قرآن و دانش:ابر و باد

مشاهدات نشان می‌دهد که رعد و برق فقط زمانی رخ می‌دهد که توده‌های عظیمی از آب مایع و یخ به سطوحی با میزان دمای 20 درجه سانتی‌گراد برخورد می‌کند، از این روبه عنوان یک قاعده کلی، توفانها فقط درارتباط با هوای گرم و مرطوب و غیر پایدار به ظهور می‌رسد. این توفانها در عرض‌های گرمتر کره زمین و در فصل گرمتر و در ساعات گرمتر دوره روزانه حاکمند. البته گرمای تنها برای توسعه رعد و برق کافی نیست؛ بلکه میزان قابل ملاحظه‌ای از رطوبت اتمسفری لازم است تا انرژی لازم که به صورت گرمای نهان است را جهت نگهداری توفان تأمین کند. این رطوبت باید از 75درصد متجاوز باشد.میزان بارندگی در درون یک توفان رعد وبرق، مربوط به ترتیب سلولها و مراحل توسعه آنهاست. میزان بارندگی در سطح زیرین مرکز سلول توفانی، بیشتر است وبه طرف حواشی سلول، میزان آن کاهش مییابد. گاهی شدت رعد و برق به حدی است که شدیداً ایجاد رعب و وحشت می‌کند و عامل سیل‌های خانمان برانداز می‌گردد. اینجاست که خداوند می‌فرماید: «هو الّذی یریکُمُ البَرقَ خَوفاً و طَمَعاً وَ ینشیءُِ السَّحابَ‌الثِقَالَ؛ اوست که نشان می‌دهد به شما برق را برای برانگیختن ترس و امید (در شما)و اوست که ایجاد می‌کند ابرهای بارداررا » (سورهی رعد، ایهی12)
در رابطه با باردارشدن ابرها توسط باد، یاتی وجود دارد که همگی براین مطلب تصریح دارند:
«و‌أرسَلنَا الریاحَ لَواقحَ فَأنزلنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَاسقَینَاکُم…؛ فرستادیم بادهای بارور کننده را سپس نازل کردیم از آسمان آبی تا شما را با آن سیراب کنیم».(سورهی حجر، ایهی22)
«…حَتَّی اِذا اقَلَّت سَحَابا ثِقالاً سُقناهُ… تا آنگاه که کم کند بار ابرهای سنگین را».(سورهی اعراف،ایهی57)
و اما توجیه علمی آن: هنگام تشکیل ذرات آب که با هوا تماس دارند، الکتریسیته تولید می‌شود.
الکتریسیته یونهایی را که در هوا وجود دارد را جمع می‌کند (هوا در اثر اشعهی خورشید یونیزه می‌شود) هر چقدر ذرات، ریزتر باشند، پتانسیل الکتریکی ابر کمتر خواهد بود. عمل لقاء نیز در تولید الکتریسیته موثر است. مثلاً ابری که درنزدیکی زمین قرار دارد، طبقهی زیرین ابر که مجاور زمین است دارای بار مثبت و طرف مقابل دارای بار منفی خواهد بود. این ابر می‌تواند ابرهای خنثای مجاور خود را باردار کند. بنابراین، هنگامی که دو جسم باردار به هم نزدیک می‌شوند، در فاصلهی معینی بین آنها تخلیه الکتریکی صورت می‌گیرد. تخلیهی الکتریکی بین دو ابر را برق و صدای ناشی از این برخورد، رعد نام دارد. تخلیهی الکتریکی بین ابر و زمین، صاعقه نام دارد. صاعقه صرف نظر ازاثرات زیان‌باری که دارد، از حیث تقویت و باروری خاک پدیده‌ای مفید است، بدین ترتیب که صاعقه ازت موجود در جوّ را بصورت اکسید با خود به سوی زمین می‌آورد و به صورت کود همراه باران به خاک می‌رساند. از اثرات زیانبار صاعقه، سوزاندن مزارع، ایجاد آتش سوزی و حتی در بعضی موارد، برق گرفتگی انسانهاست. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: یکادُ البَرقُیخَطف اَبصارَهُم (سورهی بقره، آیهی20) و در انتهای ایهی43 سورهی نور می‌فرماید: «یکادُ سَنابَرقه یذهَبُ بِالابصار؛ نزدیک است روشنی برق، روشنی چشم‌ها را از بین ببرد».
باران
باران، آشناترین نوع بارندگی است که نتیجه مستقیم قطرات کوچک آب در ابرهاست که در نتیجهی به هم پیوستن، رشد کرده و به اندازه‌ای می‌رسند که اثر شناوری هوا را خنثی می‌کنند و بر زمین فرود می‌ایند؛ قرآن کریم می‌فرماید: «ألم تر إنّ اللّه یزجی سَحاباً ثم یؤلّفُ بَینَه فَیجَعَلَهُ رکاماً فَتَری الوَدقَ یخرُجُ مِن خِلالِه… یا ندیدی که همانا خداوند به حرکت درآورد ابرها را سپس آنها را به هم پیوند داد، سپس آنها را انبوه و متراکم نمود، پس می‌بینی که خارج می‌شود باران از لابه‌لای ابرها».(سورهی نور، ایهی43)
قطع نظر از اندازه قطرات در ابر، رسیدن باران به زمین به دو عامل بستگی دارد : الف)میزان تبخیر آب در هر قطره در هنگام فرود به زمین. ب) اثر اصطکاکی هوا در قطره؛ که اگر هوا آرام باشد، اصطکاک محدود است. باران، خفیف و به سختی به سطح زمین می‌رسد و گاهی قبل از رسیدن به زمین تبخیر می‌شود که به آن غبار می‌گویند.
برف
برف،یکی دیگر از اشکال بارندگی است که به سبب تراکم بخارآب بر ذرات ریز غبار موجود در جو تشکیل می‌گردد، بدین گونه که بخار آب بی‌آنکه مایع شود، مستقیماً منجمد می‌گردد به جهت اینکه درجه حرارت زیر نقطه انجماد است.
تگرگ
تگرگ حاصل حرکات قائم شدید قطرات باران است که در توفانهای رعد وبرق مشاهده می‌گردد. تگرگ ازابرهایی بنام «کومولونیمبوس» به وجود می‌اید. شکل ظاهری این ابربه شکل برج عظیمی سربه آسمان کشیده تشکیل می‌گردد. قاعده آن صاف و سطح فوقانی آن سندانی شکل است. نمو ارتفاعی در این ابر فوق العاده است، بطوریکه ارتفاع قله آن تا حدود 6000 متر می‌رسد. رنگ قسمت فوقانی متمایل به آبی و سطح زیرین آن تیره است. در موقع نزدیک شدن این ابرها، فشار هوا، افت ناگهانی پیدا می‌کند و شدت باد در پایین‌ترین قسمت، بسیار زیاد است. ملاحظه می‌شود، این ابرها از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به کوه دارد به همین دلیل یکی از دانشمندان روسی از این ابرها با عبارت کوههای ابری یا کوههای برفی یاد کرده است. ایه شریفه زیر مطلب فوق را کاملاً تایید می‌کند و می‌فرماید: «و ینَزِّلُ مِنَ السَّماء مِن جِبالٍ فیها مِن بَرَد… ونازل می‌کند از آسمان، از کوه‌های آن، یخ را».(سورهی نور،ایهی43)
چگونگی تشکیل تگرگ
تگرگ، مرکب از دانه‌هایی است که مانند پوست پیاز از چند لایه یخ شفاف و کدر تشکیل یافته و منحصراً‌در توفانهای تندری سخت پدید می‌اید. باد در ساختمان تگرگ نقش اساسی دارد. بدینگونه که توده‌های هوای ابر آلود توسط گردبادهایی به سرعت به طرف بالا برده می‌شود. و سپس پایین می‌اید و دگر بار به بالا رانده می‌شود. قسمت پایین چنین ابری ممکن است از دانه‌های باران و قسمت بالای آن از بلورهای برف تشکیل شده باشد. دانه‌های باران با حرکت گردباد به طرف بالا که ناحیه‌ای سردتر است، رانده می‌شود و در آنجا منجمد می‌گردند و قشری از دانه‌های برف روی آن می‌نشیند، سپس پایین می‌اید و آب بیشتری روی آنها یخ می‌بندد و بار دیگر که بالا می‌روند پوسته تازه‌ای از برف روی آنها کشیده می‌شود و این عمل تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که سنگینی دانه به حدی رسدکه دیگر نتواند بالا رود آنگاه به طرف زمین سرازیر شود. در بعضی مواقع قطر آنها به 5 تا 8 سانتیمتر هم می‌رسد.