مرد برتر

«أجَعَلتُم سِقایةَ الحاجِّ و عِمارةَ المَسجِدِ الحَرامِ کَمَن آمَنَ بِاللّهِ و الیومِ الآخِرِ وَ جاهَدَ فی سَبیلِ اللّهِ لا یستَوونَ عِندَ اللّهِ وَ اللّهُ لا یهدِی القَومَ الظّالمینَ».
«آیا آب رسانی به حجاج و آباد ساختن مسجد الحرام، همانند (عمل) کسی قرار دادید که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و در راه او جهاد کرده است؟ (این دو) نزد خدا مساوی نیستند و خداوند گروه ظالمان را هدایت نمی‌کند». (سوره توبه، آیه 19)
درجه بندی اعمال
در دین مقدس اسلام کارهای نیک و پسندیده فراوان است و ارزش هر فرد به انجام کار نیک ظاهر می‌شود. انسان می‌بایست در گام نخست کار خوب را بشناسد، سپس در پی انجام آن وارد عمل شود.
راستی! آیا کارهای خوب از لحاظ اهمیت در یک درجه هستند یا با یکدیگر تفاوت دارند؟
پاسخ این سؤال دشوار نیست، می‌توان با اطمینان گفت که به تعداد اعمال نیک؛ اهمیت آنها تفاوت دارد، مثلاً فردی ثروتمند مقداری پول به فقیری صدقه می‌دهد و یک فرد عادی که خود نیازمند است نیز همان مقدار پول را در اختیار فردی محتاج‌تر از خود قرار می‌دهد. بدون تردید اهمیت و ثواب این دو کار یکسان نیست، گرچه مقدار پول یکسان است. فرد ثروتمند انجام وظیفه کرده و با صدقه دادن کسب ثواب کرده است، لیکن آن فرد محتاج؛ ایثار کرده و آنچه خود نیاز داشته به دیگری داده است.
در این میان فرد سومی پیدا می‌شود و در جبهه جهاد با ستمگران شرکت می‌جوید و جان خود را در راه خدا ایثار می‌کند، آیا اینان با هم مساوی‌اند؟ هرگز.
شأن نزول
بر اساس نقل تفاسیر و روایات بسیاری، این آیه شریفه در معرفی حضرت علی(ع) به عنوان برترین و بهترین فرد نازل گردیده است و ایمان و جهاد آن‌حضرت با کافران و ستمگران، امتیازی برتر محسوب شده است.
مرحوم علامه طباطبایی چنین نقل کرده است: از جمله مطالبی که امام علی(ع) علیه مدعیان خلافت استدلال کردند؛ همین آیه شریفه است، ایشان فرمودند: آیا آیه: «أجَعَلتُم سِقایةَ الحاجِّ وَ عِمارةَ المَسجِدِ الحَرامِ کَمَن آمَنَ بِاللّهِ وَ الیومِ الآخِرِ وَ جاهَدَ فی سَبیلِ اللّهِ لا یستَوونَ …» در مورد فردی از شما نازل شده است؟ آنان پاسخ دادند: خیر.1
گزارش رویداد
شهر مکه بیش از چهارده قرن است که مورد توجه مسلمانان می‌باشد و مسجد الحرام که با فضیلت‌ترین مسجد بر روی کره زمین است در آن شهر مقدس جای دارد. مردم همه ساله به منظور ادای مناسک حج به این شهر مسافرت می‌کنند.
از دیر باز برای مردم مکه خدمت به زائران خانه خدا، اعمالی همچون سقایی، کلید داری کعبه، ترمیم و آبادی مساجد و… عملی خوب و با ارزش به حساب می‌آمده است.
روزی عباس عموی پیامبر(ص) و شیبه کلیددار کعبه3 و حضرت حمزه کنار هم نشسته بودند و به یک دیگر اظهار فخر می‌نمودند. عباس چنین گفت: من مقام سقایی حاجیان را دارم؛ پس برترم! شیبه گفت: من کلیددار کعبه‌ام؛ پس من از شما برترم! حمزه گفت: منصب من تعمیر و آباد سازی خانه خدا است؛ پس من از شما افضل هستم!
در آن هنگام حضرت علی(ع) از آن محل می‌گذشت، فرمودند: به چه چیز افتخار می‌کنید؟
آنان ماجرا را برای حضرت گفتند.
امام علی(ع) فرمودند: اما من از همه شما برترم، من اول کسی هستم که به رسول خدا(ص) ایمان آوردم، پیش از آن که مردم به او ایمان بیاورند و شش ماه قبل از همه به طرف قبله نماز گزاردم و نیز در راه خدا جهاد کردم.
بنا بر روایتی حضرت علی(ع) به عباس و شیبه فرمودند: …و من گردن‌های شما را با شمشیر زدم! تا آن گاه به وسیله زور، ایمان به خدا و رسولش آوردید.4
عباس از کلام حضرت علی(ع) خشمگین شد، برخاست و نزد رسول خدا(ص) آمد و از حضرت علی(ع) شکایت کرد.
رسول خدا(ص) پاسخی ندادند تا جبرئیل نازل شد و این آیه شریفه را از سوی خدا آورد و مرد برتر را که به حق حضرت علی(ع) بود، به همگان معرفی کرد.5
1. تفسیر المیزان، ج 9، ص 217.
2. خاندان بنی شیبه افتخار کلیدداری خانه کعبه را از زمان جاهلیت به عهده داشتند، رسول خدا(ص) پس از فتح مکه این منصب را از آنان پس نگرفت و آنان این مقام را در خاندان خود حفظ کردند و هم اکنون نیز کلیددار خانه کعبه هستد.
3. تفسیر فرات کوفی، ج 1، ص 165.
4. ملحقات احقاق الحق، ج 30، ص 32 ـ 34.