هدایت‌ها و ارزشها:احترام به والدین

از نظر قرآن کریم، احترام به پدر و مادر و مهربانی و عطوفت فرزندان با آنان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، تا آنجا که خداوند در قرآن، آن را مهم‌ترین مسأله پس از توحید و ایمان به وحدانیت و یگانگی خود می‌داند. در آیه‌ی23سوره‌ی مبارکه‌ی اسراء می‌خوانیم:
«و قضی ربک الّا تعبدوا إلّا إیاه و بالوالدین احساناً؛
پروردگارت فرمان داد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید».
می‌بینیم که در این آیه‌ی شریفه، پس از فرمان به یکتا پرستی ، مسأله احسان به والدین مطرح شده است و بر دیگر فرمانها و دستورات خداوند مقدم شده است که خود بیانگر اهمیت ویژه این موضوع است. در‌آیات متعدد دیگری هم بر این مطلب تأکید شده است.
علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان می‌فرماید: احسان به والدین بعد از توحید خداوند از واجب‌ترین واجبات است، همانطور که عاق والدین از بزرگترین گناهان کبیره بعد از شرک به خداست».
از آنجا که آدمی یک موجود مدنی و اجتماعی است و پی‌ریزی اولیه مدنیت از اجتماع کوچک خانواده شروع می‌شود، اکرام و احسان به والدین هم از لوازم روشن و جدایی ناپذیر و فطری این زندگی اجتماعی خواهد بود.2
در ادامه آیات قبلی می خوانیم که: «إمّا یبلغنَّ الکبر أحدهما أوکلاهما فلا تقل لهما أفّ و لا تنهرهما و قل لهما قولاً کریما؛اگر یکی از پدر و مادر یا هر دوی آ‌نها به پیری رسیدند به آنها أف نگو و آنها را با فریاد و تندی از خود مران و به آنها سخن کریمانه بگو».
در اینجا با دو سؤال روبرو هستیم: اول آنکه «أف» یعنی چه؟أف هر سخنی است که انزجار و ناراحتی از والدین را برساند. بنابراین خداوند به ما امر می‌کند که در هنگام ناراحتی و خشم، افسار کلام را در دست بگیریم و با آنان به نیکویی سخن بگوییم و از جاده‌ی ادب دور نشویم.
دومین سؤال آن است که چرا خداوند می‌فرماید: وقتی پدر و مادر به سن پیری رسیدند به آنان أف نگویید، با این که به نظر می‌رسد، نیک سخن گفتن با پدر و مادر اختصاص به زمان پیری آنها نباشد و انسان می‌بایست همواره این ویژگی را حفظ کند؟
علامه طباطبایی در پاسخ می‌فرماید: از آنجا که پیری سخت‌ترین و دشوارترین مرحله زندگی پدر و مادر است؛ لذا در این دوران، به یاری و کمک فرزندانشان و انجام امور ضروری زندگی که از انجام آنها عاجزند، نیازمند می‌باشند و اساساً والدین از هنگامی که فرزند را از کودکی نگهداری و تربیت می‌کنند، آرزو ‌دارند که او در پیری دست آنها را بگیرد. بنابراین آیه‌ی شریفه وجوب احسان و اکرام والدین در تمامی اوقات را نفی نمی‌کند؛ بلکه بر اهمیت ویژه‌ی دوران سالخوردگی و پیری پدر و مادر تاکید می‌کند.