یک آیه و چند نکته:تنوع رنگ‌ها

«اَلَم‌تَرَ أَنَّ اللّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخرَجنا بِه ثَمَراتً مُختَلِفاً اَلوانُها وَ مِنَ الجِبالِ جُدَدُ بَیض وَ حُمر مُختَلِف اَلوانُها وَ غَرابیبُ سُود؛ آیا ندانستی که خداوند از آسمان آبی [مبارک] فرو فرستاد! ما بدان آب میوه‌هایی با رنگ‌های گوناگون خارج ساختیم و نیز از کوه‌ها، راه‌ها (و رگه‌ها)ی سفید، سرخ و به رنگ‌های مختلف و گاه به رنگ کاملاً سیاه پدیدار نمودیم». (سوره فاطر، آیه‌27)
توضیح: پس از آن‌که خداوند در آیات قبل گوشه‌ای از فعالیت‌های طاقت فرسای پیامبران و همچنین عناد و لجاجت کفار را گوشزد نمود، بار دیگر در آیه فوق به مسئله اساسی توحید اشاره می‌کند و جلوه‌ای از هنر و قدرت بی‌پایانش را در نمایشگاهی به وسعت جهان به معرض نمایش می‌گذارد. نقاش چیره دستی که با ماده‌ای بی‌رنگ (آب) هزاران رنگ در گونه‌های گوناگون پدید می‌آورد و یا با ماده‌ای دیگر (خاک) رنگ‌های متنوع در کوه‌ها پدیدار می‌سازد.
جالب توجه این‌که: قرآن در آیه بعد نیز به اختلاف رنگ در انسان‌ها، جنبندگان و چهارپایان اشاره کرده و آنگاه به این نتیجه تصریح می‌کند که:
«إنَّما یخشی اللّهَ مِن عِبادِهِ العُلَماءُ…؛ تنها، دانشمندان به خاطر پی‌بردن به عظمت خدا به مرحله خشیت (ترس) الهی می‌رسند و خدا ترس می‌گردند…» [ترسی که بر آمده از آگاهی به مسؤولیت است‌.]
(سوره فاطر، آیه 28)
در مجمع‌البیان ذیل آیه، در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که: دانشمندان کسانی هستند که گفتار و کردارشان یکی باشد، پس اگر رفتار کسی گفتارش را تصدیق نکند (و طبق گفته خویش عمل ننماید) [اصلاً] دانشمند نیست.
پیام‌های آیه:
1. آیه با پرسش (ألم تر‌…؟ آیا ندانستی که…؟) شروع می‌شود که از نوع پرسش‌های حقیقی نیست و برای اقرار مخاطب به کار رفته است و پیامش این است که ضمن بر‌انگیختن حس کنجکاوی، به انسان گوشزد کند:
«مطلبی که بیان می‌گردد به حدی روشن است که با یک نگاه (همراه با دقت و تأمل) به صفحه رنگارنگ طبیعت، حقیقت رخ خواهد نمود.» [هرچند خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌باشد، اما از باب «به در بگو دیوار بشنود» مقصود عموم مردم می‌باشند].
2. مهم‌ترین پیام آیه توحید است. با این‌که یک نوع آب، آن‌هم بدون رنگ، به درختان می‌رسد، اما میوه‌های گوناگون با رنگهای متنوع پدید می‌آید. ممکن است به ذهن کسی چنین خطور کند که:
«تنوع رنگ‌ها به خاطر اختلاف و تنوع عوامل مؤثری است که در میوه‌ها وجود دارد، زیرا تنها آب نیست که سبب پدید آمدن و رشد میوه‌ها می‌گردد، بلکه عناصر داخل میوه که از نظر نوع، اندازه و چگونگی ترکیب با یک‌دیگر متفاوتند، باعث تنوع رنگ میوه‌ها می‌شود».
در پاسخ گفته می‌شود: بله، صحیح است، اما اگر نیک بنگریم، سرانجام همین عناصر مختلفی که در داخل میوه‌ها وجود دارند به یک ماده مشترک می‌رسند که تمام عناصر از آن به‌وجود آمده‌اند.
نتیجه آنکه: در پشت سر این ماده مشترک، حتماً دست تدبیر خدایی قرار دارد که از یک ماده مشترک، هزاران رنگ پدید آورده است.
3. مراد از رنگ‌های متفاوت (مختلفاً الوانها)، تفاوت رنگ‌های ظاهری میوه‌هاست که مسلماً این امر باعث تفاوت در طعم، بو و خاصیت آنها خواهد شد. (مثلاً: در مورد خرما به بیش از 70 گونه اشاره شده است.)
4. در ابتدای آیه، فعل انزل (خداوند نازل کرد) به صورت غایب و در جمله بعد، فاخرجنا (پس ما خارج ساختیم) به صورت متکلم بیان شده است. این تفاوت تعبیر چه پیامی دارد؟برخی از مفسران، گفته‌اند که: خداوند خواسته ذهن مردم را هوشیار سازد تا به دقت بیشتری به سخن او گوش فرا دهند.
5. مقصود از تنوع رنگ راه‌ها در کوه‌ها، یا تنوع راه‌هایی است که از آن عبور و مرور می‌شود یا رگه‌هایی است که در آنها وجود دارد و رنگارنگ است. شاید هم مقصود، خود کوه‌ها هستند که وقتی آنها را از بالا می‌نگریم، به صورت رنگارنگ مشاهده می‌کنیم. پیام، آن است که: تنها خدا می‌تواند از یک ماده (خاک) هزاران نوع رنگ پدید آورد.
6 . در قسمت اول آیه، درباره تنوع رنگ میوه‌ها صحبت شده و در قسمت دوم از تنوع رنگ کوه‌ها سخن به میان آمده. منشأ تنوع رنگ‌ها در اولی آب و در دومی خاک است آب ماده‌ای روان است و خاک ماده‌ای سفت. پیام این دو نکته، اشاره به قدرت بی‌کران الهی است که: برای او تفاوتی نمی‌کند که ماده اولیه‌اش آب و یا خاک باشد.