آسیب شناسی آموزشی قرآن درسی مدارس
آرشیو
چکیده
متن
این تحقیق به سؤالات زیر پاسخ می‌دهد:
الف) علل و عوامل افت تحصیلی درس قرآن چیست؟
ب) شیوه‌های قابل اجرا برای جلوگیری از افت تحصیلی درس قرآن کدامند؟
* * * *
الف) علل و عوامل افت تحصیلی درس قرآن:
1 تعدّد شیوه‌ها و روشهای تدریس معلمان قرآن:
1ـ1 فقدان شیوه‌ها و روشهای علمی هماهنگ و یکسان در تدریس:
معمول است که با تألیف و انتشار کتب جدید درسی مانند: فارسی، ریاضی، علوم و … کتابی به عنوان (راهنمای روش تدریس) برای معلمان درس مربوطه تدوین می‌شود و در اختیار آنان قرار می‌گیرد. همچنین کلیه معلمان درس مربوطه موظفند یک دوره ضمن خدمت را بگذرانند که در این دوره شیوه تدریس صفحه به صفحه، شامل: اهداف، مفاهیم و روشهای تدریس هر صفحه آموزش داده می‌شود.
ولی متأسفانه، در رابطه با درس قرآن پایه‌های مختلف تحصیلی، این امر انجام نپذیرفته است. البته بحمد اللّه برای اولین بار در پایه اول دبستان، شاهد اجرای این هدف بوده‌ایم.
2ـ1ـ عدم توجه به دو مهارت از اصول یادگیری (شنیدن و گفتن):
یکی از علل مهم عدم موفقیت درس قرآن این است که آموزش قرآن در پایه سوم دبستان با سواد آموزی (یعنی خواندن و نوشتن) آغاز می‌شود و این روش با اصول تعلیم و تربیت منافات دارد. (زبان آموزی مقدمه سواد آموزی است)
3ـ1ـ تفکیک آموزش قرآن به اجزای مختلف: روخوانی، روان خوانی، تجوید سطح یک و دو؛ دارای معایبی به شرح زیر می‌باشد:
الف) هنگامی‌که فقط از روخوانی و روان خوانی صحبت به عمل می‌آید، عملاً به قرآن آموزان می‌آموزیم که تجوید را یاد نگیرند و رعایت نکنند.
ب) با توجه به فارسی بودن لحن روخوانی و روان خوانی، زبان آموزی به شکل صحیح انجام نگرفته و در اصطلاح روان شناسی «از عوامل منع در یادگیری، تأثیر یادگیری گذشته در آینده می‌باشد». قرآن آموزان، در مراحل بعدی که با لحن عربی مواجه می‌شوند، با اشکال روبرو شده و اصلاح این معضل که به دست خود معلمان ایجاد گردیده، امر دشواری می‌باشد.
ج) تقسیم آموزش قرآن به روخوانی و روان خوانی و تجوید سطح یک و دو، به لحاظ زمانی طولانی بوده و مدت زیادی را به خود اختصاص می‌دهد و به همین دلیل بسیاری از قرآن آموزان رفته‌رفته از ادامه راه خسته می‌شوند.
د) آموزش قرآن با لحن فارسی، دارای دو اشکال بزرگ دیگر نیز می‌باشد: یکی آن که قرآن آموزان نمی‌توانند به آسانی با نوارهای استاتید قرآن ارتباط برقرار کنند؛ زیرا لحن نوار عربی است و با یادگیری آنان متفاوت است. دومین اشکال آن است که در پایه سوم دبستان، دانش آموزان با صداها و حروف و قواعد قرآنی روبرو می‌شوند که در پایه اول دبستان در درس فارسی آموخته‌اند (مانند صداهای اَ‌ـ‌اِ‌ـ‌اُ‌ـ‌آ‌ـ‌ای‌ـ‌او و تشدید و …) که در نتیجه هیچ جاذبه و جذابیتی ندارد.
4ـ1ـ استفاده نکردن از نوار به عنوان یک رسانه آموزشی به وسیله معلمان در کلاس‌های قرآن:
ـ رسانه آموزشی: به آن دسته امکاناتی گفته می‌شود که تدریس بدون آنها امکان پذیر نبوده و ناقص می‌شود، مانند: کتاب درسی، راهنمای تدریس و ….
درس قرآن از دروسی است که بایستی دارای حداقل چهار رسانه آموزشی باشد:
الف‌ـ کتاب درسی
ب‌ـ کتاب راهنمای تدریس
ج‌ـ نوار درسی
د‌ـ لوح‌ها و چارت‌های آموزشی.
وسایل کمک آموزشی: آن دسته از وسایل و امکاناتی که به امر تدریس کمک و یاری می‌رساند، مانند: عکس، فیلم، گچ، تخته و ….
5ـ1ـ تکیه بسیاری از معلمان بر قاعده گویی و روش سخنرانی در آموزش قرآن به جای تمرین و تکرار مستمر توسط دانش آموزان می‌باشد.
6ـ1ـ عدم توجه به هدف آموزش قرآن که شامل: حیطه‌های شناختی (افزایش معلومات) روان حرکتی (افزایش مهارت)، عاطفی (ایجاد نگرش و تغییر رفتار) و رضایت بسیاری از معلمان به یادگیری سطحی. (به معنای انباشتن اطلاعات در ذهن دانش آموزان)
بسیاری یادگیری را معجزه‌ای می‌دانند که به راحتی اتفاق نمی‌افتد.
7ـ1ـ بها ندادن به نمره این درس و نداشتن جایگاه مناسب در بین امتحانات و دیگر دروس:
معمول است که تمامی دانش‌آموزان در پایان سال به راحتی نمره قابل قبولی از معلمان هدیه می‌گیرند و متأسفانه این‌گونه اظهار می‌شود که اگر به دانش آموزان نمره ندهیم، باعث زدگی و دلسردی آنان از آموختن قرآن می‌شود. (این تفکر کاملاً غیر منطقی و عامیانه می‌باشد)
8ـ1ـ عدم توجه به ارزشیابی تشخیصی و ارزشیابی پایانی در زنگ قرآن و عدم حصول یادگیری آیات دروس گذشته، به دلیل پرسش کم و ناقص از تمامی دانش آموزان.
ارزشیابی تشخیصی: به سؤالاتی که قبل از تدریس درس جدید به منظور مشخص شدن نقطه شروع درس از دانش آموزان پرسیده می می‌شود، می‌گویند.
ارزشیابی پایانی: شامل پرسشهایی می‌شود که پس از پایان درس جدید با انگیزه و هدف حصول اطمینان از فراگیری دانش‌آموزان انجام می‌گیرد.
9ـ1ـ ایراد کتب قرآن درسی کلیه پایه‌های تحصیلی، از نظر رسم الخط و کتابت در این است که حروف و اعراب این کتب با رسم الخط قرآن‌های رایج یکسان نبوده و در واقع، آمیخته‌ای از سه نوع رسم‌الخط (عربی، فارسی و اردو) می‌باشد و در نتیجه دانش‌آموزان به دلیل دوگانگی رسم الخط در خواندن قرآن با ناتوانی روبرو می‌شوند.
2ـ اصول برنامه ریزی‌های آموزش و پرورش در رابطه با درس قرآن:
نگرش و دیدگاه مسؤولان امر در قسمت‌های ستادی و اجرایی آموزش و پرورش، دارای نواقصی است که به اختصار بیان می‌گردد:
1ـ2ـ درس قرآن تنها درسی است که در بین دروس به جای یک معاون آموزشی، دو معاون بر آن نظارت می‌کند. (معاون آموزشی و معاون پژوهشی) و این معما پیوسته حل نشده است که چرا با وجود دو نفر مسؤول، توجه شایسته به این درس مبذول نمی‌شود.
2ـ2ـ عدم تخصص اغلب متولیان آموزش درباره روشهای تدریس قرآن، تأثیر منفی در برنامه ریزی و نظارت خواهد داشت، به عنوان مثال:
الف) اغلب معلمان محترم راهنمای تعلیماتی به دلیل عدم تخصص در زمینه امور قرآنی، مانند: تدریس قرآن، این درس را کمتر مورد بازدید قرار می‌دهند.
ب) برخی از مسؤولان درس قرآن را جزء دروس دیگر، مانند: فارسی، ریاضی و … به حساب نیاورده و جزء امور فوق برنامه و پژوهشی تلقی می‌نمایند.
ج) تدریس قرآن توسط مربیان پژوهشی در دوره ابتدایی، دارای چند اشکال اساسی و مهم می‌باشد، از آن جمله:
1ـ آنان مانند معلمان ابتدایی، دارای تخصص زبان آموزی نبوده و در نتیجه از بنیه علمی کمتری برخوردارند.
2ـ بدلیل کثرت امور پژوهشی و فوق برنامه در مدارس مانند: مراسم‌ها، جلسات و … زنگ درس قرآن، تحت الشعاع قرار می‌گیرد.
د) م توجی به دوره ابتدایی به عنوان پایه و اساس آموزش قرآن و مخصوصاً معلمین دوره ابتدایی به عنوان تنها متخصصین امر زبان آموزی و سواد آموزی.
هـ) مشخص نبودن متولی امر نظارت بر تدریس قرآن از طرف ادارات آموزش و پرورش نواحی و مناطق به عنوان مثال:
1ـ در بعضی از مدارس معلم ابتدایی، خود به امر تدریس قرآن اقدام می‌نمایند و طبیعتاً نظارت آن به عهده آموزش ابتدایی می‌باشد و برخی دیگر از مدارس مربی پرورشی اقدام به تدریس قرآن می‌نمایند و طبیعتاً نظارت آن بر عده واحد مقاطع تربیتی ادارات است.
2ـ در دوره‌های تحصیلی راهنمایی و دبیرستان مرز و محور کار مربیان و دبیران قرآن به صورت مشخص تبیین نشده و اغلب به نوعی موازی کاری دچار می‌شوند.
3ـ دبیران قرآن می‌بایستی دینی را هم تدریس نماید و یا بالعکس که این عدم توجه مسئولین به تخصصی بودن هر یک از آنهاست.
و) هر ساله به طور معمول دوره‌های ضمن خدمن قرآن برای فرهنگیان برزار می‌گردد که دارای اشکال اساسی می‌باشد:
سرفصل‌های ارائه شده جهت تدریس مدرسین بیشتر جنبه افزایش معلومات داشته و به جای ایجاد مهارت در امر روشهای تدریس و آموزش تخصصی آنان فقط تکیه بر قواعد تجویدی که بیشتر جنبه تئوری داشته عنایت دارد.
در مجموع علل و عومل متعددی در افت تحصیلی درس قرآن دانش آموزان تأثیر دارد که باعث می‌شود آنان پس از گذراندن دوره‌های مختلف تحصیلی و حتی اخذ دیپلم و مدارک و مدارج بالاتر توان لازم را در جهت تلاوت صحیح و بدون غلط قرآن که حداقل یادگیری این درس می‌باشد بدست نمی‌آورند.
الف) علل و عوامل افت تحصیلی درس قرآن چیست؟
ب) شیوه‌های قابل اجرا برای جلوگیری از افت تحصیلی درس قرآن کدامند؟
* * * *
الف) علل و عوامل افت تحصیلی درس قرآن:
1 تعدّد شیوه‌ها و روشهای تدریس معلمان قرآن:
1ـ1 فقدان شیوه‌ها و روشهای علمی هماهنگ و یکسان در تدریس:
معمول است که با تألیف و انتشار کتب جدید درسی مانند: فارسی، ریاضی، علوم و … کتابی به عنوان (راهنمای روش تدریس) برای معلمان درس مربوطه تدوین می‌شود و در اختیار آنان قرار می‌گیرد. همچنین کلیه معلمان درس مربوطه موظفند یک دوره ضمن خدمت را بگذرانند که در این دوره شیوه تدریس صفحه به صفحه، شامل: اهداف، مفاهیم و روشهای تدریس هر صفحه آموزش داده می‌شود.
ولی متأسفانه، در رابطه با درس قرآن پایه‌های مختلف تحصیلی، این امر انجام نپذیرفته است. البته بحمد اللّه برای اولین بار در پایه اول دبستان، شاهد اجرای این هدف بوده‌ایم.
2ـ1ـ عدم توجه به دو مهارت از اصول یادگیری (شنیدن و گفتن):
یکی از علل مهم عدم موفقیت درس قرآن این است که آموزش قرآن در پایه سوم دبستان با سواد آموزی (یعنی خواندن و نوشتن) آغاز می‌شود و این روش با اصول تعلیم و تربیت منافات دارد. (زبان آموزی مقدمه سواد آموزی است)
3ـ1ـ تفکیک آموزش قرآن به اجزای مختلف: روخوانی، روان خوانی، تجوید سطح یک و دو؛ دارای معایبی به شرح زیر می‌باشد:
الف) هنگامی‌که فقط از روخوانی و روان خوانی صحبت به عمل می‌آید، عملاً به قرآن آموزان می‌آموزیم که تجوید را یاد نگیرند و رعایت نکنند.
ب) با توجه به فارسی بودن لحن روخوانی و روان خوانی، زبان آموزی به شکل صحیح انجام نگرفته و در اصطلاح روان شناسی «از عوامل منع در یادگیری، تأثیر یادگیری گذشته در آینده می‌باشد». قرآن آموزان، در مراحل بعدی که با لحن عربی مواجه می‌شوند، با اشکال روبرو شده و اصلاح این معضل که به دست خود معلمان ایجاد گردیده، امر دشواری می‌باشد.
ج) تقسیم آموزش قرآن به روخوانی و روان خوانی و تجوید سطح یک و دو، به لحاظ زمانی طولانی بوده و مدت زیادی را به خود اختصاص می‌دهد و به همین دلیل بسیاری از قرآن آموزان رفته‌رفته از ادامه راه خسته می‌شوند.
د) آموزش قرآن با لحن فارسی، دارای دو اشکال بزرگ دیگر نیز می‌باشد: یکی آن که قرآن آموزان نمی‌توانند به آسانی با نوارهای استاتید قرآن ارتباط برقرار کنند؛ زیرا لحن نوار عربی است و با یادگیری آنان متفاوت است. دومین اشکال آن است که در پایه سوم دبستان، دانش آموزان با صداها و حروف و قواعد قرآنی روبرو می‌شوند که در پایه اول دبستان در درس فارسی آموخته‌اند (مانند صداهای اَ‌ـ‌اِ‌ـ‌اُ‌ـ‌آ‌ـ‌ای‌ـ‌او و تشدید و …) که در نتیجه هیچ جاذبه و جذابیتی ندارد.
4ـ1ـ استفاده نکردن از نوار به عنوان یک رسانه آموزشی به وسیله معلمان در کلاس‌های قرآن:
ـ رسانه آموزشی: به آن دسته امکاناتی گفته می‌شود که تدریس بدون آنها امکان پذیر نبوده و ناقص می‌شود، مانند: کتاب درسی، راهنمای تدریس و ….
درس قرآن از دروسی است که بایستی دارای حداقل چهار رسانه آموزشی باشد:
الف‌ـ کتاب درسی
ب‌ـ کتاب راهنمای تدریس
ج‌ـ نوار درسی
د‌ـ لوح‌ها و چارت‌های آموزشی.
وسایل کمک آموزشی: آن دسته از وسایل و امکاناتی که به امر تدریس کمک و یاری می‌رساند، مانند: عکس، فیلم، گچ، تخته و ….
5ـ1ـ تکیه بسیاری از معلمان بر قاعده گویی و روش سخنرانی در آموزش قرآن به جای تمرین و تکرار مستمر توسط دانش آموزان می‌باشد.
6ـ1ـ عدم توجه به هدف آموزش قرآن که شامل: حیطه‌های شناختی (افزایش معلومات) روان حرکتی (افزایش مهارت)، عاطفی (ایجاد نگرش و تغییر رفتار) و رضایت بسیاری از معلمان به یادگیری سطحی. (به معنای انباشتن اطلاعات در ذهن دانش آموزان)
بسیاری یادگیری را معجزه‌ای می‌دانند که به راحتی اتفاق نمی‌افتد.
7ـ1ـ بها ندادن به نمره این درس و نداشتن جایگاه مناسب در بین امتحانات و دیگر دروس:
معمول است که تمامی دانش‌آموزان در پایان سال به راحتی نمره قابل قبولی از معلمان هدیه می‌گیرند و متأسفانه این‌گونه اظهار می‌شود که اگر به دانش آموزان نمره ندهیم، باعث زدگی و دلسردی آنان از آموختن قرآن می‌شود. (این تفکر کاملاً غیر منطقی و عامیانه می‌باشد)
8ـ1ـ عدم توجه به ارزشیابی تشخیصی و ارزشیابی پایانی در زنگ قرآن و عدم حصول یادگیری آیات دروس گذشته، به دلیل پرسش کم و ناقص از تمامی دانش آموزان.
ارزشیابی تشخیصی: به سؤالاتی که قبل از تدریس درس جدید به منظور مشخص شدن نقطه شروع درس از دانش آموزان پرسیده می می‌شود، می‌گویند.
ارزشیابی پایانی: شامل پرسشهایی می‌شود که پس از پایان درس جدید با انگیزه و هدف حصول اطمینان از فراگیری دانش‌آموزان انجام می‌گیرد.
9ـ1ـ ایراد کتب قرآن درسی کلیه پایه‌های تحصیلی، از نظر رسم الخط و کتابت در این است که حروف و اعراب این کتب با رسم الخط قرآن‌های رایج یکسان نبوده و در واقع، آمیخته‌ای از سه نوع رسم‌الخط (عربی، فارسی و اردو) می‌باشد و در نتیجه دانش‌آموزان به دلیل دوگانگی رسم الخط در خواندن قرآن با ناتوانی روبرو می‌شوند.
2ـ اصول برنامه ریزی‌های آموزش و پرورش در رابطه با درس قرآن:
نگرش و دیدگاه مسؤولان امر در قسمت‌های ستادی و اجرایی آموزش و پرورش، دارای نواقصی است که به اختصار بیان می‌گردد:
1ـ2ـ درس قرآن تنها درسی است که در بین دروس به جای یک معاون آموزشی، دو معاون بر آن نظارت می‌کند. (معاون آموزشی و معاون پژوهشی) و این معما پیوسته حل نشده است که چرا با وجود دو نفر مسؤول، توجه شایسته به این درس مبذول نمی‌شود.
2ـ2ـ عدم تخصص اغلب متولیان آموزش درباره روشهای تدریس قرآن، تأثیر منفی در برنامه ریزی و نظارت خواهد داشت، به عنوان مثال:
الف) اغلب معلمان محترم راهنمای تعلیماتی به دلیل عدم تخصص در زمینه امور قرآنی، مانند: تدریس قرآن، این درس را کمتر مورد بازدید قرار می‌دهند.
ب) برخی از مسؤولان درس قرآن را جزء دروس دیگر، مانند: فارسی، ریاضی و … به حساب نیاورده و جزء امور فوق برنامه و پژوهشی تلقی می‌نمایند.
ج) تدریس قرآن توسط مربیان پژوهشی در دوره ابتدایی، دارای چند اشکال اساسی و مهم می‌باشد، از آن جمله:
1ـ آنان مانند معلمان ابتدایی، دارای تخصص زبان آموزی نبوده و در نتیجه از بنیه علمی کمتری برخوردارند.
2ـ بدلیل کثرت امور پژوهشی و فوق برنامه در مدارس مانند: مراسم‌ها، جلسات و … زنگ درس قرآن، تحت الشعاع قرار می‌گیرد.
د) م توجی به دوره ابتدایی به عنوان پایه و اساس آموزش قرآن و مخصوصاً معلمین دوره ابتدایی به عنوان تنها متخصصین امر زبان آموزی و سواد آموزی.
هـ) مشخص نبودن متولی امر نظارت بر تدریس قرآن از طرف ادارات آموزش و پرورش نواحی و مناطق به عنوان مثال:
1ـ در بعضی از مدارس معلم ابتدایی، خود به امر تدریس قرآن اقدام می‌نمایند و طبیعتاً نظارت آن به عهده آموزش ابتدایی می‌باشد و برخی دیگر از مدارس مربی پرورشی اقدام به تدریس قرآن می‌نمایند و طبیعتاً نظارت آن بر عده واحد مقاطع تربیتی ادارات است.
2ـ در دوره‌های تحصیلی راهنمایی و دبیرستان مرز و محور کار مربیان و دبیران قرآن به صورت مشخص تبیین نشده و اغلب به نوعی موازی کاری دچار می‌شوند.
3ـ دبیران قرآن می‌بایستی دینی را هم تدریس نماید و یا بالعکس که این عدم توجه مسئولین به تخصصی بودن هر یک از آنهاست.
و) هر ساله به طور معمول دوره‌های ضمن خدمن قرآن برای فرهنگیان برزار می‌گردد که دارای اشکال اساسی می‌باشد:
سرفصل‌های ارائه شده جهت تدریس مدرسین بیشتر جنبه افزایش معلومات داشته و به جای ایجاد مهارت در امر روشهای تدریس و آموزش تخصصی آنان فقط تکیه بر قواعد تجویدی که بیشتر جنبه تئوری داشته عنایت دارد.
در مجموع علل و عومل متعددی در افت تحصیلی درس قرآن دانش آموزان تأثیر دارد که باعث می‌شود آنان پس از گذراندن دوره‌های مختلف تحصیلی و حتی اخذ دیپلم و مدارک و مدارج بالاتر توان لازم را در جهت تلاوت صحیح و بدون غلط قرآن که حداقل یادگیری این درس می‌باشد بدست نمی‌آورند.
تبلیغات
