اقلیم شناسی در قرآن

إنّ هذا القرآن یهدی للّتی هی أقْوَمُ….1
همانا قرآن، خلق را به استوارترین راه‌ها هدایت می‌کند.
در قرآن کریم، آیات بسیاری درباره خدا‌شناسی از طریق علم وجود دارد. خداوند پیوسته به اجزای طبیعت اشاره می‌کند و هرکدام را آیه و نشانه‌ای از وجود لا یزال خود می‌داند. از بزرگ‌ترین بخش کاینات تا ریزترین ذره آن، همه و همه نشانه قابل توجهی هستند برای کسانی‌که در آیات الهی اندیشه می‌کنند.
…ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون،… یعقلون،… یسمعون،…. قرآن با عبارات امری و پرسشی، انسان را مورد خطاب قرار می‌دهد و از او می‌خواهد که در آفاق و انفس تفکّر کند.2 از این‌رو، همواره کسانی را که نسبت به آیات و نشانه‌های خدا بی‌توجهند، شماتت می‌کند و می‌فرماید:
چه بسیار نشانه و آیه که در آسمان‌ها و زمین وجود دارد، ولی (انسان‌ها) از آن می‌گذرند و (بی‌توجه) به آن پشت می‌کنند.3
و در کلامی دیگر می‌فرماید:
اگر آب دریا برای نوشتن کلمات پروردگار مرکب شود، پیش از آن که کلمات الهی به آخر برسد، دریا خشک خواهد شد، هرچند دریایی دیگر به آن بپیوندد.4
هم چنین به سیر و سفر در زمین برای دیدن آثار وجود پروردگار سفارش می‌فرماید:
آیا پس به سیر و تماشا در زمین نمی‌روند تا دل‌هاشان بینش وهوش یابد یا گوش‌هایشان به حقیقت شنوا گردد؟5
افزون برآن، کسانی را که در خلقت زمین و آسمان تفکّر می‌کنند، با صفت «اولوا‌الالباب» مورد لطف قرار می‌دهد. اکنون با پیروی از قرآن کریم و با استفاده از همان روش در باب خدا‌شناسی علمی، آن قسمت از آیات را که مربوط به علم اقلیم شناسی است، مورد بحث قرار می‌دهیم:
چگونگی تشکیل باد:
علت اصلی جریان‌های عمومی اتمسفر را باید در تفاوت ترازنامه انرژی مناطق قطبی و منطقه حاره جست‌و‌جو کرد. به عبارت دیگر، موتور این جریان را تفاوت انرژی این مناطق به چرخش درمی‌آورد. اگر زمین به دور خود نمی‌چرخید، در این شرایط، هوای صعودی از منطقه حاره به صورت بادهای آزئوستروفیک AgeostrPhic (نیروی منحرف کننده و حاصل از گردش زمین به دور محور خودش) از سطوح فوقانی به سوی قطبی حرکت می‌کردند و پس از نزول، دوباره به استوا برمی‌گشتند. در نتیجه، یک سیستم ساده از این نوع بادها به وجود می‌آمد، ولی به سبب گردش زمین به دور خود، جهت باد تغییر می‌کند و تقریباً حالتی موازی با مدارها به وجود می‌آید که سیستم گردش عمومی اتمسفر را پیچیده و گوناگون می‌کند که هرکدام شکل‌ها، جهت‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارا هستند مانند: بادهای موسمی، بادهای غربی و بادهای قطبی.
این‌جاست که معجزه آیات حق آشکار می‌شود و هربیدار دلی را به فروتنی وا می‌دارد؛ زیرا می‌فرماید:
هو الّذی أرسل الرّیاح بُشراً بین یدی رحمته.
او کسی است که بادها را بشارت دهنده رحمت خویش فرستد.
در این آیه به ریاح اشاره شده که جمع ریح است. این آیه بروجود بادهای گوناگون و سودمند بودن آن‌ها دلالت دارد؛ زیرا می‌فرماید: «بشراً بین یدی رحمته».
نوعی دیگر از بادها که تخریب کننده‌اند، در قرآن با عبارت «ریح عاصف» و در کتاب‌های علمی با نام «توفان» و در بعضی موارد با عنوان «بادهای وحشی» از آن‌ها یاد شده است. پیدایش این پدیده نیز بدین گونه است که اگر توده هوای مرطوب مجاور پهنه‌ی نسبتاً کوچکی از زمین گرم شود، سبک شده و در مقابل هوای سرد اطراف روبه بالا می‌رود. وقتی اختلاف دمای هوای گرم و سرد زیاد شد، علاوه براین‌که این حرکت رو به بالا سریع می‌شود، به سبب هجوم هوای سرد، اطراف هوای گرم نیز به شدت شروع به چرخیدن می‌کند. در نتیجه، توفان پیچیده پدید می‌آید. این توفان معمولاً مخصوص آمریکای شمالی و استرالیا است و پیش‌گویی آن فوق‌العاده دشوار. هوا در قسمت مرکزی این توفان به سرعت بالا می‌رود و از مشخصات آن پیدایش ابر قیفی شکل است. این ابر قیفی شکل در توده‌ای از ابرهای «کومولو نیمبوس»، تشکیل و به سوی زمین کشیده می‌شود. این قیف بالا و پایین می‌رود و در جهت‌های گوناگون می‌چرخد و به هر‌جای زمین برسد تقریباً همه چیز را ویران می‌کند. قطر این توفان از چند متر تا حدود 2 کیلو متر و سرعت چرخیدن آن 320 تا 480 کیلو متر در ساعت است. حتی سرعت صعود آن در مرکز ممکن است به 320 کیلومتر برسد. چون فشار هوا در مرکز توفان پیچیده کم است، اگر به ساختمانی برخورد کند، فشار هوای درون ساختمان نسبت به خارج فزونی می‌یابد و به انفجار ساختمان‌ها می‌انجامد و اشیای سنگین را تا فاصله زیاد پرتاب می‌کند.
خداوند در آیاتی از قرآن کریم سرنوشت ملت‌هایی را بیان می‌کند که به دلیل طغیان و کفرشان گرفتار این‌گونه توفان‌ها شده‌اند. سرانجام قوم نوح را چنین بیان می‌فرماید:
فأخَذَهمُ الطّوفانُ وهُم ظالمون.
به سبب ظلمشان گرفتار توفان شدند.
هم‌چنین یکی از بلاهایی که بر بنی‌اسرائیل فرود آمد، توفان بود:
فَأرْسَلْنا عَلَیهم الطّوفان.6
وبرآنان توفان فرو فرستادیم.
در قسمتی از آیه 22 سوره‌ی یونس نیز حالت افرادی را بیان می‌کند که در دریا گرفتار توفان شده‌اند:
جائتها ریح عاصف وجاءَهم المَوجُ مِنْ کُلِّ مکانٍ وظَنّوا أنّهم واقع بهم.
تند بادی به سراغشان آمد و امواج از همه طرف آنان را محاصره کردند، به گونه‌ای که گمان کردند به وسیله امواج احاطه شده‌اند.
فأرْسَلْنا عَلَیهم ریحاً صَرْصَراً فی أیامٍ نَحِساتٍ لنُذیقَهُمْ عذابَ الخزی فی الحیاةِ الدُّنیا.7
پس فرستادیم بر‌آن‌ها تندبادی را در روزهایی شوم تا بچشانیم عذاب و خواری را در دنیا.
1. اسراء، 9.
2. یوسف، 105.
3. کهف، 109.
4. حج، 46.
5. عنکبوت، 14.
6. اعراف، 133.
7. فصلت، 16.