پیامبر الگو

در دورانی که مال پرستی و فزون خواهی، به جایی رسیده است که هر‌‌ارزش دیگری به فراموشی رفته است، آدمی شب و روز، خود را به آب و آتش می‌زند تا به زحمت ثروتی به دست آورد و به حسرت بر‌جای گذارد. در دورانی که حس جاه طلبی، آدمی را وا می‌دارد تا برای رسیدن به آن، تمام ارزشهای انسانی و کمالات نفسانی را زیر پا بگذارد و در راه آن، غیرت و مردانگی، شرافت و عفت، انسانیت و اخلاق و… را به فراموشی بسپارد. به فرموده‌ی مولای متقیان علی‌(ع) انسان، گرد می‌آورد آنچه را نمی‌خورد، و می‌سازد کاخی را که در آن جای‌گیر نمی‌شود، می‌میرد و از آنها چیزی ر با خود نمی برد.1 برای یک فرد مسلمان خردمند و آگاه، بهترین دانستنی‌ها و خواندنی‌ها، شرح حال نبی اکرم‌(ص) و عمل به سیره‌ی آن بزرگوار است. شناخت سیره‌ی پیامبر اکرم‌(ص) به چند جهت ضرورت دارد: یکی به لحاظ انسانی و مسلمانی و دیگری به جهت جایگاه و عظمت پیامبر اکرم‌(ص) و سوم به لحاظ موقعیت زمانی و مکانی که در آن بسر می‌بریم.
امام علی‌(ع) فرمودند: به پیامبر پاک و پاکیزه اقتدا کن که وجود آن حضرت بهترین الگو است برای هر پیروی کننده‌ای.2
طه حسین در مقدمه‌ی کتابش می‌گوید: چون به خواندن سیره‌ی نبوی مشغول گشتم، دیدم تمام وجودم از آن پر‌گشته و قلبم از فیض آن سرشار شده است و زبانم بدان گویا.3
به تعبیر قرآن کریم، پیامبر اکرم‌(ص) بهترین نمونه و سرمشق زندگی است! «لَقد کان لَکم فی رَسُول اللّه أسوة حسنة لِمَن کانَ یرجُوا اللّه و‌َالیوم الآخر و‌ذکَََر اللّه کثیرا؛4 هر‌اینه شما را در [خصلت‌ها و روش زندگی] پیامبر خدا نمونه و سر‌مشق نیکو و پسندیده است، برای کسی که به خدا وروز بازپسین امید دارد و خدای را بسیار یاد می‌کند.
امام صادق(ع) برای برخی اصحاب می‌فرمود: «إنّ اللّه أدّب نبیه فأحسن أدبه فلمّا أکمل له الأدب قال: إنّک لعلی خُلُق عظیم».5 خداوند پیامبرش را ادب آموخت به نیکوترین آداب، آن هنگام که کامل شد، فرمود: تو بر‌ا‌خلاقی بزرگ هستی.
وپیامبر‌(ص) فرمودند: من برای کامل کردن مکارم اخلاق مبعوث شده‌ام.6
آری؛ حرکات، رفتار، سکوت و سخن گفتن پیامبر، جنگ و صلح پیامبر، همه و همه درس زندگی و راه گشای راه مردان الهی است. باید دید پیامبر چه کرد که در کمترین زمان، بیشترین و بزرگترین و آرمانی‌ترین انسان‌ها را ساخت، و با عظمت‌ترین تأثیر تاریخی خلقت انسان را بر‌جای گذاشت، و دور افتاده‌ترین و عقب مانده‌ترین انسان‌ها را به قلّه‌ی رفیع انسانیت و انسانیات اخلاقی و کرامات انسانی بالا برد و از آنان چهره‌هایی ابدی ساخت.
اینکه قرآن به پیامبرش خطاب می‌کند: «إنّک لعلی خُلُقٍ عظیم» و امام صادق می‌فرماید: «بعد از آنکه خداوند پیامبرش را به نیکوترین صورت ادب آموخت، این ایه نازل گشت» این ایه درباره چه خصوصیاتی است؟ برخی از مفسّران در ذیل این ایه آورده‌اند: داشتن لطافت قلب و احساس، داشتن کلام نرم و آرام، حریص بودن نسبت به اطرافیان، خوش‌رویی در برابر دوست و دشمن، داشتن بهترین و با فضیلت‌ترین روش زندگی و صاف‌ترین روح، صبورترین فرد، بالاترین تواضع و…، عظیم‌ترین اخلاق و بزرگ‌ترین نیکویی‌ها . تحولی که پیامبر اکرم‌(ص) در جان انسان‌ها ایجاد کرد، مرهون اخلاق عظیم آن بزرگوار بود، رفتاری که الگو برای همه رهبران جهان بشریت قرار گرفت و فاتح قلب‌ها گردید. مردمی که قومیت و عصبیت‌های قبیله‌ای آنان را فرا گرفته بود. دلداده‌ی مردی شدند که نه از مال دنیا بهره‌ی چندانی داشت و نه بر‌حمایت قبیله‌اش متکی بود. پیامبر(ص) گرچه چهره‌ای جذّاب و دوست داشتنی داشت و لیکن آنچه ایشان را مجذوب‌تر می‌نمود، سیرت او بود، چنانچه در برخی از ایات قرآن و بخشی از فرازهای تاریخ به مواردی از آن اشاره شده است:
1. شرح صدر پیامبر: «ألَم نَشرَحَ لَکَ صَدرَکَ، مگر ما به تو شرح صدر عط نکردیم».7
2. مقام پسندیده: «یا ایهُا المزّمل. قم اللّیل إلاّ قلیلاً…؛ 8 ای جامه به خویشتن پیچیده! به‌پا‌خیز شب را مگر اندکی، نیمی از شب یا اندکی از آن را بکاه، و قرآن را شمرده و روشن بخوان…» شب زنده‌داری و عبادت شبانه، گام‌ها را استوارتر و گفته را با نفوذتر می‌کند. پیامبر(ص) اندکی از شب را می‌خفت و بیشتر آن را به نماز و تلاوت قرآن می‌پرداخت و با این غذای معنوی، خود را نیرومند می‌ساخت. و بدینسان به مقام پسندیده و برگزیده رسید، چنان که در سوره‌ی اسراء فرمود: «و‌مِن اللّیل فتهجّد به نافلةً لکَ عسی أن یبعثک ربّک مقاماً محمودا».9
3. شجاعت: یکی از صفات برجسته‌ی پیامبر اکرم(ص) شجاعت آن حضرت بود. علی‌(ع) که خود مظهر شجاعت بود و به شیر خدا معروف شده بود، در این‌باره می‌فرماید: هنگامی که آتش جنگ بر‌افروخته می‌شد و کار‌زار دشوار و سخت می‌گردید، به پیامبر اکرم پناه می‌بردیم و او را سپر خود می‌کردیم، در آن هنگام او از همه‌ی ما به دشمن نزدیک‌تر بود.10 خداوند نیز خطاب به پیامبر اکرم می‌فرماید: «واستَقِم کَما اُمرت؛11 همان گونه که فرمان یافته‌ای استقامت وپایداری کن».
4. گذشت: پیامبر اکرم(ص) هرگز در پی انتقام جویی نبود و از هیچ کس کینه‌ای در دل نداشت تا آنجا که بعد از فتح مکه و تسلّط بر‌شبه جزیره، افراد بسیاری را که در حق او بدی کرده بودند، بخشید و بعد از فتح مکّه و به قدرت رسیدن، اعلام کرد: «هر‌کس در خانه‌ی خود بماند در امان است. هرکس به خانه‌ی خدا برود در امان است و هر‌کس به خانه‌ی ابوسفیان برود نیز در امان است».12
در این زمینه و برخی دیگر از خصلت‌های روحی ـ روانی پیامبر ا کرم(ص) در برخورد با دوستان و دشمنان، قرآن می‌فرماید: «فَبِما رَحمةٍٍ مِنَ اللّهِ لِنتَ لَهُم وَ‌لَو کُنتَ فَظّاً‌غَلیظَ القَلبِ لانَفضّوا مِن حَولِک فَأعفُ عَنهُم واستغفر لَهُم…،13پس به برکت رحمت الهی، با آنان نرمخو شدی و اگر تند‌خو و سخت‌دل بودی قطعاً از پیرامون توپراکنده می‌شدند. پس از آنان در‌گذر و برایشان آمرزش بخواه».
5. پاکیزگی: بنابه گفته‌ی تمامی مورّخان، پیامبر اکرم(ص) مظهر پاکی و پاکیزگی و همیشه معطر و خوش‌بو بود و لباس سفید به تن می‌کرد. موهای سر و صورت خود را شانه می‌زد. هر‌شب از سرمه‌دان مخصوص خود به چشمان خودش سرمه می‌کشید. مشکدانی داشت که پس از وضو، خود را با آن معطر می‌کرد. همواره آراسته بود.14
همان‌گونه که خوانندگان عزیز مطّلعند اوصاف و خصلت‌های روحی و معنوی پیامبر‌(ص) فراوان است؛ ولی به دلیل مقتضیات مجلّه به همین مقدار بسنده می‌کنیم.
1.نهج البلاغه، خطبه‌ی 160. 2. همان مدرک .
3.پیرامون سیره‌ی نبوی، ص3مقدمه. 4. سوره‌ی احزاب، ایه‌ی 21.
5. تفسیر کنز‌الدقائق و بحر‌الغرائب، ج13،ص357. 6. تفسیر نور الثقلین، ج5، ص390.
7.سوره‌ی انشراح، ایه‌ی 1. 8. سوره‌ی مزمّل، ایات 1تا6.
9. سوره‌ی اسراء، ایه‌ی 79. 10. نهج البلاغه، کلمات قصار9.
11. سوره‌ی شوری، ایه‌ی 15. 12. سید حسن اسلامی، محمّد پیامبر رحمت،ص128.
13. سوره‌ی آل عمران، ایه‌ی 159. 14. محمد پیامبر رحمت، ص129ـ 130.