قرآن و اهل بیت: پرچمدار نیکی

الَّذینَ ینْفِقونَ أموالَهُم بِاَّلیلِ وَالنَّهارِ سِرّاً وَعلاَنیةً فَلَهُم أجْرُهُم عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلاَخوف عَلَیهِم وَلاهُمْ یحْزَنونَ
مقدمه
آیات فراوانی در قرآن شریف، درباره‌ی فضایل و مناقب امامان معصوم (ع) به ویژه امام علی (ع) نازل شده است که اکنون در صدد بیان گوشه‌ای از این فضایل و مناقب هستیم.
گفتنی است در شماره‌های پیشین، مطالبی درباره‌ی تعدادی از این گونه آیات شریف مطرح کرده‌ایم.
انفاق2یکی از امور بسیار مهم در دین مقدس اسلام است که در دو رکن «حق‌اللّه»3 و «حق الناس»،4 کاربُرد دارد. دین اسلام به شیوه‌های گوناگون، مردم را ترغیب کرده و به آنان دستور داده است تا در این امر مهم مشارکت داشته باشند.
اکنون ببینیم مقصود خدای تعالی و پیامبر اسلام(ص) از تشویق مردم به انفاق کردن چیست؟ بی‌تردید، مقصود از انفاق آن بوده تا از طبقات پایین جامعه و مردم فقیر که نمی‌توانند بدون کمک مالی دیگران، مشکلات زندگی خود را رفع کنند، حمایت شود تا سطح زندگی آنان نیز تغییر کند. در این صورت، افق زندگی طبقات جامعه‌ی انسانی به هم نزدیک می‌شود و فاصله و اختلاف طبقاتی که از ثروت اندوزی و گرایش به مسایل مادی به وجود می‌آید، کاهش می‌یابد.
جالب است بدانید که انفاق کردن پنهانی برای حفظ آبروی فقیر، ثواب افزون‌تری دارد. در این‌باره امام محمد‌باقر(ع) به نقل از جدّ شریفش، رسول خدا(ص) می‌فرماید:
صَدَقَةُ السّرّ ِتُطْفِیءُ غَضَبَ الرَّبّ تَبارک و تَعالی.5
چیزی را در راه خدا به طور پنهانی به فقیر دادن، آتش غضب پروردگار را فرو می‌نشاند.
شاید در ذهن بعضی از جوانان عزیز، این پرسش پیش آید که آیه‌ی آغازین که درباره‌ی انفاق کردن است، چگونه به بیان فضایل اهل بیت(ع) ارتباط دارد؟
در پاسخ باید گفت: امامان معصوم(ع) که پیشوایان برگزیده‌ی الهی برای هدایت زمینیان هستند، در هر کار خیری که خداوند متعال به انجام آن دستور داده است، پیش‌گام عمل به آن بوده‌اند تا مردم برای انجام آن کارهای خیر، از آنان پیروی کنند. افزون بر آن ،باید دانست این آیه پس از آن نازل شد که روزی امام علی(ع) در مسجد، به فقیری انفاق کرد.
شأن نزول
کتاب‌های تفسیر ی و روایات، بر این حقیقت دلالت دارند که این آیه‌ی شریفه، در شأن امیرالمؤمنین علی(ع) نازل گردیده است.
امام رضا(ع) از اجداد طاهرینش(ع) روایت می‌کند که پیامبر (ص) فرمود: «آیه‌ی شریفه‌ی (اَلَّذینَ ینْفِقُونَ أمْوالَهُمْ…) درباره‌ی علی‌بن‌ابی‌طالب‌(ع) نازل شده است».6
«زمخشری» (از علمای سنی مذهب) در کتاب تفسیر خود، از ابن عباس نقل می‌کند: «آیه‌ی شریفه، درباره‌ی امام علی(ع) نازل گردیده‌است. امام جز چهار درهم چیز دیگری نداشت؛ یک درهم آن را در شب و درهم دیگری را در روز و درهم سوم را به صورت مخفی و درهم چهارم را به صورت علنی در راه خدا صدقه داد».7
«فرات کوفی» در کتاب تفسیرش، پس از نقل مطلب یاد شده، دنباله‌ی حدیث را چنین آورده است: «هنگامی که این آیه نازل شد، رسول خدا‌(ص) فرمود: چه فردی این کار را انجام داده است؟ کسی پاسخ او را نداد. رسول خدا(ص) دیگر بار پرسش خود را تکرار کرد. این‌بار، امیرالمؤمنین علی(ع) ایستاد و عرض کرد: یا رسول اللّه! من انجام دادم. در این هنگام، پیامبر خدا‌(ص) آیه‌ی شریفه را تلاوت کرد».8
نتیجه
معمولاً هر انسان برای آتیه‌ی خود، یک زندگی بدون دردسر و مرفّه می‌خواهد و اگر مالی را از دست بدهد، اندوهناک می‌شود. این آیه، پیام بسیار زیبایی دارد و آن، نترسیدن از فقر و تنگ‌دستی است.
پیام آیه چنین است: تو‌ای مسلمان! به فقیر کمک کن و از آینده، هراسی به خود راه مده؛ خوشا به حال آن کس که پاداشش نزد خدا باشد.
بیان نکته‌ای در مورد این آیه ضروری به نظر می‌رسد و آن، فراگیر بودن مفهوم حکم انفاق برای همه است. اگر این آیه درباره‌ی امام علی(ع) نازل شده است، مفهوم آن را محدود نمی‌کند، بلکه انفاق کردن امری بسیاری پسندیده است و هرکس که اهل انفاق باشد، ثواب مهم آن ـ‌که نترسیدن از فقر در دنیا و محزون نشدن در روز قیامت است‌ـ شامل حال او نیزخواهد شد.
آری، همه دیدیم که امام علی(ع)، کار خود را خالصانه برای خدا انجام داد تا این که آیه‌ای در شأن و فضیلت ایشان نازل گردید. پس بیاییم در امور خیر و کمک به تنگ‌دستان، به امام معصوم خود اقتدا کنیم.
سلام خدا بر امیرالمؤمنین علی(ع)، پرچم‌دار نیکی و انفاق باد.
1.بقره،274.
2.انفاق: هزینه و مصرف کردن مال. نک: لغت‌نامه‌ی دهخدا.
3.انفاق کردن در مورد «حق‌اللّه واجب»، مثل: خمس، زکات، کفاره‌های مالی و «حق اللّه مستحب»، مثل: وقف، بخشش به فقیران.
4.انفاق در مورد «حق‌الناس»، مثل: هزینه کردن سرمایه برای زن، فرزند و پدر و مادر.
5.تفسیر نورالثقلین، ج1،ص290.
6. تفسیر برهان، ج1، ص551.
7.تفسیر کشّاف، ج1، ص319.
8.تفسیر فرات کوفی، ج1، ص70.