اهل‌بیت در قرآن:مباهله (1)

«فَمَن حاجَّکَ فیهِ مِن بَعدِ ما جاءَکَ مِنَ العِلمِ فَقُل تَعالَوا نَدعُ اَبناءَنا وَ اَبناءَکُم وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُم وَ اَنفُسَنا وَ اَنفُسَکُم ثُمَّ نَبتَهِل فَنَجعَل لَعنَةَ اللّهِ عَلی الکاذِبینَ؛ پس هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به مجادله برخیزند، به آنان بگو: بیایید ما و شما، فرزندان، زنان و نفوس خود را فرا خوانیم، آن‌گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغ‌گویان قرار دهیم.» (سوره آل عمران، آیه 61)
این آیه شریفه که به آیه مباهله مشهور است در این شماره مورد استفاده و استناد قرار گرفته و معرفی می‌شود.
معنای مباهله
مباهله در کتاب‌های لغت به معنای نفرین کردن به یکدیگر است‌1؛ از دیر باز، هرگاه فردی می‌خواست حقانیت خود را به اثبات برساند و طرف مقابل خود را (دشمنش را) محکوم نماید، پیشنهاد مباهله می‌داد. آنگاه یک‌دیگر را نفرین می‌کردند، هر کدام که نفرینش اثر می‌کرد، قطعاً حقانیت خود را ثابت کرده بود.
کیفیت مباهله
برای انجام مباهله، دو طرف مباهله، پنجه در پنجه یک‌دیگر می‌اندازند، به طوری‌که انگشتان هر دو نفر بصورت شبکه در می‌آید. سپس چنین می‌گویند:
«اللّهمّ رَبَّ السمواتِ السَّبع وَ الأرَضینَ السَّبع وَ رَبّ العَرش العَظیم، إن کان فلان جَحَدَ الحقّ وَ کَفَرَ بهِ فَأنزِل علیه حُسباناً من السماءِ و عَذاباً ألیماً؛ بار الها! ای پروردگار هفت آسمان و زمین! و ای خدای عرش بزرگ! چنانچه فلانی منکر حق است و به آن کافر می‌باشد، پس عذابی دردناک و آتشی سوزاننده از آسمان بر او فرو فرست.»2
زمان خاص مباهله
انجام مباهله از هنگام طلوع فجر تا طلوع خورشید می‌باشد.3
رابطه آیه مباهله با اهل بیت‌(ع)
تردیدی نیست که رسول خدا‌(ص) در حادثه تاریخی مباهله، حضرت علی(ع)، فاطمه زهرا(س) و امام حسن و امام حسین(ع) را فرا خواند تا به همراه آنان، مباهله با مسیحیان نجران را انجام دهد.
عالمان و مفسّران شیعه و سنّی در کتاب‌های تفسیر، حدیث و تاریخ خود نقل کرده‌اند که: رسول خدا(ص) اهل بیت خود را امام علی(ع)، حضرت فاطمه زهرا(س)، امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام معرفی فرموده است.
این مطلب از سوی شش امام معصوم (امام علی، امام حسن، امام صادق، امام کاظم، امام رضا و امام هادی علیهم‌السلام) و نُه شخصیت از اصحاب پیامبر خدا‌(ص) و پنج نفر از تابعین روایت شده است.4
به عنوان نمونه در کتاب صحیح مسلم و کتاب سنن ترمذی چنین روایت شده است:
هنگامی‌که آیه مباهله نازل گردید، پیامبر خدا(ص) علی، حسن، حسین(ع) و فاطمه(س) را فرا خواند و فرمود: «اَللّهُمَّ هؤُلاءِ أَهلی؛ خدایا! اینان اهل من و خانواده من هستند.»‌5
مرحوم بلاغی در کتاب تفسیرش پیرامون علت انتخاب حضرت زهرا(س) به عنوان نساءنا و حضرت امام علی(ع) به عنوان أنفسنا می‌گوید:
مقصود از نساءنا با اهمّیت‌ترین فرد از زنان می‌باشد که سزاوار معرفی است، به طوری‌که رابطه خانوادگی‌اش، نا گسستنی باشد، مانند: مادر، خواهر و دختر؛ نه همسر که با ازدواج، داخل حوزه خانواده می‌شود و با طلاق از حوزه خانواده دور می‌گردد.
بر همین اساس، پیامبر خدا(ص) دخترش، حضرت زهرا(س) را انتخاب فرمود و هیچ‌یک از همسرانش را بر‌نگزید.
انتخاب امام علی(ع) هم براین اساس بوده است که أنفسنا (نفوس خود) می‌بایست شخصیتی گران‌سنگ و مهم باشد تا وجودش در تأثیر گذاری و فضیلت، به‌سان وجود پیامبر و یا نزدیک‌ترین انسان‌ها از نظر قرب معنوی و الهی به او باشد، تا گفتن: «هذا نفسی؛ این انسان، خود من است.» صحیح باشد.6
از این رو خداوند متعال به پیامبرش دستور می‌دهد که امام علی(ع) را نفس خود بنامد تا برای همه مردم روشن شود که امام علی(ع) یک فرد عادی نیست و نه تنها پس از پیامبر، بهترین و با فضیلت‌ترین فرد امت است، بلکه شایستگی کامل ولایت و امامت بر مسلمین را داراست.7
آیا اکنون می‌توان باور کرد که خدا به پیامبرش دستور داده باشد تا فردی را بدون چنین شرایطی، نفس خود معرفی کند و او را به میدان مباهله بیاورد؟! هرگز!
1 . مجمع البحرین، ج 1، ص 258، ریشه: بَ هَ لَ.
2 . همان
3 . همان
4 . آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن؛ ج 1، ص‌291.
5 . احقاق الحق؛ ج 30،صفحه 21.
6 . آلاء الرحمن؛ ج 1،ص 290.
7 . همان؛ ص 291.