تأثیر رنگها

رنگها آنچنان در روح و روان آدمی اثر می گذارد که موجب تغییر رفتار وی می‌شوند و این نوع تغییر به تحول در خصوصیات و شخصیت افراد منجر می‌گردد، یک رنگ بخش میانی مغز را تحریک می‌کند و در نتیجه بر اعصاب و روان انسان اثر می گذارد .
دین مبین اسلام به طور ظریفی اثرات حداقل و ضعیف را در نظر دارد و اینکه این اثرات ضعیف چه مثبت و چه منفی در صورت تکرار می‌توانند منجر به تأثیر کلی و محسوس گردند؛لذا در همین رابطه دستورات خاصی در مورد رنگ لباس داده است.
انسان و رنگ زیر مجموعه‌ای از نظام کل و جهان می‌باشند،لذا انسان و رنگ و طبیعت دائماً در تعامل با هم بوده و در نهایت انسان محصور در چهار دیواری طبیعت را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از جهت رنگ شناسی تعادل روانی زمانی در انسان به وجود می‌آید که ارتباط بین انسان،رنگ و طبیعت متعادل باشد در آن صورت اثر مثبت بر روح و روان انسان خواهد گذاشت و در غیر این صورت با عدم جایگزینی صحیح رنگ در مکان خاص خود و به کارگیری نادرست آن در محیط‌های انسانی صدمات روحی شدیدی بر انسان وارد خواهد آمد.1
تأثیر رنگ قرمز:
نبض را سریع می‌کند، فشار خون را بالا می‌برد، تنفس را افزایش می‌دهد، خاصیت اشتها آوری دارد، نیرو بخش، محرک، تسکین دهنده برخی بیماریهای پوستی، در کوتاه مدت روان شخص را تحریک می کند؛لذا استفاده از لباس قرمز برای انجام تلاش و کوشش زیاد جهت تحریک اشتها و کسب انرژی برای مبارزه در تمام زمینه‌ها مناسب است، رنگ قرمز می‌تواند زمینه‌ساز و یا محرک شهوت و آشفتگی در انسان باشد؛ لذا افراد عصبی نباید در معرض رنگ قرمز قرار گیرند؛زیرا موجب تشدید ناراحتی شان می‌گردد، رنگ قرمز برای مدت کوتاهی برای انسان خوشایند است ولی پس از مدتی آزار دهنده شده و باعث اذیت روانی و ایجاد خستگی می‌شود.2
تأثیر رنگ زرد:
حالت تحریک کننده ذهنی و هوشی دارد و شدیداً موجب تقویت فکر انسان می شود، موجب آرامش و خوشحالی در روحیه انسان می‌شود به طوری که در قرآن به آن اشاره شده«صفراء فاقع لونها تسر الناظرین»2 اثر تحریک کنندگی آن بر فشار خون و تنفس کمتر از رنگ قرمز است، این رنگ بیشتر اثر تلقینی دارد. این رنگ،رنگ روحانی و ایده آل و فیلسوفی و تحریک کننده فکر و آرام کننده برخی حالات عصبی می‌باشد.3
در‌ آیات قرآن پنج مورد از رنگ زرد استفاده شده که یک مورد آن اشاره به تأثیر شادی بخش رنگ زرد دارد: «انها بقرة صفراء فاقع لونها تسر الناظرین»(سوره‌ی بقره، آیه‌ی69) و یک مورد دیگر رنگ زرد را به موی شتر منسوب داشته: «کانّه جمالت صفر».(سوره‌ی مرسلات، آیه‌ی33)
از زراره منقول است:امام محمد باقر(ع) بیرون‌آمدند در حالی که جبّه خز زرد و عمامه زرد و رداء خز زرد پوشیده بودند.4
تأثیر رنگ آبی:
این رنگ موجب افزایش فعالیتهای حیاتی سلول ها می گردد، انسان در مواجهه با این رنگ احساس آرامش مطبوعی می‌کند، تماس مداوم با این رنگ حتی در سطح وسیع ایجاد خستگی یا اثر سوء ندارد، لذا می تواند در محیط کار و زندگی مورد استفاده قرار گیرد، حرارت اضافی بدن را کاهش می دهد، آرام کننده و طراوت بخش سیستم اعصاب است، این رنگ درهای رحم و شفقت و فهم را باز می‌کند.
تأثیر رنگ سبز:
برای محیط کار و زندگی مناسب است و اثر مفرّح و ملایمی دارد که تماس مداوم با آن اشکالی ایجاد نمی کند.
در‌آیات قرآن زیباترین رنگی که معرفی شده،رنگ سبز است که بساط بهشتیان و جامه های حریر و ابریشم آنان به رنگ سبز می‌باشد.
«و یلبسون ثیاباً خضراً من سندس و استبرق؛و جامه هایی سبز از پرنیان نازک و حریر ستبر می‌پوشند».(سوره‌ی کهف، آیه‌ی31)
«متکئین علی رفرف خضر و عبقری حسان؛ بر بالش سبز و فرش نیکو تکیه زده اند».(سوره‌ی الرحمن،آیه‌ی76)
«عالیهم ثیاب سندس خضر و استبرق؛بهشتیان را جامه‌های ابریشمی سبز و دیبای ستبر در بر است».(سوره‌ی انسان،آیه‌ی21)
علاوه بر اینکه بساط بهشتیان در قرآن به رنگ سبز توصیف شده، آیات دیگر که اشاره به روئیدن گیاهان در سطح زمین دارد،دلالت بر تأثیر مفرّح و ملایم رنگ سبز می‌نماید.5
تأثیر رنگ سفید:
رنگی ملیح و برّاق، گریزاننده میکروبها، علامت پاکی، لباس سفید باعث می‌شود انسان آنگونه که هست جلوه‌گر شود و از طرفی نوعی اثر مفرّح و دلگشا و روحانی دارد.
در اسلام نیز پوشیدن لباس سفید فراوان توصیه شده است.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
«البسوا البیاض فانه الطیب و اطهر و اکفنوا فیه موتاکم؛
جامه سفید بپوشید که آن نیکوترین و پاکیزه‌ترین رنگهاست ومردگان خود را در آن کفن کنید».6
امام صادق(ع) می‌فرمایند:
حضرت امیرالمؤمنین(ع) در اکثر اوقات جامه سفید می‌پوشیدند.7
در قرآن کریم آنجا که سخن از بهشتیان و بندگان جاوید، رحمت الهی، باده‌های لذیذ بهشتی و از معجزه موسی است ـ که نشانه قدرت خدا و درخشندگی واقعیت حق است ـ از رنگ سفید استفاده شده است.
«یوم تبیض وجوه و تسودّ وجوه؛ روزی که چهره هایی سپید و چهره هایی سیاه گردد».(سوره‌ی آل‌عمران، آیه‌ی106)
«و اما الذین ابیضت وجوههم ففی رحمة الله هم فیها خالدون؛اما سپید رویان همواره در رحمت خداوند جاودانند».(سوره‌ی آل‌عمران، آیه‌ی107)
«بیضاء لذّة للشاربین؛ باده‌ای سخت سپید که نوشندگان را لذتی خاص می‌دهد».(سوره‌ی صافات، آیه‌ی46)
«واضمم یدک الی جناحک تخرج بیضاء من غیر سوء؛ دست خود را به پهلویت ببر سپید بی گزند برمی‌آید».(سوره‌ی طه، آیه‌ی22)
تأثیر رنگ سیاه:
برخلاف رنگ،سفید رنگی بی‌تحرک و ساکت و ساکن و غیر محرک، ضمن عدم ایجاد هر گونه تحریک روانی و جسمانی باعث کاهش سایر فعالیت‌ها می‌گردد و سستی و کندی را حاصل می‌شود، تسخیرکننده و متأثر کننده است، لذا توصیه شده که از پوشیدن لباس سیاه مگر درمواقع لزوم خودداری شود.
حضرت علی(ع) می‌فرمایند:
«لا یلبسوا السواد فانه لباس فرعون؛ لباس سیاه نپوشید که آن لباس فرعون است».
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند:
مکروه است سیاه مگر در سه چیز در موزه(کفش) و عمامه و عبا
در قرآن نیز چهره‌های زشت و کریه و جهنمی به رنگ سیاه توصیف شده است.
«و اذا بشر احدهم بالانثی ظلّ وجهه مسوداً و هو کظیم؛هرگاه یکی از آنان را به دختر مژده آورند چهره‌اش سیاه می‌گردد».(سوره‌ی نحل، آیه‌ی58)
«یوم تبیض وجوه و تسودّ وجوه؛(قیامت) روزی که چهره هایی سپید و چهره‌هایی سیاه گردد».(سوره‌ی آل‌عمران، آیه‌ی106)
«یوم القیامة تری الذین کذبوا علی اللّه وجوههم مسودّة؛روز قیامت کسانی را که بر خدا دورغ بسته‌اند دو سیاه می‌بینی».(سوره‌ی زمر، آیه‌ی60)
تأثیر رنگ خاکستری:
رنگی است آزاد از هر گونه محرّک یا گرایش درونی، نه اضطراب آفرین است و نه آرام بخش.
این رنگ موجب می‌گردد که چشم و اعصاب دچار خستگی و ملامت نگردند، زیرا اعصاب چشم نه اجباری دارند که بمانند مواجهه با سفیدی،با شدت آن مقابله کنند و نه مجبورند که بمانند مواجهه با سیاهی فشاری را متحمّل شوند. اوالدهرینگ فیزیولوژیست مشهور چنین گفته است:«چشم و اعصاب همیشه تمایل بیشتری به رنگ خاکستری دارند و موقعی که این رنگ وجود نداشته باشد فقدانش ناراحتی ایجاد می‌کند،زیرا آرامشی که در اثر رنگ خاکستری بوجود می‌آید از بین می‌رود، اثر آرام بخشی را که رنگهای هارمونی روی اعصاب انسان می‌گذارند همان اثر را رنگ خاکستری نیز دارد.اثرات روانی رنگ خاکستری باعث شده است که از دید روانشناس رنگ‌های اصلی شامل زرد، آبی، قرمز، سبز به اضافه دو رنگ خنثی یعنی سفید وسیاه باشند.در حالی که رنگ‌های اصلی از نظر نقاش زرد، قرمز، آبی و از نظر فیزیکدان قرمز، آبی و سبز است.8
رنگهای آبی، سبز و خاکستری تعدیل کننده‌ی نیازهای روحی و روانی انسان بوده و در نهایت تأمین کننده سلامت چشم و تعادل جسم و روح انسان است، لذا پروردگار یکتا در خلقت طبیعت،حکمتی داشته است که بیشترین رنگ در طبیعت را سه رنگ سبز و آبی و خاکستری قرار داده است و دعوت به سیر در روی زمین علاوه بر جنبه تنبّه و توجّه به آیات الهی تأثیر آرام بخش و حفظ تعادل روحی و عصبی در انسان است در نتیجه تماس با طبیعت که در آن انسان یا با رنگ مفرّح و نشاط آور سبز و یا با رنگ آرام بخش آبی و یا رنگ متعادل و بی‌تفاوت خاکستری سروکار دارد به طور طبیعی تحریک می‌شود و کسل و ملول و خسته نمی‌گردد.9
رنگ حجاب
به طور کلی رنگ‌های روشن اثر تحریکی زیادی دارند و به همین جهت رنگ‌های نزدیک به سفید علاوه بر افزایش فعالیت عمومی بدن باعث پیشرفت کار و فعالیت‌های شغلی و حرفه‌ای می گردند و برعکس رنگ های تیره نظیر:سرمه‌ای و آبی و سیاه به جهت کاهش انعکاس نور،اثر محرّک کاهندگی داشته و باعث کم شدن فعالیت می‌شوند به همین جهت است که در هر محیطی متناسب با آن باید رنگ مناسب استفاده شود.
آنچه از روایات اسلامی به دست می‌آید اینکه جمال و زیبایی امری پسندیده است و به همین قیاس استفاده از لباس زیبا به عنوان یک نعمت الهی شایسته محسوب می گردد. از حضرت علی(ع) روایت شده است:«ان اللّه جمیل و یحب الجمال و یحب ان یری نعمته علی عبده؛ خدا جمیل است و جمال را دوست دارد، دوست دارد که نعمت خود را بر بنده خود بیند».10
امام صادق(ع) می‌فرماید:
«ان اللّه یحب الجمال و التجمل و یبغض البؤس و التباؤس؛خدای متعال دوست دارد زیبایی و تجمل را و دشمن دارد فقر و تظاهر به فقر نمودن را».11
«اظهارالنعمة احب الی الله من صیانتها فایاک ان تتزین الا فی احسن زی قومک؛ اظهار نعمت باری تعالی در نزد خدا محبوب تر است از نگاهداری آن نعمت،پس برحذر باش که لباسی بپوشی مگر اینکه در بهترین پوشاک قوم خود باشی».12
از نظر اسلام تنها لباسی که مذموم است، لباس شهرت است، زیرا این لباس می‌گوید: پوشنده من در خودخواهی گرفتار است.در غیر این صورت لباس نیک پوشیدن دستور اسلام است در روایتی از پیامبر اکرم(ص) آمده است:«حسنوا لباسکم و اصلحوا رحالکم حتی تکونوا کانّکم شامة فی الناس»13
پیامبر اکرم(ص) در یک بیان کوتاه ارتباط سه گانه‌ای که میان شکل، رنگ و بوی لباس باید برقرار باشد را بیان فرموده‌اند. عبارت«حسنوا» اشاره به زیبایی شکل لباس دارد،«اصلحوا» اشاره به رنگ لباس دارد، رنگ آن به گونه ای باشد که ضمن ارتباط با شکل لباس، پوشنده لباس با محیط نیز تناسب داشته باشد و«شامّه» اشاره به عطر و بو دارد، در واقع نتیجه«حسنوا» و «اصلحوا» می‌باشد.14 اگر همین روایت پیامبر اکرم(ص) را ملاک برای حجاب قرار دهیم. حسنوا و اصلحوا بودن پوشش،آن است که رنگ و شکل آن به گونه‌ای جذّاب که توجه دیگران(مردان) را به خود جلب نماید،نباشد؛زیرا هدف از حکم حجاب پاکی و طهارت قلب انسان از هرگونه هیجانات و توجهات شهوت آلود است و این امر مکرر در آیات حجاب آمده است که«ذلک ازکی لهم، ذلکم خیر لکم، ذلک ادنی این یعرفن فلا یؤذین، ان یستعفن خیر لهم، ذلکم اطهر لقلوبکم» و اگر دستوراتی در مورد نوع پوشش یا سخن گفتن و راه رفتن زنان آمده است،همه تأمین کننده سلامتی قلبی و طهارت باطنی زنان و مردان و نهایتاً سلامت و سعادت جامعه می‌باشد. اکنون با توجه به حکمت و فلسفه‌ی این حکم الهی این سؤال مطرح می گردد که چه رنگی برای حجاب جایز است؟! آیا می‌توان از رنگی غیر از سیاه استفاده نمود؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت: در روایات اسلامی ضمن توصیه به استفاده از رنگ‌های سبز و زرد و سفید برای لباس سخنی در باب رنگ پوشش حجاب نیامده است.
اما آنچه منطقی و معقول است اینکه رنگ پوشش حجاب به گونه‌ای باید باشد که اثرات تحریک کنندگی و برانگیزاننده شهوت نداشته باشد و بر این اساس و با توجه به اثرات روانی رنگها تنها استفاده از رنگ‌های سرد برای پوشش حجاب شایسته است. رنگ هایی چون: سبز، آبی، خاکستری و اگر بانوان بیشتر از رنگ سیاه استفاده می نمایند به آن جهت است که رنگ سیاه از نظر روانی فعّال نیست و توجّه دیگران را به خودجلب نمی‌کند، لذا استفاده از آن توسط بانوان باعث عدم توجه جنس مخالف می‌گردد.
1.رنگ و تربیت، صفحات 15 الی 25.
2. همان، ص 66.
3. روانشناسی رنگ‌ها،ص 90، رنگ و تربیت، ص 69، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 18، ص 130.
4. آن ماده گاوی است زرد یک دست و خالص که رنگش بینندگان را شاد می‌کند.(بقره/69).
4. اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 18، ص 132.
5.سوره‌ی انعام،آیه‌ی 99 و سوره‌ی حج آیه‌ی 63.
6.حلیة المتقین، ص 5.
7. همان، ص 77.
8. رنگ و تربیت، ص 81.
9.همان، ص 54.
10. اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 18، ص 65.
11.همان،ص 65.
12.همان،ص 71.
13.همان، ص 63.
14.همان،ص 71.