تجلی قرآن در گفتار معصومین

در روایتی از امام محمّد باقر (ع) آمده است: هر گاه حدیثی برای شما باز گفتم منبع آن را از قرآن، جویا شوید... . 1
سیره معصومین و گفتار آن بزرگواران همگی ملهم از قرآن کریم است و ایشان بارها بدان اشاره کرده‌اند. آنهایی که با قرآن آشنایی دارند به خوبی می‌توانند رابطه گفتار و رفتارآنان را با قرآن بسنجند و نتیجه گیری کنند، البته گاه این استفاده‌های آن حاملان آن قدر ظریف و لطیف است که جز خود آنها کسی ذوق آن را ندارد که این گونه از قرآن استفاده نماید. در شماره‌هایی از بشارت تجلّی قرآن در سیره معصومین را بررسی کردیم. در این شماره نیز گفتاری از امیرمؤمنان علی (ع) را آورده و رابطه‌های پیدا و پنهان آن را با قرآن نشان می‌دهیم:
در خطبه 199 نهج البلاغه می‌خوانیم:
تَعاهَدُوا اَمر الصَّلاة وَ حافِظوُا عَلَیها وَ استکثَرُوا مِنها وَ تَقَّربُوا بِها... .
«ملتزم شوید به امر نماز و آن را در وقت خود و با مراقبت و اهمیت بجای آورید و به وسیله آن به خداوند عالم نزدیک شوید به جهت این که خداوند می‌فرماید: آن بر مؤمنان در وقت‌های معینی مقرر و واجب شده است.
آیا به جواب اهل جهنم گوش نمی‌دهید وقتی از آن‌ها سؤال می‌شود: چه چیزی شما را به جهنم کشاند؟ می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم». نماز گناهان را می‌ریزد؛ مانند ریختن برگ از درختان و گناهان را از گردن‌ها باز می‌کند همان گونه که مهارها و طناب‌ها از گردن حیوانات باز می‌شود.
و رسول خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرمی تشبیه فرمود که بر در خانه هر انسانی قرار دارد و او در هر شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو می‌دهد. آیا در این صورت هیچ آلودگی در بدن او خواهد ماند. حق نماز را کسانی از مؤمنان شناختند که زینت متاع انبیا و آنچه وسیله خنکی چشم است از فرزندان و اموال به خود مشغول نکرده است. خداوند سبحان می‌فرماید: مردانی که نه تجارت و نه خرید و فروش، آنها را از یاد خدا و به پا داشتن نماز و پرداختن زکات باز نمی‌دارد.
و رسول خدا (ص) خود را برای نماز به زحمت می‌انداخت در حالی که بشارت بهشت به او داده شده بود؛ زیرا خداوند به او فرموده بود: اهل خود را به نماز امر کن و نسبت به آن شکیبا باش.
و آن حضرت همیشه اهل خود را به نماز امر و خود نیز بر آن شکیبایی می‌کرد.»
آیاتی که به طور صریح و یا به صورت اشاره مورد استفاده حضرت قرار گرفته‌اند؛ عبارتند از:
1ـ بر امر نماز محافظت کنید و مواظب باشید
اشاره به آیه شریفه: «وَ الَّذینَ هُم عَلی صَلَواتِهِم یحافِظُون»1
و آنها که بر نمازهایشان مواظبت می کنند.
2ـ نماز بر مؤمنان در وقت‌های معینی واجب شده است:
اشاره دارد به آیه شریفه:«انَّ الصَّلاة کانَت عَلَی المُؤمِنینَ کِتاباً مَوقَوتاً». 2
همانا نماز وظیفه ثابت و معینی برای مؤمنان است.
3ـ وقتی از اهل جهنم سؤال می‌شود، چه چیزی موجب شد که شما به جهنم درآیید؟
این آیه شریفه مورد استناد قرار گرفته است: «ما سَلَکَکُم فی سَقَر قالُوا لَم نَکُ مِنَ المُصلّین». 3
چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟ می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.
4ـ کسانی از مؤمنان حق نماز را شناختند که زندگی دنیا و زینت‌های آن از پرداختن به نماز و اهمیت آن مشغولشان نساخته است. اشاره به این آیه شریفه دارد: «المالُ وَ البَنُونُ زینَةُ الحیوةِ الدُّنیا وَ الباقِیات الصّالحِات خَیر عِند رِبّک وَ خَیر املاً 4 مال و فرزند، زینت زندگی دنیاست و باقیات صالحات ]ارزش‌های پایدار[ ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش‌تر کند.
و این آیه شریفه: «و ما اُوتیتُم مِن شَی فَمَتاعُ الحیوة الدنیا» 5
آنچه به شما عطا شده متاع زودگذر زندگی دنیاست.
5ـ مردانی که باز نمی‌دارد آنان را... .
دقیقاً این آیه مورد استناد قرار گرفته است: «رِجال لا تُلهیهِم تِجارة وَ لا ببع عَن ذِکرِ اللّه وَ اقام الصَّلاة وَ ایتاءِ الزَّکاة»7
مردانی که نه تجارت و نه خرید و فروش آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی‌کند.
6ـ و آیه نیز صریحاً مورد استناد قرار گرفته است:
اَهلَکَ بالصّلاة و الصطبرعلیها.8
خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش.
ملاحظه می‌شود که در یک کلام کوتاه، حضرت به صورت مستقیم و غیر مستقیم چه مقدار از قرآن بهره برده‌اند؛ البته آیات مورد نظر حضرت امیر (ع) در این بخش منحصر به موارد مذکور نیست و با دقّت بیشتری در کلام، در یک بحث تفصیلی و مشروح به آیات زیادی از قرآن می‌توان اشاره کرد، امّا به جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می‌کنیم.
1ـ سوره مومنون، آیه 9.
2ـ سوره نساء، آیه 103.
3ـ سوره مدثر، آیه 42.
4ـ سوره کهف، آیه 46.
5ـ سوره شوری، آیه 36.
6ـ سوره نور، آیه 37.
7ـ سوره طه، آیه 32.
تجلی قرآن در شعر و ادب فارسی