تصویر پردازی در قرآن کریم
آرشیو
چکیده
متن
از جمله نکات قابل توجه در یک متن ادبی، توصیف و تصویر پردازی آن است؛ بدین معنا که یک متن ادبی خصوصاً متن داستانی و شعر باید آن‌چنان فضای موضوع نوشتار را ترسیم و توصیف کند که خواننده خود را در آن فضا و محیط حس کند و هر قدر تصویر پردازی یک نوشتار روشن‌تر و شفاف‌تر باشد، مخاطب بیشتر و شدیدتر مورد تأثیر قرار خواهد گرفت.
قرآن کریم شاه‌کار ادبیات و هنر است، همان‌گونه که از منظر فصاحت و بلاغت در اوج قرار دارد، به لحاظ (تصویر پردازی) نیز در اوج قرار گرفته است. با مراجعه به جای جای این کتاب شریف این نکته را به خوبی می‌توان دریافت. آنجا که قرآن کریم به توصیف بهشت و بهشتیان می‌نشیند، بهشت را آن‌گونه زیبا توصیف و ترسیم می‌کند که گویا صحنه‌های زیبا و رنگارنگ بهشت بر پرده‌ای از حریر در ذهن مخاطب به تصویر درمی‌آید.
در آیاتی چند، با جملاتی کوتاه در عین حال رسا و زیبا، جایگاه اصحاب یمین را این‌گونه ترسیم می‌کند: «فی سِدرًِ مَخضُودً. وَ طَلحٍ مَنضُودً. وظِلًّ مَمدُودً وماءً مَسکوبٍ وَفاکِهَةٍ کَثیرةٍ. لامَقطُوعَةِ ولا مَمنُوعَةً. و فُرُشٍ مَرفُوعَة اِنّا أنشَأهُنَّ إنشاءً؛
آنان در زیر درختان سدری بی خار و درختان موزی که میوه‌هایشان دسته‌دسته روی هم چیده شده است و زیر سایه ساری گسترده و در پای آبی روان، منزل گزیده‌اند، برای آنان میوه‌های فراوان، همیشگی و در دسترس، و زنانی بلند مرتبه که ما خود آنها را تربیت کرده‌ایم، مهیا شده است». (سوره واقعه، آیات 28 ـ 35)
در این آیات زوایای مختلف بهشت به گونه‌ای زیبا ترسیم شده است، درختان سرسبز و سایه گستر، درختان میوه با میوه‌هایی بر روی هم چیده شده و میوه‌های متنوع و همیشگی و زنان زیبا و بلند مرتبه و چشمه‌های جاری و روان، از جمله مواردی هستند که در این آیات توصیف و ترسیم شده اند. دیگر بار در وصف بهشتیان این‌گونه می‌فرماید: «وجوه یومَئذٍ ناعِمَةّ. لِسَعیها راضِیةً. فی جَنَّةٍ عالیةً. لاتَسمَعُ فیها لاغِیةً. فیها عَینُ جاریةّ. فیها سُررّ مَرفُوعَةّ واکوابّ مَوضُوعَةّ. و نَمارِقُ مَصفُوفَةّ. وزَرابی مَبثُوثَةّ؛
چهره‌هائی در آنروز شاداب و باطراوتند، چرا که از سعی و تلاش خود خوشنودند در بهشتی رفیع منزل کرده‌اند، در آنجا هیچ سخن بیهوده و لغوی نمی‌شنوی، در آنجا چشمه‌هایی روان است و تختهایی زیبا و بلند مرتبه قرار گرفته و جامهایی که در کنار چشمه‌ها گذاشته شده و بالشتهایی که کنار هم مرتب شده است و فرشهای فاخر و گران‌قیمتی که در آنجا گسترده شده است». (سوره غاشیه، آیات 8 ـ 16)
در تمامی این آیات تصویر پردازی شگرف و هنرمندانه‌ای به کار رفته است که صحنه‌های زیبا و گوناگون بهشت را در ذهن مخاطب به نمایش درمی‌آورد و مخاطب را مشتاق و شیفته دیدار بهشت و مناظر زیبا و دلپذیر آن می‌کند.
البته باید توجه داشت که این هنر زیبا، زمانی تأثیرگذار خواهد بود که زمینه و شرائط تحقق آن موجود باشد که از جمله شرائط آن آمادگی روحی مخاطب است. مخاطب باید از لحاظ روحی و فکری کاملاً آماده شنیدن کلام وحی باشد، از همین رو است که در برخی از روایات سفارش شده که قرآن را در مکانی خلوت و با آرامش و طمأنینه و با تفکر و توجه به معانی آن بخوانید.
یکی دیگر از شرائط تأثیر گذاری، خواندن قرآن با صوت خوش و حزین است. در بعضی از روایات به این نکته نیز سفارش شده که قرآن را با صوت زیبا و حزین بخوانید.
اگر این شرائط و آداب دیگر تلاوت قرآن در مخاطب محقق شود، این هنر زیبا تأثیر خود را خواهد گذاشت. در برخی از روایات آمده است: «زمانی که مؤمنان قرآن را تلاوت می‌کنند، به آیات بهشت که می‌رسند، گویا بهشت و بهشتیان را مشاهده می‌کنند، از همین روی است که از خدا می‌خواهند که آنها را با بهشتیان محشور کند و همچنین هنگامی که آیات مربوط به جهنم و عذاب جهنمیان را می‌خوانند گویا جهنم و عذاب دردناک جهنمیان را مشاهده می‌کنند، به همین خاطر از خدا می‌خواهند که آنها را از عذاب جهنم دور نگاه دارد».
قرآن کریم شاه‌کار ادبیات و هنر است، همان‌گونه که از منظر فصاحت و بلاغت در اوج قرار دارد، به لحاظ (تصویر پردازی) نیز در اوج قرار گرفته است. با مراجعه به جای جای این کتاب شریف این نکته را به خوبی می‌توان دریافت. آنجا که قرآن کریم به توصیف بهشت و بهشتیان می‌نشیند، بهشت را آن‌گونه زیبا توصیف و ترسیم می‌کند که گویا صحنه‌های زیبا و رنگارنگ بهشت بر پرده‌ای از حریر در ذهن مخاطب به تصویر درمی‌آید.
در آیاتی چند، با جملاتی کوتاه در عین حال رسا و زیبا، جایگاه اصحاب یمین را این‌گونه ترسیم می‌کند: «فی سِدرًِ مَخضُودً. وَ طَلحٍ مَنضُودً. وظِلًّ مَمدُودً وماءً مَسکوبٍ وَفاکِهَةٍ کَثیرةٍ. لامَقطُوعَةِ ولا مَمنُوعَةً. و فُرُشٍ مَرفُوعَة اِنّا أنشَأهُنَّ إنشاءً؛
آنان در زیر درختان سدری بی خار و درختان موزی که میوه‌هایشان دسته‌دسته روی هم چیده شده است و زیر سایه ساری گسترده و در پای آبی روان، منزل گزیده‌اند، برای آنان میوه‌های فراوان، همیشگی و در دسترس، و زنانی بلند مرتبه که ما خود آنها را تربیت کرده‌ایم، مهیا شده است». (سوره واقعه، آیات 28 ـ 35)
در این آیات زوایای مختلف بهشت به گونه‌ای زیبا ترسیم شده است، درختان سرسبز و سایه گستر، درختان میوه با میوه‌هایی بر روی هم چیده شده و میوه‌های متنوع و همیشگی و زنان زیبا و بلند مرتبه و چشمه‌های جاری و روان، از جمله مواردی هستند که در این آیات توصیف و ترسیم شده اند. دیگر بار در وصف بهشتیان این‌گونه می‌فرماید: «وجوه یومَئذٍ ناعِمَةّ. لِسَعیها راضِیةً. فی جَنَّةٍ عالیةً. لاتَسمَعُ فیها لاغِیةً. فیها عَینُ جاریةّ. فیها سُررّ مَرفُوعَةّ واکوابّ مَوضُوعَةّ. و نَمارِقُ مَصفُوفَةّ. وزَرابی مَبثُوثَةّ؛
چهره‌هائی در آنروز شاداب و باطراوتند، چرا که از سعی و تلاش خود خوشنودند در بهشتی رفیع منزل کرده‌اند، در آنجا هیچ سخن بیهوده و لغوی نمی‌شنوی، در آنجا چشمه‌هایی روان است و تختهایی زیبا و بلند مرتبه قرار گرفته و جامهایی که در کنار چشمه‌ها گذاشته شده و بالشتهایی که کنار هم مرتب شده است و فرشهای فاخر و گران‌قیمتی که در آنجا گسترده شده است». (سوره غاشیه، آیات 8 ـ 16)
در تمامی این آیات تصویر پردازی شگرف و هنرمندانه‌ای به کار رفته است که صحنه‌های زیبا و گوناگون بهشت را در ذهن مخاطب به نمایش درمی‌آورد و مخاطب را مشتاق و شیفته دیدار بهشت و مناظر زیبا و دلپذیر آن می‌کند.
البته باید توجه داشت که این هنر زیبا، زمانی تأثیرگذار خواهد بود که زمینه و شرائط تحقق آن موجود باشد که از جمله شرائط آن آمادگی روحی مخاطب است. مخاطب باید از لحاظ روحی و فکری کاملاً آماده شنیدن کلام وحی باشد، از همین رو است که در برخی از روایات سفارش شده که قرآن را در مکانی خلوت و با آرامش و طمأنینه و با تفکر و توجه به معانی آن بخوانید.
یکی دیگر از شرائط تأثیر گذاری، خواندن قرآن با صوت خوش و حزین است. در بعضی از روایات به این نکته نیز سفارش شده که قرآن را با صوت زیبا و حزین بخوانید.
اگر این شرائط و آداب دیگر تلاوت قرآن در مخاطب محقق شود، این هنر زیبا تأثیر خود را خواهد گذاشت. در برخی از روایات آمده است: «زمانی که مؤمنان قرآن را تلاوت می‌کنند، به آیات بهشت که می‌رسند، گویا بهشت و بهشتیان را مشاهده می‌کنند، از همین روی است که از خدا می‌خواهند که آنها را با بهشتیان محشور کند و همچنین هنگامی که آیات مربوط به جهنم و عذاب جهنمیان را می‌خوانند گویا جهنم و عذاب دردناک جهنمیان را مشاهده می‌کنند، به همین خاطر از خدا می‌خواهند که آنها را از عذاب جهنم دور نگاه دارد».
تبلیغات
