پاسخ به سوالات

سؤال: خداوند در سوره نساء آیه 48 می‌فرماید: «انّ اللّه لا یغفر ان یشرک به…»این شرک کدام شرک است؟
تهران، صدیقه رضایی
جواب: در یک تقسیم بندی کلی شرک را به دو قسم تقسیم کرده‌اند: 1 ـ شرک عام. 2ـ‌‌شرک خاص و یا شرک أکبر و شرک اصغر.
شرک أکبر آن است که خالق عظیم و خداوند قدیر را شریک قائل شوند یا برای او نظیر و همتا قرار دهند، همچنان‌که در سوره توحید آمده است: «قل هو اللّه أحد. اللّه الصمد. لم یلد ولم یولد…»
پس اعتقاد صحیح و دین سالم و پاک این است که خدای جهانیان را از فرزند و شریک منزّه و از تمام صفات زشت پاک دانی و تمام صفات خوب و حَسَن را از او دانی و برای او. اگر این اعتقاد را داشته باشی، از شرک اکبر رسته و به اصل ایمان پیوسته‌ای.
اما شرک اصغر که موجب ریای در عمل و ترک اخلاص شود و از ایمان بکاهد و در یقین خلل آرد.
از پیامبر نقل شده است که فرمود: برامت خویش از شرک اصغر می‌ترسم؟ گفتند: یا رسول‌اللّه! شرک اصغر کدام است؟
فرمود: آن که عمل کند و در عمل وی ریا باشد.
شدّاد اوس گفت: رسول خدا را دیدم که می‌گریست.
گفتم: یا رسول‌اللّه! چرا می‌گریی؟
گفت: می‌ترسم از امت خویش که شرک آورند، نه آن که بت‌پرستند یا آفتاب، لیکن ترس من از آن است که عبادت به ریا کنند و خلق را با حق در عمل شریک کنند. آن موقع است که خداوند می‌فرماید: «هرکس عملی انجام و دیگری را در آن شریک قرار داد، من از همه شریکان بی‌نیازترم و تمام آن عمل را به آن شریک می‌دهم».
شرک اصغر برای اشخاص تفاوت می‌کند، شرک اصغر برای عارف این است که بعد از عمل آن کار در چشمش خالص آید و یا طلب ثواب آن در خاطر و نظرش آید و یا رستگاری خویش را در آن عمل بیند، باید آن را شرک بداند و از آن توبه کند.
در روایات ریا را تشبیه شده است به موری که در شب روی سنگ سیاه راه رود، همچنان‌که دیدن آن مور دشوار است، تشخیص ریا نیز بسیار دقیق و دشوار است. امّا در هرحال شرک مورد نظر در آیه فوق همان شرک اکبر است.
البته باید ابه این نکته توجّه داشت خداوند با توبه همه گناهان حتی شرک را می‌بخشد چنانکه خود در سوره زمر آیه 53 وعده آن را داده است و فرموده: خداوند همه گناهان را می‌بخشد. امّا گناهان دیگر ممکن است با شفاعت، کارهای خوب و… نیز بخشیده شود امّا برای مشرک تمامی راهها بسته است و فقط با توبه و رجوع به خدا و ایمان آوردن به او بخشیده می‌شود.
از امام صادق‌(ع) سؤال شد: کمترین کاری که انسان را مشرک می‌کند، چیست؟
فرمود: کسی که نظری را ابراز دارد و نسبت به آن حب و بغض داشته باشد.
سؤال:درباره توکل آیات زیادی در قرآن آمده که توصیه به توکل کرده‌اند، سؤال من این است که توکل را معنا کنید و بگوئید یک مسلمان متوکّل چگونه انسانی است؟همدان ـ احمد مرتضوی
جواب: توکّل نشانه یقین و مایه ایمان و ثمره توحید است.
توکلی که ما بندگان خدا داریم، این است که اسباب کسب و تجارت و تلاش و کوشش ر ـ‌که سفارش قرآن و ائمه است را ـ کنار نگذاریم و تنبلی پیشه نکنیم و مهم این است که اعتماد برآن اسباب نکنیم و روزی را از اسباب نبینیم؛ بلکه از صاحب آنها؛ یعنی مسبب الاسباب ببینیم. اسباب را دیدن؛ ولی با اسباب نماندن و به فعل خداوند اعتماد کردن این اساس توکل است و از صفات انسانهای متوکل به شمار می‌رود.
عارفی گفت: سبب را ندیدن جهل است؛ لیکن با سبب ماندن شرک، همچنان که بهشت را ندیدن خلاف شرع و دستورات اسلام است؛ اما با بهشت ماندن و خداوند را ندیدن خلاف مروّت.
آورده‌اند که: در بنی‌اسرائیل زاهدی از شهر بیرون شد و در غاری نشست و گفت: توکل می‌کنم تا رزق و روزی من برسد. یک هفته برآمد وهیچ مساعدتی نرسید تا به هلاک نزدیک شد. به پیامبر آن روزگار وحی آمد که به آن زاهد بگو: به عزت خودم تا به شهر و در میان مردم نروی، روزی تو را نمی‌دهد. وقتی به شهر و در میان مردم آمد، کمکها و مساعدتها از هر جانبی رسید. در دل وی افتاد که این چه حالیست؟ به پیامبر وحی آمد که به او بگو: تو خواستی که با زهد خویش حکمت ما را باطل کنی؛ ولی ندانستی که من روزی بنده خویش را از دست دیگران دهم، دوستتر از آن دارم تا از قدرت خویش بدهم.
باید متوجه بود که این اسباب همه از مسبب و از خالق هستی است و دهنده همه یکی است. وقتی انسان این مرحله را پشت‌سر گذاشت به مرحله‌ای می‌رسد که اسباب را نمی‌بیند و همه را از مسبّب و دهنده اصلی می‌بیند و این حال صدّیقان است. همه از عطا آرام گیرند و صدیق به معطی و دهنده آرام گیرد و همه را از او می‌بیند. اگر دیگران کار خود را به خدا حواله کنند، صدیق خودش را به خدا می‌سپارد. این نوع توکل چراغی است در دل و نوایی در گوش که من با توام. «وما لنا الاّ نتوکل علی اللّه وقد هدانا سُبُلنا؛ چرا به خداوند توکل نکنیم، در حالی که او راههای راست را به ما نشان داده است». (سوره ابراهیم، آیه12)