامّا الّذین آمنوا فزادتهم ایمانا و هم یستبشرون؛ اما کسانی که ایمان آورده‌اند بر ایمانشان می‌افزاید و شادمان می‌شوند».(سوره توبه،آیه 124)
«و لمّا رأی المؤمنون الأحزاب قالوا هذا ما وعدنا اللّه و رسوله و صدق اللّه و رسوله و ما زادهم الاّ ایماناً و تسلیماً؛اما وقتی مؤمنان،احزاب را دیدند،گفتند:این همان چیزی است که خدا و فرستاده‌اش به ما وعده دادند و خدا و رسولش راست گفتند و جز بر ایمان و تسلیم‌شان نیفزود».(سوره احزاب،آیه 22)
مرحوم علامه مجلسی پس از ذکر این آیات، روایتی را نقل کرده است:
از ابن عمر نقل شده است: «عرض کردیم. ای رسول خدا! آیا ایمان، افزایش و کاهش می‌یابد؟فرمود:آری،آنقدر زیاد می‌شود تا صاحبش را به بهشت برساند و یا آنقدر کم می‌شود تا صاحبش را به دوزخ وارد کند».5
قرآن کریم،در مقابل اهل ایمان از گروهی‌هایی همچون: بیماردلان،ستمگران و کافران، نام می برد که بر بیماری،پلیدی،کفر،سرکشی و زیان آنها افزوده می‌شود.6
1.بحارالانوار،ج68،ص 73.
2.تفسیر قمی،ج 1،ص 31.
3.المستدرک، حاکم نیشابوری، ج 4،ص 256.
4.القواعد و الفوائد، ج 1،ص 122،شهید اول تغبد القواعد الفقیه، ص 198،مقداد السیوری اثنا عشر رساله،ج 2،ص 33 محقق داماد.
5.بحارالانوار،ج 6،ص 210.
6.توبه/ 125، بقره/10، اسراء/82، فاطر/ 39،مائده/64 و 68.