حزب و قرآن

امر به معروف و نهی از منکر، حزب و قرآن
حزب در لغت به معنی دسته یا گروه و در اصطلاح جامعه شناسی به گروهی از افراد گفته می‌شود که به علت داشتن زمینه‌ها، هدفها یا منافع مشترک با یکدیگر همکاری می‌کنند. این مقوله با تمام اهمیتی که در نظامهای سیاسی دنیا و از جمله ایران دارد، متأسفانه یکی از مهجورترین مباحث در نظریات سیاسی مسلمانان و به خصوص شیعه است. در حالی که با نگاهی به قرآن با آیاتی مواجه می‌شویم که می‌توان از آنها ضرورت تشکیل حزب را تشخیص داد. در اینجا سه آیه از آن آیات را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آیه اول:
«کنتم خیرَ اُمة اُخرِجَت لِلنّاسِ تأمُرُونَ بِالمَعروفِ وَ تَنهونَ عَنِ المُنکرِ وَ تُؤمنونَ باللّه‌…؛ بودید بهترین امتی که بیرون آورده شدید برای مردم، امر می‌کنید به نیکی و نهی می‌کنید از زشتی و ایمان می‌آورید به خدا‌…» (سوره آل عمران، آیه 110)
نکات قابل توجه در آیه:
امت به گروهی که دارای هدف یکسانی باشند گفته می شود که این هدف آنها را از سایر افراد ملت جدا می‌کند.
کلمه «الناس» نشان می‌دهد که این گروه باید در جهت سود کلی مردم و خدمت به آنان عمل کنند و نه حاکمیت و تفوق بر آنان: «علی الناس»
اینکه ایمان به خدا پس از امر به معروف و نهی از منکر آمده با آنکه ایمان اصل است و امر به معروف و نهی از منکر فرع. به این امر دلالت دارد که این گروه پس از انجام امر به معروف و نهی از منکر به محیطی روحی و اجتماعی دست می‌یابند که ایمان به خدا در همه ابعادش عمق، کمال، دوام و گسترش می‌یابد.
آیه دوم: «و المؤمنون و المؤمناتُ بَعضُهُم اولیاءُ بعضً یأمرونَ بِالمعروفِ وَ ینهون عن المنکر و یقیمون الصلاة و یؤتون الزکوة و یطیعون اللّه و رسوله اولئک سیرحمهم اللّه انّ اللّهُ عزیز حکیم؛ مردان و زنان مؤمن برخی از ایشانند دوستان برخی، فرمان کنند به نیکی و باز دارند از بدی و به پای دارند نماز را و بدهند زکات را و فرمان برند خدا و پیمبرش را، آنان را به زودی رحم کند خدا و هر آینه خدا است عزتمند حکیم».(سوره توبه،آیه 71)
نکته قابل توجه در آیه: امر به معروف و نهی از منکر مؤمنان نسبت به یکدیگر از روی دوستی و مودت است، نه عیبجویی و کینه.
آیه سوم: «و لتکُن منکم اُمّة یدعون الی الخیرِ و یأمرون بالمعروف و ینهونَ عن المنکرِ و اولئک هم المفلحون؛ و باید باشد از شما گروهی که دعوت کننده به نیکی و امر کننده به خوبی و نهی کننده از بدی و آنانند رستگاران». (سوره آل عمران، آیه 104)
نکات قابل توجه آیه: «و لتکن» فعل امر است و نشان از واجب بودن موضوع دارد و به این علت که امر به معروف و نهی از منکر واجب کفایی است، ایجاد چنین گروهی نیز واجب کفایی است.
امت نیز همانطور که بیان شد به گروهی از افراد هم هدف و هماهنگ گفته می‌شود.
آمدن کلمه «الی الخیر» به جای «بالخیر» نشان از جهت گیری و تحریک به سوی خیر دارد که این خیر هم در مسائل فکری است و هم در مسائل علمی.
ایجاد چنین گروهی به این دلیل که همه انسانها نمی‌توانند خیر، معروف و منکر را شناسایی کنند، است. در نتیجه باید افرادی آگاه و اهل نظر و دارای بیان و قدرت اجرائی برگزیده شوند و تشکیل و تکوین یابند و از طرف مردم حمایت شوند.
از طرفی می‌توان گفت خداوند با نازل کردن این آیه قصد داشته است که بهترین راه امر به معروف و نهی از منکر را به بندگان نشان دهد.
در اینجا شاید این سؤال مطرح شود که حق ایجاد چنین گروهی با حکومت است یا با مردم؟ حضرت علی‌(ع) هنگامی که حقوق متقابل مردم و حکومت را می‌شمارد، این وظیفه را به دوش هر دو دسته قرار می‌دهد. یعنی مردم و حکومت موظف به نصیحت یکدیگر شده‌اند و این نصیحت همان است که در آیه سوم به «دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر» تعبیر شده است. حضرت در وصیتی به حسنین‌(ع) ترک امر به معروف و نهی از منکر را باعث سلطه اشرار، بَدان و همچنین عدم استجابت دعا دانسته است. با در نظر قرار دادن توصیه حضرت به این نتیجه می‌رسیم که مردم هر جامعه‌ای باید با احیای امر به معرف و نهی از منکر مانع ایجاد استبداد شوند که با توجه به آیه بالا، بهترین شیوه آن تشکیل حزب می‌باشد.