طلوع ولایت:بخش دوم

اَلْیومَ یئِسَ الّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ اَلْیوْمَ أکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَرَضیتُ لَکم الإسْلامَ دیناً.
«…امروز کافران از (زوال) آیین شما ناامید شدند. بنابر‌این ،از آنان نترسید و از (مخالفت با) من بترسید. امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بدون نقصان بر شما تمام ساختم و اسلام را به عنوان ایدئولوژی و آیین (جاودان) برای شما برگزیدم….‌1
***
یادآوری:
در بخش نخست این گفتار، به بررسی این آیه‌ شریفه از دیدگاه حکومتی پرداختیم و گفتیم که خداوند و پیامبرش، امر مهمّ امامت و رهبری دینی آن را به حال خود وا نگذارده‌ و ولایت و رهبری اسلامی را از مهم‌ترین پایه‌های دین معرفی کرده‌اند.حفظ کیان دین اسلام با رهبری معصومین (ع) ارتباط تنگاتنگ دارد و دین اسلام، امامت مستمر و جاودان را تا روز قیامت به امامان معصوم سپرده است.هم چنین روایاتی ر از اهل سنت نقل کردیم که نزول این آیه‌ شریفه در شأن امام علی (ع) دلالت بر‌آن داشت.در این بخش، آیه‌ یاد شده را از دیدگاهی دیگر بررسی خواهیم کرد.
مقدمه:
بنا بر گفته‌ عالمان تفسیر، سوره‌ مائده آخرین سوره از سوره‌های مفصّل قرآن است که در واپسین روزهای زندگی مبارک آخرین پیام آور خدا بر وجود مبارک آن حضرت نازل شده است.2
سومین آیه‌ این سوره از چند بخش تشکیل شده است. یک بخش آن درباره‌ معرفی برخی محرمات است و در بخش دیگر آن، دو فراز بسیار مهم قرار دارد که ولایت و رهبری امام علی (ع) در آن مطرح شده است و با صدر و ذیل آیه هیچ‌ ارتباطی ندارد.
ما بر این باوریم که تکامل دین اسلام به برشمردن شماری از محرمات منحصر نیست؛ زیرا در همین آیه‌ شریفه، حکم حرام بودن خون و خوردن گوشت حیوان مرده و گوشت خوک و حکم حرام نبودن خوردن آن‌ها در حال ناچاری و اضطرار آمده است که به کامل شدن دین اسلام هیچ ربطی ندارد. پس به یقین، نعمت خدای تعالی با صدور حکم حرام بودن گوشت مرده و خوک،تمام و کامل نمی‌شود، بلکه تکامل دین در پرتو شناخت رهبر و حاکم اسلامی جانشین پیامبر خدا امکان‌پذیر است.حاکم اسلامی، ضامن اجرای احکام دین است و تنها با شناخت او، دین به کمال می‌رسد و آیین جاودان اسلام تا پایان دنیا به رهبر نیازمند است، که از گزند دشمنان در امان می‌ماند.
زیباترین شاهد ما بر این ادعا؛ وجود کلمه «الیوم» در سرآغاز آن دو فراز است که حقیقتی بس شگرف را بیان می‌کند. «اَلیوم» به‌معنای «امروز» است. این روز چه روزی بوده است که کافران از مسلمانان ناامید شدند و فهمیدند که دیگر نمی‌توانند اسلام را از بین ببرند؟این «اَلیوم» چه روز ارجمند و مهمی است که خداوند به پیامبرش و مسلمانان فرمود: دیگر از کافران نترسید، بلکه از مخالفت با من بهراسید؟
دو فراز اَلْیوْمَ یئِسَ الَّذینَ‌کَفَرُوا مِنْ دینکُمْ و اَلْیوْمَ أکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ از لحاظ معنا و مفهوم به یکدیگر نزدیکند. جالب است بدانید که مفسران قرآن نیز دو فراز مورد بحث را به هم مرتبط و متصل می‌دانند.3
تداوم رهبری و ناامیدی کافران
چگونه دشمنان دین از توطئه بر ضد اسلام ناامید شدند؟
باید گفت در امان ماندن دین اسلام از گزند بدخواهان و دین ستیزان تنها به دلیل استمرار رهبری معصوم است.شاید بپرسید: در طول تاریخ همواره حاکمان ستمگر، خلافت امامان معصوم را غصب کرده و آنان را از حق مسلّم شان دور نگاه داشته اند. پس چگونه رهبری معصومین استمرار داشته است؟ پاسخ این است که هر چند حاکمان الهی از حکومت ظاهری ـ مگر در برهه‌ای کوتاه ـ محروم بودند، ولی دانش آنان همواره در همه‌ی عرصه‌ها درخدمت جامعه‌ی اسلامی قرار داشته است.
هنگامی که کاروان بزرگ مسلمانان از مراسم حج بر می‌گشتند، پیامبر به فرمان خداوند مأموریت یافت تا در بیابان سوزان غدیر خم،جانشین خود را به مردم معرفی کند. در نظر گرفتن این زمان و مکان به خوبی نشان می‌دهد که این معرفی تا چه اندازه با اهمیت بوده است. بر همین اساس، رهبری دینی تا پایان دنیا به دست امامان معصوم تداوم یافت و آنان ب تدبیر درست خویش توانستد از شریعت مقدس اسلام پاسداری کنند. با این حرکت الهی،همه بداندیشان و دشمنان دریافتند دیگر توان رویارویی با دین اسلام را ندارند و بدین ترتیب،با استحکام پایه‌های دین که در پرتو معرفی وصی پیامبر‌(ص) و جانشین او سامان گرفت،ناامیدی به گروه کافران روی‌آوری.
آیین اسلام با تلاش‌های فراوان و خستگی ناپذیر پیامبر خدا‌(ص)، بالندگی پیدا کرد و به مرحله ای از رشد رسید که صلاحیت ابدی بودن را دارا باشد.این حقیقت با رهبری مستمر و امامت و ولایت امامان معصوم تحقق یافت و جاودانگی شریعت مقدس اسلام را تضمین کرد. به تعبیر زیبای مرحوم علامه‌ طباطبایی :‌«کامل گردیدن دین از مرحله‌ی حدوث و تولّدش تحّول یافت و با معرّفی امام به مرحله بقا وجاودانگی رسید.»‌4
شأن نزول
مفسران بر این باورندکه این آیه شریفه در شأن امیرالمؤمنین علی (ع) نازل گردیده و به عنوان فراز نهایی پیام وحی فرو فرستاده شده است.5
امام صادق (ع) از پدران بزرگوارش (ع) نقل می‌کند که پیامبر خدا (ص) فرمودند:‌ روز غدیر‌خم بهترین عید امّت من است. خداوند در این روز به من دستور داد که برادرم، علی بن ابی طالب را به عنوان پیشوای امّتم برگزینم تا پس از من به وسیله علی (ع) رستگار شوید. خداوند در این روز (غدیر خم)، دین اسلام را کامل ساخت و نعمتش را بر امّت من تمام کرد و به آیین اسلام، دین برگزیده‌ی خود راضی شد.6
فردی از اصحاب امام صادق (ع) ‌چنین روایت کرده است: به حضور امام ششم (ع) شرفیاب شدم و از او پرسیدم: ای پسر پیامبر! جانم فدایت باد. آیا برای مسلمانان عیدی برتر از عید فطر و عید قربان و روز جمعه و روز عرفه وجود دارد؟
امام فرمود: آری، برترین و ارجمندترین عیدها در پیشگاه خداوند همان روزی است که او دین اسلام را کامل کرد و این آیه را فرستاد‌: اَلْیوْمَ أکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ‌وَ أتْمَمْتُ‌عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَرَضیتُ لَکم الإسْلامَ دین
گفتم: آن روز کدام است؟
امام (ع) فرمود: هرگاه پیامبران بنی‌اسرائیل می‌خواستند برای خود وصی و امام برگزینند، آن روز را عید اعلام می‌کردند. همانا روزی که رسول خدا‌(ص)، امام علی(ع) را پیشوای مردم قرار داد، دین اسلام کامل گردید و مؤمنان از همه‌ی نعمت‌هابرخوردار شدند.
گفتم: آن عید در کدامین روز از روزهای سال قرار دارد؟
امام (ع)‌فرمود: روزها پس و پیش می‌شوند. چه بسا عید غدیر خم در روز شنبه یا یکشنبه یا دوشنبه واقع شود.
گفتم: چه عملی در این روز ثواب دارد؟
امام (ع) پاسخ داد: آن روز، روز عبادت و نماز گزاردن و شکر‌گزاری به درگاه خداوند است که بر‌شما منّت نهاد و شما ر از ولایت ما اهلبیت بهره‌مند ساخت7.
نتیجه
ابو‌سعید خدری و جابر‌بن عبد‌اللّه انصاری گفته‌اند: وقتی این آیه بر پیامبر(ص) نازل شد، آن حضرت فرمودند: الله أکبر! دین کامل شد و نعمت تمام گردید و خدا به پیامبری من و ولایت علی بن ابی طالب پس از من رضایت داد.8
بدین گونه، خورشید ولایت طلوع کرد و با معرفی امیر المؤمنین علی (ع) به عنوان پیشوای مسلمانان در روز عید غدیر خم دین کامل شد.
1.مائده، 3. 2.تفسیر المیزان، ج 5، ص 157.
3.همان، ج 5، ص 168. 4.همان،ج 5، ص 176.
5.کافی، ج 1، ص 289.
قال ابو‌جعفر(ع):«… کَانَتِ الْوَلایةُ آخِرَ الْفرائِضِ فأنزَلَ‌اللهُ عَزَّ وَجَلَّ‌اَلْیوْمَ أکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی. امام باقر(ع) فرمود:« ولایت، آخرین واجب الهی بود و سپس آیه را فرو فرستاد».
قال أبو‌جعفر(ع): «یقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ:لاَأُنْزِلُ عَلَیکُمْ بَعْدَ هَذِهِ فَرِیضَةً‌قَدْ أَکْمَلْتُ لَکُمُ الْفَرائِضَ.»
هم چنین امام باقر(ع) فرموده است: «خداوند متعال فرمود: پس از این واجب ،اجب دیگری نازل نخواهم کرد؛زیر واجبات را کامل کردم.»
6.تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 589.
7. تفسیر فرات کوفی، ج 1، ص 118.
8.بحارالانوار، ج 37، ص 156.