دستورالعمل قرآنی:همنشینی با خدا«2»
آرشیو
چکیده
متن
در شماره قبل بر این نکته تأکید کردیم که گرچه یاد خداوند خود عبادتی مستقل است ولی نقطه پیوند و محور مشترک همه عبادت‌هاست در این شماره از آثار و فواید یاد و ذکر خدا سخن می‌گوییم.
عمده‌ترین مطلب در باب ذکر، آشنایی با آثار آن است، زیرا اهمیت هر چیزی به خاطر آثار و خوّاص بسیار و گوناگون آن است و سعی و تلاش در راه آن هم به جهت تأثیر بسزایی است که با زندگی، رشد، کمال و ترقی انسان دارد. پس فضیلت بسیار یک عمل، نشان دهنده آثار فراوان آن عمل نسبت به انسان است. روی این جهت ما می‌توانیم از آثار ارزنده یک عمل پی به مقدار عظمت و ارزش آن ببریم، زیرا بهترین دلیل بر فضیلت یک عمل، مشاهده شخصی آثار فراوان همان عمل است.
در خصوص آثار ذکر مطلب کلی و مهم‌تری وجود دارد که می‌توان از آن در تمام اعمال و عبادات بهره‌مند شد و آن این است که اعمال نیک دارای دو نوع ثواب و اثر می‌باشند:
الف) ثوابی که مخصوص آن عمل است. مانند: ثواب نماز، حج، انفاق و جهاد که هر یک اثر و ثواب مخصوص به خود را دارد.
ب) اثر و ثواب مربوط به «ذکر خداوند» که جهت مشترک، عنصر نورانی و محور اساسی همه عبادات و اعمال است.
انسان‌ها در انجام اعمال به آثار مخصوص خود شئ توجه می‌کنند و از آثار مربوط به «یاد خداوند» غفلت می‌ورزند. در حالی که یاد خداوند به طور یقین، آثار خویش را در پی خواهد داشت، حتی اگر انسان به آثار خاص عمل نایل نشود و یا اطمینان به آن نداشته باشد؛ زیرا که یاد خداوند نه تنها در تمام اعمال حضور دارد، بلکه آثار مربوط به آن نیز حتمی و دائمی است.
توجه به مطلب فوق ما را به این مطلب هدایت می‌کند که در جمع‌بندی و ذکر ثواب یک عمل باید مجموع موارد الف و ب را به عنوان ثواب و اثر یک عمل دانست.
بر این اساس آنچه ما در چند شماره از نشریه بشارت به عنوان اثر ذکر نجات یا همان ذکر یونسیه یعنی «لااله الا انت سبحانک انی کنت من‌الظالمین» آوردیم تمام اثر آن نخواهد بود و لازم است برای فهم همه آثار آن، آثار ذکر در این مقاله را به عنوان اثر ذکر نجات دانست. از جمع آثار خاص و این آثار، مجموعه آثار ذکر نجات به‌دست می‌آید و این قانونی است که در تمام اعمال نیک، عبادات و دعاها جریان دارد.
از این رو بخشی از آیات و روایات که در آن به آثار عمومی ذکر اشاره شده است را فهرست‌وار بر می‌شماریم:
1. کلید صلاح و رستگاری: «اَصلُ صَلاحِ القَلبِ أشتِغالُه بِذِکرِ اللّهِ؛ اساس اصلاح دل، مشغول بودن آن به یاد خداست.»
2. حیات جان و دل: «بِذِکرِ اللّه تُحیی القُلُوب وَ بِنِسیانِه مَوتُها؛ دل‌ها با یاد خداوند زنده می‌گردند و با غفلت از آن می‌میرند.»
3. هدایت و نجات از گمراهی: «لا هِدایة کالذِّکرِ؛ هیچ راهنمایی به مانند یاد خداوند نیست.»
4. آرامش قلب: «ذکراللّه طمأنینة‌القلوب؛ یاد خدا آرامش دلهاست.»
5. سبب محبت خداوند: «مَن أَکثَر ذِکرَ اللّهِ أَحَبّه؛ آن کس که خدا را بسیار یاد کند خداوند او را دوست می‌دارد.»
6. پاکی از نفاق: «مَن أکثَر ذِکرِ اللّهِ فَقَد بَرِی مِنَ النِّفاقِ؛ آن کس که خدا را بسیار یاد کند به درستی از نفاق پاک گردیده است.»
7. دور افکندن شیطان: «ذکراللّه مطردةُ الشیطان؛ یاد خدا موجب دور کردن شیطان است.»
8. سبب انس با خداوند: «الذِّکر مِفتاحُ‌الأُنس؛ یاد خداوند کلید انس با اوست.»
9. درخشش و جلای قلب: «أَنّ اللّهَ جَعَل الذکَر جلاءَ للقلوب؛ خداوند ذکر را جلای دل‌ها قرار داد.»
10. همنشینی با خداوند: «ذاکرُ اللّهِ سَبحانَه مُجالِسُه؛ یاد کننده خدا همنشین اوست.»
11. قوی‌ترین وسیله نجات: «لَیسَ عَمَل أَحَبَّ إلی‌اللّهِ ولا أنجی لِعِبدً مِن کُلِّ سَیئَةً فِی‌الدُّنیا والآخِرَة مِن ذِکراللّه؛ ذکر خداوند محبوب‌ترین کار در پیشگاه اوست و عملی جز یاد خدا نمی‌تواند بنده را از تمام بدی‌های دنیا و آخرت نجات دهد.»
12. رسیدن به مقام خاص بندگی خداوند: یکی از اصحاب به پیامبر عرضه داشت: من دوست دارم جزء بندگان خاصّ خداوند باشم. پیامبر(ص) فرمود: «برای رسیدن به این مقام، خداوند را بسیار یاد کن تا به مقام مقرّبان و بندگان خاص خداوند برسی.»
13. همواره در نماز و عبادت: امام باقر(ع): «لایزالُ المُؤمِن فِی صَلاةً ما کانَ فی ذِکرِ اللّهِ قائماً کانَ أَو جالِساً او مُسطَجِعاً؛ مؤمن تا وقتی‌که به یاد خداوند است برای او نماز و عبادت حساب می شود، چه ایستاده یا نشسته یا خوابیده باشد.»
14. بهترین راه رسیدن به درخواستها: «مَن شَغَلَه ذِکری عَن مَسأَلَتی أَعطَیتُه أَفضَلَ ما اُعطِی‌السائِلین؛ آن کس که بر اثر اشتغال به ذکر من از درخواست‌های خود باز ماند به او بهترین عطیه‌های درخواست‌کنندگان را خواهم داد.»
15. با کامیابی از دنیا رفتن: «کُلُّ اَحَدً یموتُ عَطشان أِلاّ ذاکُراللّه؛ همه افراد با تشنگی از دنیا می‌روند مگر کسی که خدا را در زندگی به یاد داشته است.»
16. مشمول یاد و رأفت خداوند گشتن: «أُذکرُونی أَذکُرکُم؛ یاد کنید مرا تا یاد کنم شما را.»
17. موجب موفقیت در کارها: «ذکراللّه تستنجح به‌الامور و تستیسر به‌السرائر؛ یاد خداوند سبب پیروزی و موفقیت در کارها و موجب روشنی باطن است.»
18. دوای بیماری‌های نفسانی: «ذِکرُ اللّهِ دَواءُ أَغلالِ النُّفوس؛ یاد خدا دوای بیماری‌های نفس‌هاست.»
19. خصلت پارسایان: «ذِکرُ اللّهِ شیمةُ المُتَّقین؛ یاد خدا خوی پرهیزکاران است.»
20. نور ایمان: «ذِکرُ اللّهِ نورُ الأیمان؛ یاد خدا نور ایمان است.»
21. درک منزلت مجاهدان: پیامبر(ص): «الذّاکِرُ فِی‌الغافِلین کَالمُقاتِلِ فی الفارِین؛ یاد کننده خدا در میان انسان‌های غافل مانند پایداری در میدان جنگ است.»
22. دفع سختی‌ها و بلاها: «ذِکرُ اللّهِ طارِدُ البؤس؛ یاد خدا دورکننده سختی‌هاست.»
تجلی قرآن در شعر و ادب فارسی
عمده‌ترین مطلب در باب ذکر، آشنایی با آثار آن است، زیرا اهمیت هر چیزی به خاطر آثار و خوّاص بسیار و گوناگون آن است و سعی و تلاش در راه آن هم به جهت تأثیر بسزایی است که با زندگی، رشد، کمال و ترقی انسان دارد. پس فضیلت بسیار یک عمل، نشان دهنده آثار فراوان آن عمل نسبت به انسان است. روی این جهت ما می‌توانیم از آثار ارزنده یک عمل پی به مقدار عظمت و ارزش آن ببریم، زیرا بهترین دلیل بر فضیلت یک عمل، مشاهده شخصی آثار فراوان همان عمل است.
در خصوص آثار ذکر مطلب کلی و مهم‌تری وجود دارد که می‌توان از آن در تمام اعمال و عبادات بهره‌مند شد و آن این است که اعمال نیک دارای دو نوع ثواب و اثر می‌باشند:
الف) ثوابی که مخصوص آن عمل است. مانند: ثواب نماز، حج، انفاق و جهاد که هر یک اثر و ثواب مخصوص به خود را دارد.
ب) اثر و ثواب مربوط به «ذکر خداوند» که جهت مشترک، عنصر نورانی و محور اساسی همه عبادات و اعمال است.
انسان‌ها در انجام اعمال به آثار مخصوص خود شئ توجه می‌کنند و از آثار مربوط به «یاد خداوند» غفلت می‌ورزند. در حالی که یاد خداوند به طور یقین، آثار خویش را در پی خواهد داشت، حتی اگر انسان به آثار خاص عمل نایل نشود و یا اطمینان به آن نداشته باشد؛ زیرا که یاد خداوند نه تنها در تمام اعمال حضور دارد، بلکه آثار مربوط به آن نیز حتمی و دائمی است.
توجه به مطلب فوق ما را به این مطلب هدایت می‌کند که در جمع‌بندی و ذکر ثواب یک عمل باید مجموع موارد الف و ب را به عنوان ثواب و اثر یک عمل دانست.
بر این اساس آنچه ما در چند شماره از نشریه بشارت به عنوان اثر ذکر نجات یا همان ذکر یونسیه یعنی «لااله الا انت سبحانک انی کنت من‌الظالمین» آوردیم تمام اثر آن نخواهد بود و لازم است برای فهم همه آثار آن، آثار ذکر در این مقاله را به عنوان اثر ذکر نجات دانست. از جمع آثار خاص و این آثار، مجموعه آثار ذکر نجات به‌دست می‌آید و این قانونی است که در تمام اعمال نیک، عبادات و دعاها جریان دارد.
از این رو بخشی از آیات و روایات که در آن به آثار عمومی ذکر اشاره شده است را فهرست‌وار بر می‌شماریم:
1. کلید صلاح و رستگاری: «اَصلُ صَلاحِ القَلبِ أشتِغالُه بِذِکرِ اللّهِ؛ اساس اصلاح دل، مشغول بودن آن به یاد خداست.»
2. حیات جان و دل: «بِذِکرِ اللّه تُحیی القُلُوب وَ بِنِسیانِه مَوتُها؛ دل‌ها با یاد خداوند زنده می‌گردند و با غفلت از آن می‌میرند.»
3. هدایت و نجات از گمراهی: «لا هِدایة کالذِّکرِ؛ هیچ راهنمایی به مانند یاد خداوند نیست.»
4. آرامش قلب: «ذکراللّه طمأنینة‌القلوب؛ یاد خدا آرامش دلهاست.»
5. سبب محبت خداوند: «مَن أَکثَر ذِکرَ اللّهِ أَحَبّه؛ آن کس که خدا را بسیار یاد کند خداوند او را دوست می‌دارد.»
6. پاکی از نفاق: «مَن أکثَر ذِکرِ اللّهِ فَقَد بَرِی مِنَ النِّفاقِ؛ آن کس که خدا را بسیار یاد کند به درستی از نفاق پاک گردیده است.»
7. دور افکندن شیطان: «ذکراللّه مطردةُ الشیطان؛ یاد خدا موجب دور کردن شیطان است.»
8. سبب انس با خداوند: «الذِّکر مِفتاحُ‌الأُنس؛ یاد خداوند کلید انس با اوست.»
9. درخشش و جلای قلب: «أَنّ اللّهَ جَعَل الذکَر جلاءَ للقلوب؛ خداوند ذکر را جلای دل‌ها قرار داد.»
10. همنشینی با خداوند: «ذاکرُ اللّهِ سَبحانَه مُجالِسُه؛ یاد کننده خدا همنشین اوست.»
11. قوی‌ترین وسیله نجات: «لَیسَ عَمَل أَحَبَّ إلی‌اللّهِ ولا أنجی لِعِبدً مِن کُلِّ سَیئَةً فِی‌الدُّنیا والآخِرَة مِن ذِکراللّه؛ ذکر خداوند محبوب‌ترین کار در پیشگاه اوست و عملی جز یاد خدا نمی‌تواند بنده را از تمام بدی‌های دنیا و آخرت نجات دهد.»
12. رسیدن به مقام خاص بندگی خداوند: یکی از اصحاب به پیامبر عرضه داشت: من دوست دارم جزء بندگان خاصّ خداوند باشم. پیامبر(ص) فرمود: «برای رسیدن به این مقام، خداوند را بسیار یاد کن تا به مقام مقرّبان و بندگان خاص خداوند برسی.»
13. همواره در نماز و عبادت: امام باقر(ع): «لایزالُ المُؤمِن فِی صَلاةً ما کانَ فی ذِکرِ اللّهِ قائماً کانَ أَو جالِساً او مُسطَجِعاً؛ مؤمن تا وقتی‌که به یاد خداوند است برای او نماز و عبادت حساب می شود، چه ایستاده یا نشسته یا خوابیده باشد.»
14. بهترین راه رسیدن به درخواستها: «مَن شَغَلَه ذِکری عَن مَسأَلَتی أَعطَیتُه أَفضَلَ ما اُعطِی‌السائِلین؛ آن کس که بر اثر اشتغال به ذکر من از درخواست‌های خود باز ماند به او بهترین عطیه‌های درخواست‌کنندگان را خواهم داد.»
15. با کامیابی از دنیا رفتن: «کُلُّ اَحَدً یموتُ عَطشان أِلاّ ذاکُراللّه؛ همه افراد با تشنگی از دنیا می‌روند مگر کسی که خدا را در زندگی به یاد داشته است.»
16. مشمول یاد و رأفت خداوند گشتن: «أُذکرُونی أَذکُرکُم؛ یاد کنید مرا تا یاد کنم شما را.»
17. موجب موفقیت در کارها: «ذکراللّه تستنجح به‌الامور و تستیسر به‌السرائر؛ یاد خداوند سبب پیروزی و موفقیت در کارها و موجب روشنی باطن است.»
18. دوای بیماری‌های نفسانی: «ذِکرُ اللّهِ دَواءُ أَغلالِ النُّفوس؛ یاد خدا دوای بیماری‌های نفس‌هاست.»
19. خصلت پارسایان: «ذِکرُ اللّهِ شیمةُ المُتَّقین؛ یاد خدا خوی پرهیزکاران است.»
20. نور ایمان: «ذِکرُ اللّهِ نورُ الأیمان؛ یاد خدا نور ایمان است.»
21. درک منزلت مجاهدان: پیامبر(ص): «الذّاکِرُ فِی‌الغافِلین کَالمُقاتِلِ فی الفارِین؛ یاد کننده خدا در میان انسان‌های غافل مانند پایداری در میدان جنگ است.»
22. دفع سختی‌ها و بلاها: «ذِکرُ اللّهِ طارِدُ البؤس؛ یاد خدا دورکننده سختی‌هاست.»
تجلی قرآن در شعر و ادب فارسی
تبلیغات
