قرآن‌و‌اهل‌بیت آیه مناجات
آرشیو
چکیده
متن
«یا أیها الَّذِینَ آمَنُوا إذا ناجَیتُمُ الرَّسولَ فَقَدِّمُوا بَینَ یدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً ذلِکَ خَیر لَکُمْ وَأطْهَرُ فإنْ لَمْ تَجِدُوا فإنَّ اللّهَ غَفُور رَحِیم؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که می‌خواهید با رسول خدا نجوا کنید؛ (سخن محرمانه و خصوصی و سرّی بگویید) قبل از آن صدقه‌ای (در راه خدا) بدهید؛ این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است و اگر توانایی نداشته باشید، خدا آمرزنده و مهربان است». (سوره مجادله، آیه12)
از جمله آیاتی که درباره فضایل امام علی و مقام والای آن حضرت نازل شده است، آیه شریفه «مناجات» است.
خوشبختانه اکثر روایاتی که در مورد این آیه و شأن نزول آن به ما رسیده است، از ناحیه علمای اهل سنت می‌باشد.1 در این آیه شریفه، ویژگی بزرگی به علی بن ابی طالب اختصاص یافته است که هیچ یک از اصحاب رسول خدا نتوانستند به این امتیاز جالب دست یابند و به مضمون این آیه عمل کنند.
از امام علی چنین نقل شده است که فرمودند: «آیه‌ای در قرآن وجود دارد که تاکنون کسی به آن عمل نکرده است و بعد از من هم هرگز کسی به آن عمل نخواهد کرد و آن آیه مناجات است».2
گزارش رویداد
در هرزمانی قدرت‌مداران و ثروت اندوزان و پول‌پرستان، تلاش می‌کنند تا از فرصتهای بدست آمده، به نفع خود بهره‌برداری کنند و زمان رسول‌خدا نیز چنین بوده است. دنیا طلبان و رانت‌خواران3 و پول‌پرستان؛ خود را به آن حضرت نزدیک می کردند و با ژست‌های گوناگونی چون؛ خصوصی صحبت کردن، راه غلط فرصت‌طلبی را می‌پیمودند و وانمود می‌کردند که ما به آن حضرت نزدیک هستیم؛ پس مقام ما عظیم‌تر است! خدای دانا آنان را رسوا کرد و در یک امتحان جالب و دقیق دستور داد، هرکس تصمیم دارد با رسول‌خدا به طور سرّی صحبت کند، باید صدقه بدهد.
آنانی که در پی کسب امتیازهای بی‌دلیل بودند و موجب تضییع وقت گرانبهای پیامبر می‌شدند و اسباب اندوه مسلمانان را فراهم می‌کردند، همین که صحبت از پرداخت صدقه به میان آمد، غایب شدند!!
آری؛ حکم جدید، باعث کمک به مسلمانان و کاهش مزاحمت‌های افراد مزاحم شد.
در این‌باره مرحوم فیض کاشانی چنین نگاشته است:
در این دستور الهی نکاتی وجود دارد:
1ـ احترام و تعظیم به رسول خدا،
2ـ منفعت رساندن به فقرا،
3ـ ممانعت از زیاده‌گویی نزد رسول خدا،
4ـ نمایان شدن وضع درونی افراد،
5 ـ تشخیص فرد دنیا‌طلب و آخرت اندیش از یکدیگر.4
شأن نزول
با این که مفسّران تصریح کرده‌اند که مصداق آیه شریفه، شخص امام علی است؛ لیکن این مورد از جمله آیاتی است که امام علی نیز هنگام احتجاج برضد ابو‌بکر به آن استدلال کرده است. امام علی به ابو‌بکر فرمود: تو را به خدا سوگند! آیا تو در مورد نجوا با رسول‌خدا صدقه دادی یا من؟ در حالی که خدای تعالی آنان را سرزنش کرد و فرمود: «ءَأ‌َشْفَقْتُم أنْ تُقَدِّمُوا بَینَ یدَیْ نَجْواکُمْ صدَقاتٍ…؛ آیا ترسیدید فقیر شوید که از دادن صدقات قبل از نجوا خود‌داری کردید؟!».
ابو‌بکر پاسخ داد: آری؛ تو این کار را انجام دادی.
و نیز حضرت أمیر‌المؤمنین در جایی دیگر فرمودند: آن عده از اصحاب رسول‌خدا که حافظان اسرار می‌باشند، نیک می‌دانند که برای من هفتاد فضیلت ویژه وجود دارد که هیچ یک از اصحاب نتوانستند در آن فضایل با من مشارکت کنند… و امّا فضیلت بیست وچهارم، وقتی که آیه: «یا أیها الَّذینَ آمَنُوا إذا ناجَیتُمُ الرَّسولَ…» نازل شد، من یک دینار داشتم، آن را به ده درهم فروختم و هرگاه می‌خواستم با او گفتگوی خصوصی داشته باشم، یک درهم صدقه می‌دادم. به خدا سوگند جز من هیچ فردی از اصحاب رسول‌خدا این کار را انجام نداد. آنان از این حکم سرپیچی کردند و مرتکب گناه شدند، آیا پذیرش توبه در آیه: «وَتابَ اللّهُ عَلَیکُمْ…» حاکی از انجام معصیت توسط آنان نیست؟.5
عبد‌اللّه بن عمر گفت: برای علی بن ابی طالب سه فضیلت و منقبت است که اگر یکی از آنها به من اختصاص داشت، برای من بهتر از شتران سرخ مو بود: 1ـ همسری او با فاطمه، 2ـ پرچم‌داری او در روز خیبر، 3ـ آیه نجوا.6
مفسران اتفاق نظر دارند که فقط امام علی به مضمون این آیه عمل کرد. با مراجعه به تفاسیر قرآن، حقیقتی توجه ما را به خود جلب می‌کند که در سایه آن می‌توان منزلت والای امام علی را در میان آیات الهی یافت. آیه 12 و13 سوره مجادله چهره امام علی را به صورتی زیبا نشان داد و به همگان ثابت کرد که او در عین حالی که تهی‌دست می‌باشد؛ لیکن به خاطر عشق به رسول‌خدا و شوق ارتباط نزدیک با او، دینار و درهم صدقه می‌دهد؛ لیکن دیگران با هدفی دنیایی که برخاسته از عشق به دارایی خود بود، منافقانه ارتباط نزدیک با رسول خدا برقرار می‌کردند! و رسوا شدند.
1. بنگرید به کتاب إحقاق الحق.
2. ملحقات إحقاق الحق، ج30، ص58.
3. رانت‌خوار به فردی حیله‌گر و نیرنگ باز گفته می‌شود که با مسئولین و بزرگان ارتباط برقرار می‌کند، و فرصتهای اقتصادی را به نفع خود شکار کرده، و با گرفتن امتیاز در اختیار دیگران قرار می‌دهد.
4. تفسیر صافی، ج5، ص149.
5. تفسیر برهان، ج5، ص306.
6. تفسیر مجمع البیان، به نقل از کتب اهل سنت.
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که می‌خواهید با رسول خدا نجوا کنید؛ (سخن محرمانه و خصوصی و سرّی بگویید) قبل از آن صدقه‌ای (در راه خدا) بدهید؛ این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است و اگر توانایی نداشته باشید، خدا آمرزنده و مهربان است». (سوره مجادله، آیه12)
از جمله آیاتی که درباره فضایل امام علی و مقام والای آن حضرت نازل شده است، آیه شریفه «مناجات» است.
خوشبختانه اکثر روایاتی که در مورد این آیه و شأن نزول آن به ما رسیده است، از ناحیه علمای اهل سنت می‌باشد.1 در این آیه شریفه، ویژگی بزرگی به علی بن ابی طالب اختصاص یافته است که هیچ یک از اصحاب رسول خدا نتوانستند به این امتیاز جالب دست یابند و به مضمون این آیه عمل کنند.
از امام علی چنین نقل شده است که فرمودند: «آیه‌ای در قرآن وجود دارد که تاکنون کسی به آن عمل نکرده است و بعد از من هم هرگز کسی به آن عمل نخواهد کرد و آن آیه مناجات است».2
گزارش رویداد
در هرزمانی قدرت‌مداران و ثروت اندوزان و پول‌پرستان، تلاش می‌کنند تا از فرصتهای بدست آمده، به نفع خود بهره‌برداری کنند و زمان رسول‌خدا نیز چنین بوده است. دنیا طلبان و رانت‌خواران3 و پول‌پرستان؛ خود را به آن حضرت نزدیک می کردند و با ژست‌های گوناگونی چون؛ خصوصی صحبت کردن، راه غلط فرصت‌طلبی را می‌پیمودند و وانمود می‌کردند که ما به آن حضرت نزدیک هستیم؛ پس مقام ما عظیم‌تر است! خدای دانا آنان را رسوا کرد و در یک امتحان جالب و دقیق دستور داد، هرکس تصمیم دارد با رسول‌خدا به طور سرّی صحبت کند، باید صدقه بدهد.
آنانی که در پی کسب امتیازهای بی‌دلیل بودند و موجب تضییع وقت گرانبهای پیامبر می‌شدند و اسباب اندوه مسلمانان را فراهم می‌کردند، همین که صحبت از پرداخت صدقه به میان آمد، غایب شدند!!
آری؛ حکم جدید، باعث کمک به مسلمانان و کاهش مزاحمت‌های افراد مزاحم شد.
در این‌باره مرحوم فیض کاشانی چنین نگاشته است:
در این دستور الهی نکاتی وجود دارد:
1ـ احترام و تعظیم به رسول خدا،
2ـ منفعت رساندن به فقرا،
3ـ ممانعت از زیاده‌گویی نزد رسول خدا،
4ـ نمایان شدن وضع درونی افراد،
5 ـ تشخیص فرد دنیا‌طلب و آخرت اندیش از یکدیگر.4
شأن نزول
با این که مفسّران تصریح کرده‌اند که مصداق آیه شریفه، شخص امام علی است؛ لیکن این مورد از جمله آیاتی است که امام علی نیز هنگام احتجاج برضد ابو‌بکر به آن استدلال کرده است. امام علی به ابو‌بکر فرمود: تو را به خدا سوگند! آیا تو در مورد نجوا با رسول‌خدا صدقه دادی یا من؟ در حالی که خدای تعالی آنان را سرزنش کرد و فرمود: «ءَأ‌َشْفَقْتُم أنْ تُقَدِّمُوا بَینَ یدَیْ نَجْواکُمْ صدَقاتٍ…؛ آیا ترسیدید فقیر شوید که از دادن صدقات قبل از نجوا خود‌داری کردید؟!».
ابو‌بکر پاسخ داد: آری؛ تو این کار را انجام دادی.
و نیز حضرت أمیر‌المؤمنین در جایی دیگر فرمودند: آن عده از اصحاب رسول‌خدا که حافظان اسرار می‌باشند، نیک می‌دانند که برای من هفتاد فضیلت ویژه وجود دارد که هیچ یک از اصحاب نتوانستند در آن فضایل با من مشارکت کنند… و امّا فضیلت بیست وچهارم، وقتی که آیه: «یا أیها الَّذینَ آمَنُوا إذا ناجَیتُمُ الرَّسولَ…» نازل شد، من یک دینار داشتم، آن را به ده درهم فروختم و هرگاه می‌خواستم با او گفتگوی خصوصی داشته باشم، یک درهم صدقه می‌دادم. به خدا سوگند جز من هیچ فردی از اصحاب رسول‌خدا این کار را انجام نداد. آنان از این حکم سرپیچی کردند و مرتکب گناه شدند، آیا پذیرش توبه در آیه: «وَتابَ اللّهُ عَلَیکُمْ…» حاکی از انجام معصیت توسط آنان نیست؟.5
عبد‌اللّه بن عمر گفت: برای علی بن ابی طالب سه فضیلت و منقبت است که اگر یکی از آنها به من اختصاص داشت، برای من بهتر از شتران سرخ مو بود: 1ـ همسری او با فاطمه، 2ـ پرچم‌داری او در روز خیبر، 3ـ آیه نجوا.6
مفسران اتفاق نظر دارند که فقط امام علی به مضمون این آیه عمل کرد. با مراجعه به تفاسیر قرآن، حقیقتی توجه ما را به خود جلب می‌کند که در سایه آن می‌توان منزلت والای امام علی را در میان آیات الهی یافت. آیه 12 و13 سوره مجادله چهره امام علی را به صورتی زیبا نشان داد و به همگان ثابت کرد که او در عین حالی که تهی‌دست می‌باشد؛ لیکن به خاطر عشق به رسول‌خدا و شوق ارتباط نزدیک با او، دینار و درهم صدقه می‌دهد؛ لیکن دیگران با هدفی دنیایی که برخاسته از عشق به دارایی خود بود، منافقانه ارتباط نزدیک با رسول خدا برقرار می‌کردند! و رسوا شدند.
1. بنگرید به کتاب إحقاق الحق.
2. ملحقات إحقاق الحق، ج30، ص58.
3. رانت‌خوار به فردی حیله‌گر و نیرنگ باز گفته می‌شود که با مسئولین و بزرگان ارتباط برقرار می‌کند، و فرصتهای اقتصادی را به نفع خود شکار کرده، و با گرفتن امتیاز در اختیار دیگران قرار می‌دهد.
4. تفسیر صافی، ج5، ص149.
5. تفسیر برهان، ج5، ص306.
6. تفسیر مجمع البیان، به نقل از کتب اهل سنت.
تبلیغات
