پژوهشی در فرهنگنامه های تاریخی عصر ممالیک با تکیه بر انگیزه، روش و منابع این آثار

چکیده

یکی از انواع تاریخنگاری اسلامی، فرهنگنامه های تاریخی است. این نوع تاریخنگاری از قرن هفتم هجری هم زمان با تأسیس دولت ممالیک (648-922ه ) و در قلمرو آنها تولد یافت و روبه رشد نهاد. هر چند اولین این دست از منابع تاریخ اسلام را یاقوت حموی (626 ه ) صاحب معجم الادباء نوشت اما ابن خلکان (681 ه ) با نگارش وفیات الاعیان، فرهنگنامه نویسی را به عنوان یک فنّ وارد مرحله جدیدی کرده و به اوج خود رساند. در حقیقت فرهنگنامه های بعدی مانند: الوافی بالوفیات صفدی، فوات الوفیات ابن شاکر و المنهل الصافی ابن تغری بردی ادامه و تکمله اثر او به حساب می آیند. فرهنگنامه های تاریخی از جایگاه و اهمیت فراوانی در مطالعات تاریخی اسلامی به ویژه در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی برخوردارند، به گونه ای که تحقیق و پژوهش در این باره و دیگر عرصه ها بدون رجوع به آنها ممکن نیست. این پژوهش قصد دارد ضمن نگاهی کوتاه به اقبال به تاریخنگاری در این عصر و چگونگی شکل گیری فرهنگنامه ها، انگیزه، روش و منابع این دست آثار تاریخی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.