نقد و معرفی آسیب شناسی آموزش قرآن درسی مدارس

این تحقیق به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد:
الف) علل و عوامل افت تحصیلی درس قرآن چیست؟
ب) شیوه‌های قابل اجرا برای جلوگیری از افت تحصیلی کدام است؟
در شماره قبل به سؤال اول پاسخ داده شد و اکنون ادامه بحث؛
ب) شیوه‌های پیشگیری از افت تحصیلی در قرآن:
1 عنایت معلمان محترم به آموزش علوم، به ویژه آموزش قرآن با توجه به فرمایش حضرت علی(ع):
«اِنَّ اوضَعَ العِلمُ ما وَقَفَ علیه اللسانِ وَ رافِعَهُ ما ظَهَرَ فی الجَواره و الارکان؛ کم ارزش‌ترین دانشها، دانشی است که بر «زبان» توفق کند، و والاترین دانش، آن است که در اعضا و جوارح بدن آشکار شود»1.
با توجه به این حدیث شریف و ظریف پی به این نکته خواهیم برد که تدریس قرآن نیز با هدف افزایش دانستنیهای ذهنی، کم اهمیت‌ترین نوع آموزش است و بایستی به ایجاد مهارت و تجربه که در اثر تمرین و تکرار به وجود می‌آید، عنایت نمود.
2. توجه بر اصل (تقدم زبان آموزی بر سواد آموزی) به عنوان یکی از ارکان مهم آموزش با استفاده از روش استماع.
حضرت علی(ع): «تَعلَّمَ حُسنَ الاستماعِ کَما تتَعَلَّمُ حُسنَ القولِ؛ بیاموزید خوب گوش کردن را همان گونه که می‌آموزید خوب حرف زدن را»2.
3. پرهیز از آموزش قرآن به روشهای قدیمی که بر پایه تفکیک روخوانی، روانخوانی و …بنا شده است و استفاده از شیوه «آموزش جامع قرآن» در تدریس.
ویژگیهای آموزش قرآن به روش جامع:
الف) تأکید این روش بر «تقدم زبان آموزی بر سواد آموزی است»:
چهار مهارت یادگیری، شامل: گوش دادن، گفتن، خواندن و نوشتن است. زبان آموزی بر دو مهارت اولیه، (یعنی: گوش دادن و گفتن) تأکید داشته و این دو اصل مقدمه لازم و ضروری دو مهارت بعدی می‌باشد.
ب) در آموزش جامع، روخوانی، روانخوانی، تجوید از یکدیگر جدا نمی‌شود؛ بلکه هم‌زمان با یکدیگر آموزش داده می‌شود.
ج) در این روش به جای استفاده از اصطلاحات متعدد تجویدی: قواعد به زبان ساده و با استفاده از روشهای نوین آموزش داده می‌شود.
د) روش تجوید عملی بیشتر مورد تأکید بوده و از گفتن قواعد تجویدی که بیشتر جنبه تئوری دارند، خود‌داری می‌شود.
هـ) در این روش، قواعد در بین تلاوت قرآن، توسط دانش آموزان و یا پخش نوار به صورت تلگرافی و در 10 تا 20 ثانیه گفته می‌شود و از تدریس مستقل قواعد قاعده گویی خود‌داری می‌شود.
و) در این روش، لحن عربی و حتی لحن نوار (تقلید آهنگ نوار) مورد تأکید و پرسش قرار می‌گیرد و شیوه‌های مختلف و کار‌آمد بهره‌مندی از نوار و فیلم در روند تدریس، آموزش داده می‌شود.
ز) پیامبر اسلام(ص) عمر فرزند را بر سه دوره هفت ساله تقسیم فرموده‌اند:
هفت سال اول؛ دوره آقایی اوست. (یعنی بگذاریم فرزند، کودکی خود را بکند) در این دوره آموزش انجام نمی‌گیرد؛ بلکه تأکید بر شناخت و ایجاد مهارتهای جسمانی و عاطفی و هماهنگی این ابعاد می‌باشد. هفت ساله دوم؛ دوره اطاعت، (یعنی آموزش) کودک آمادگی و انگیزه کافی برای کنجکاوی و یادگیری را دارد.
هفت ساله سوم؛ دوره وزارت، (یعنی مشاور برای والدین) را شامل می‌شود.
ح) عنایت خاص درباره برگزاری آموزش دوره‌های تخصصی روش تدریس برای معلمان ابتدایی به عنوان متخصصان امر زبان آموزی و سواد آموزی و تألف کتب راهنمای تدریس قرآن برای کلیه پایه‌های تحصیلی از سوی مسؤولان زیربط و استفاده نکردن از مربیان پرورشی در امر تدریس قرآن، تا آنکه آنان نیز با توجه به نوع فعالیت حرفه‌ای خود، فرصت مورد نیاز را به دست آورند.
ط) توجه کافی و شایسته به نمره درس قرآن:
البته این توجه بایستی به شکل صحیح و با هدف ارزیابی نقاط قوت و ضعف انجام گیرد و نمره، معیار سنجش توازن بین اهداف اولیه و میزان یادگیری دانش‌آموزان پس از تدریس با یکدیگر است.
4. ارزیابی مستمر و منظم؛ کلاسهای قرآن باید در طول سال تحصیلی توسط ارزشیابان علاقمند و دوره دیده ارزیابی شود و بررسی روند آموزش قرآن از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گیرد و کوشش در رفع و موانع آن و تنظیم، تکمیل و ارسال گزارش‌های آن، به واحد‌های مربوط جهت پیگیری لازم و ضروری می‌باشد.
5. توجه به رسم الخط کتابت قرآن درسی و مطابقت آن با قرآنهای رایج به لحاظ: شکل حروف، اعراب، علامت گذاری و قواعد تجویدی و….
6. برگزاری جلسات مستمر و ماهانه برای تبادل تجربه، بررسی روشهای تدریس، رفع اشکال و همچنین ارائه شیوه‌های برتر تدریس قرآن به مربیان و دبیران قرآن.
7. برگزاری جشنواره تدریس قرآن و ارائه الگوهای برتر از طرف ادارات مناطق و نواحی در کنار بقیه جشنواره‌های تدریس.
8. تغییر سرفصل دوره‌های ضمن خدمت قرآن از تجوید سطح عالی و تفسیر، (که بیشتر جنبه افزایش اطلاعات دارد) به دوره‌های کاربردی و تخصصی و علمی.
9. تفکیک دوره‌های داوری قرآن برای مربیان پرورشی جهت آشنایی با نحوه داوری از نظر کمی و کیفی که به دنبال آن تغییر نگرش مربیان در نوع فعالیتهای قرآنی را در بر خواهد داشت.
10 هماهنگی فعالیتهای قرآنی در بخش ادارات کل و نواحی و مناطق با هدف اتخاذ وحدت رویه و تقسیم کار؛ مانند: ستاد اعتلای دینی و قرآن، واحد قرآن گروههای آموزش قرآن، مقاطع تربیتی و آموزشهای مربوطه.
امید است متولیان محترم امور قرآنی جامعه اسلامی به ویژه آموزش و پرورش به مقوله آموزش قرآن که نه فقط به دیده ثواب بنگرند؛ بلکه با این نیت که قرآن تنها شفا بخش دلها و روحها می‌باشد، با دیده کارشناسی و علمی نگریسته و به موارد بیان شده که مجملی بود از مسائل متعدد مربوط به آموزش این کتاب انسان ساز و هدایتگر، تعمق بیشتری نموده و از موقعیت‌های به‌دست آمده، جهت خدمت به ساحت مقدس قرآن و عترت(ع) دریغ نفرمایند.
1. نهج البلاغه،حکمت 2.
2. بحار الانوار، ج2ص43.