قرآن و دانش:خلقت دانش

جنین شناسی» امروزه به یکی از رشته‌های تخصصی علم پزشکی تبدیل گشته است. تاریخ پیدایش این علم به قرن هفدهم میلادی باز می‌گردد؛ آن هنگام که دانشمندانی با استفاده از میکروسکوپهای قوی به کشف کروموزوم و نطفه نایل آمدند. هر چه از عمر این علم و تحقیقات گسترده پیرامون جنین می‌گذرد، بشر به حقایق جدید و عجیبی درباره جنین دست می‌یابد. کشف حقیقت جدیدی در این علم، اعجاز محکم قرآن درباره «جنین‌شناسی» را بیش از پیش نمایان می‌سازد و عاقبت برای انسان، چاره‌ای جز تسلیم و خضوع در برابر خالقِ انسان باقی نمی‌گذارد.
در قرآن، این اعجاز همیشه جاویدان، بیش از چهل آیه مربوط به جنین و مراحل شکل‌گیری آن وارد شده است، در ذیل این آیات، دهها روایت از ناحیه معصومان علیهم‌السلام وارد شده که از 14 قرن پیش اصول و خطوط اساسی آفرینش جنین را ترسیم نموده است و این در حالیست که شناسایی کامل مراحل دگرگونی و تکاملی جنین (سلاله ـ نطفه ـ علقه ـ مضغه ـ عظام ـ لحم ـ تسویه) و تفصیل و تشریح دقیق آن تا اواخر قرن حاضر (قرن بیستم میلادی) به طول انجامید.
آنچه در ذیل می‌آید، ترجمه ایست آزاد از بخشی از کتاب «مِن علمِ الطّبِّ القرآنی» تالیف دکتر عدنان الشریف که در آن سعی شده است گوشه‌ای از اعجاز قرآن در زمینه «جنین‌شناسی» نمایانده شود؛ تلاشی که در نوع خود نادر و بی‌نظیر است.
مراحل آفرینش انسان
1 سلاله
قرآن کریم مادّه اولیه آفرینش انسان را خاک و آن گاه «سلاله» معرفی می‌کند:
«...و بَدَأ خَلقَ الانسان مِن طین. ثُمّ جَعَلَ نَسلَهُ مِن سُلالَة مِن ماءٍ مهینٍ؛ و خلقت انسان را از خاک آغاز کرد. آن گاه آفرینش نوع بشر را از سلاله واحدی از آب بی‌قدر گردانید».(سوره سجده، آیات 7 و 8)
«و لَقَد خَلَقنَا الإنسانَ مِن سُلالةٍ مِن طینٍ؛ و به یقین، انسان را از عصاره‌ای از گل آفریدیم». (سوره مؤمنون، آیه 12)
«سلاله» در لغت به معنای «آنچه که از چیزی بیرون کشیده می‌شود و به آسانی از آن جدا می‌گردد» می‌باشد. با توجه به این معنای لغوی، منظور از سلاله در دو آیه فوق، می‌تواند ذرات زنده موجود در منی (کروموزوم‌ها choromosomes) باشد. وجه تسمیه این ذرات بسیار ریز به سلاله آن است که تنها یک سلاله از میان صدها میلیون سلاله موجود در منی جدا می‌گردد تا خود را به لوله ورودی رحم رسانده و در آنجا با تخمک که از تخمدان، خارج گشته است لقاح صورت دهد و پس از انجام این لقاح است که دوران حمل و بارداری شروع می شود.
(تصویر شماره1 سلاله‌های موجود در منی را نشانگر است، در حالیکه 460 مرتبه بزرگنمایی شده‌اند. طول هر سلاله با دمش از 20/1 میلیمتر تجاوز نمی‌کند). این خبر دهی قرآن در بیش از 14 قرن پیش، در حالیست که بشر تا قرن 17 میلادی از وجود این ذرات بسیار ریز زنده (سلاله) هیچ آگاهی نداشت.
2 نطفه
«ثُمَّ جَعَلناهُ نطفة فی قَرارٍ مکینٍ؛ سپس او را (به صورت) نطفه‌ای در جایگاهی استوار (رحم مادر) قرار دادیم». (سوره مؤمنون، آیه 14)
این مرحله، در حقیقت اولین مرحله آفرینش جنین است که از ابتدای روز اول تا روز ششم طول می‌کشد. در طول این مرحله، تک سلول پدید آمده از لقاح سلاله پدر با تخمک مادر، شروع به تقسیم می‌شود. مجموعه سلولهایی که تا روز ششم از عملیات تکثیر سلولی پدید می‌آیند، نطفه نامیده می‌شوند. سلول اولیه، ابتدا به دو سلول، آنگاه به چهار سلول (تصویر شماره 2 که 50 ساعت بعد از لقاح سلاله گرفته شده است) آنگاه به 6 و 8 و 10 و… سلول تقسیم می‌شود و این در حالیست که تعداد سلولهای جنین تا آخر دوران بارداری به حدود 1000 میلیارد سلول خواهد رسید. طول جنین تا پایان این دوره از 1.5 میلیمتر تجاوز نمی‌کند و این همان موجودی است که راه طغیان و دشمنی آشکار با خالق خویش را در پیش خواهد گرفت. اینجاست که این آیات شریف قرآن در گوش جان مترنم می‌گردد که:
«اَوَلَم یرَ الإنسانُ اَنّا خَلَقنَاهُ مِن نُطفَةٍ فإذا هُوَ خَصیم مبین؛ آیا انسان نمی‌بیند که ما او را از نطفه‌ای بی‌ارزش آفریدیم آنگاه (به جای شکر‌گزاری) دشمن آشکار ما گردد».
(سوره یس، آیه 77)
3 علقه
«ثُمَّ خَلَقنَا النُّطفَة علقةً؛ آنگاه نطفه را به علقه در آوردیم». (سوره مؤمنون، آیه 14)
مرحله دوم از آفرینش جنین که از روز هفتم تا هفته سوم به طول می انجامد، مرحله علقه است. در خلال این مرحله، جنین به واسطه پدید آمدن ریسمانی با رحم مادر مرتبط می‌گردد تا بتواند از خون رحم مادر، تغذیه کند.
از ابتدای این مرحله، تمایز یافتن سلولها از یکدیگر آغاز می‌شود و تا نهایت این مرحله، در جنین سه طبقه سلولی تشکیل می‌شود:
طبقه خارجی: سلولهای پوست، جهازات عصبی و…. طبقه میانی: سلولهای عضلات، اسکلت، جهازات تناسلی، خون و …. طبقه داخلی: سلّولهای کبد، دستگاههای تنفسی، هاضمه و ….
اولین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) «عَلَق» نام دارد که در آن، خالق انسان به اجمال به حقیقت فوق (خلقت اعضای انسانی از عَلَق) اشاره دارد.
«خَلَقَ الإنسانَ مِن عَلَق؛ انسان را از خون بسته شده (علق) آفرید». (سوره علق، آیه 3)
و شاید یک دلیل از دلایل نامیده شدن اولین سوره نازل شده به «علق» همین مسأله باشد که آفرینش اولیه اعضای انسان از «علق» و در طول مرحله «علقه» انجام می پذیرد.
4 مُضغه
«...فَخَلَقنا العَلَقَةَ مُضغَةً». (سوره مؤمنون، آیه 14) مرحله مضغه از هفته سوم حیات جنین آغاز و تا هفته هفتم، طول می‌کشد. در خلال این مرحله، اعضای جنین حالتی مثل غضروف (بسیار نرم مضغه) می‌یابند. در طول این دوره بیشتر سلولهای عصبی و قلبی و خونی از یکدیگر تمایز کامل می یابند در حالیکه تا پایان این مرحله حداکثر از چهار سانتیمتر تجاوز نمی‌کند. (تصویر شماره 3)
5 عظام
«...فَخَلَقنَا المُضغَةَ عظاماً». (سوره مؤمنون، آیه 14) دوره‌ای کوتاه که در خلال هفته هفتم انجام می پذیرد و در آن، اعضای غضروفی شکل بدن (مضغه) استحکام می‌یابند، استخوانها و ستون فقرات شکل می گیرند و اینها همه قبل از روییده شدن گوشت است. آری، شکل‌گیری استخوانها بر پدید آمدن گوشت مقدم است و این حقیقتی است که دانشمندان جنین شناسی در نیمه دوم قرن بیستم و با استفاده از دستگاههای فوق مدرن عکسبرداری موفق به کشف آن شده‌اند و تا قبل از این تاریخ پندار بشر بر آن بود که پیدایش گوشت در جنین مقدم بر شکل‌گیری استخوانهاست. (تصویر شماره 4 که در هفته هفتم از حمل قبل از رویش گوشت و در حالیکه طول جنین 33 میلیمتر بوده است، گرفته شده است. این تصویر، نه با اشعه X که به دستگاههای عکسبرداری بسیار دقیق تهیه شده است. این تصویر، خود بهترین دلیل آنست که شکل‌گیری استخوانها، قبل از رویش گوشت بلافاصله بعد از مرحله هفتم است، چرا که اگر روی استخوانها را گوشت پوشانیده بود، جز با اشعه X نمی‌شد تصویری از استخوانها بدست آورد)
6 لحم
«...فَکَسَونا العظامَ لَحماً» این مرحله، از هفته هشتم شروع می‌شود و تا پوشانیده شدن استخوانها، ستون فقرات، اعصاب با گوشت و پوست به طول می‌انجامد. (تصویر شماره 5 که در ماه سوم بارداری گرفته شده است) .
7 تسویه
«...ثُمّ أنشأناهُ خَلقاً آخر فتبارک اللّه احسنُ الخالقین؛ آنگاه آنرا به صورت آفرینشی دیگر پدید آوردیم آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است». (سوره مؤمنون، آیه 14)
«ثُمَّ سَواهُ وَ نَفَخَ فیه مِن روحه؛ پس او را استواری و اعتدال بخشید و از روح خویش در او دمید». (سوره سجده، آیه 9)
مرحله تسویه، مرحله پیدایش شکل انسانی در جنین و اعتدال یافتن کامل اعضای جنین می‌باشد. طول این مرحله از ابتدای ماه سوم تا لحظه ولادت می باشد. جالب این‌جاست که تا قبل از مرحله تسویه، بین تصویر جنین انسان و جنین های سایر حیوانات فرق چندانی نمی‌توان قایل شد و نمی‌توان آنان را از یکدیگر تشخیص داد، اما بعد از مرحله تسویه است که جنین انسانی شکل کامل خود را می‌یابد و از بقیه جنین‌ها به طور کامل، قابل تشخیص می‌گردد و این خود اعجاز علمی کلام خداوند را می رساند که می‌فرماید: «ثُمَّ أنشأناهُ خَلقاً‌آخَر؛ سپس آن را آفرینشی دیگر بخشیدیم». (سوره مؤمنون، آیه 14)(تصویر شماره(6)
تجلی قرآن در شعر و ادب فارسی: ناصر خسرو(2)
سید محمد راستگو
ناصر خسرو را می‌توان شاعری خوش اقبال وبد اقبال خواند، زیرا از یک طرف پیوسته به سبب مغایرت افکار و خط مشی مذهبی‌اش با بزرگان و مردمان زمان، مطرود و آواره بود و از طرفی این طردها، تبعیدها و آوارگی‌ها او را صاحب اندیشه‌های تازه کرد.
اما نه نیش جگر خراش محنت دوران او را از پای در آورد و نه از راه رفته بازگشت. نه دست گدایی و التماس پیش اشراف برد و نه در باقی عمر چون شاعران کم جنبه از این ستمی که بر او رفته بود اشک ریخت و نالید.
او آموخت که شعر شاعران جیره خوار زیبنده گردن اشراف و دنیادوستان است و لذا راضی نشد گوهر گران‌بهای زبان فارسی را به پای زالو صفتان بریزد. محقرانه در دره‌ی «یمگان» زیست و به دیگران نیز آموخت که به مدح خودکامان نپردازند، قبل از او کسی چنین نکرده بود. آیا بعد از او کسی یافت می‌شود که از سفره رنگین متمولان چشم پوشد؟ این چشم برگرفتن محتاج دانش اجتماعی و شناخت روابط ظالم و مظلوم است، که خیلی از درک آن عاجز یا خود را به نادانی می‌زنند.
در شماره قبل قسمت اوّل تجلی آیات قرآن در اشعار وی را که توسط محقق گرانمایه آقای سید محمد راستگو تهیه شده بود خواندیم، در این شماره دوّمین و آخرین بخش آن را تقدیم خوانندگان می‌شود.
******
آن دان به یقین که هرچه کرده ‌ستی امروز به محشر آن فراخوانی
دیوان، ص 59
بیت هشداری می‌دهد که ای انسان! بدان که آنچه امروز در دنیا انجام می‌دهی، همه را در قیامت در نامه اعمال خویش می‌بینی و می‌خوانی که الهامی است از این آیه شریفه: «وَ کُلّ اِنسان اَلزَمناهُ طائِرَهُ فی عُنُقِهِ وَ نُخرِجُ لَهُ یومَ القیامةِ کِتاباً یلقاهُ مَنشورا. اِقرَأ کَتابَکَ کَفی بِنَفسِکَ الیومَ عَلَیکَ حَسیباً؛ و سرنوشت هرکس را به گردن او آویخته‌ایم، و در روز قیامت برای هرکس کارنامه‌ای بیرون آوریم که آن را گشوده یابد [و گوییم] کارنامه‌ات را بخوان، امروز حساب‌رسی خودت برای تو بس است». (سوره اسراء، آیات 13 و 14)
***
زان روز بتـرس کانـدر او پیـد آیــد همـه کـارهای پـنـهانـی
پوشیـده نمانـد آن زمـان کاری کان را تو هـمی کنون بپوشانی
زان روز که جز خدای سبحان ر بر کـس نرود زخلـق سلطانـی
زان روز کـه هـول او بـریـزانـد نـور از مـه و زآفتاب رخشـانی
وزچـرخ ستـارگـان فـرو ریزند چـون بـرگ رزان بـه بـاد آبانی
چون پشـم زده شده کُه و مردم همچون ملخان زبس پریشانی
دیوان، ص 59
این ابیات هشداری هستند به آدمی تا قیامت را از یاد نبرد، به آن بیندیشد و برای آن توشه‌ها فراهم سازد. بیت‌های اول و دوم بیانگر این ویژگی روز قیامت‌اند که در آن روز همه چیز آشکارمی‌شود و هیچ چیز پنهان نمی‌ماند، نکته‌ای که برگرفته از این آیه قرآنی است: « یومَ تُبلی السرائرُ؛ روزی که پنهانی‌ها پیدا شود». (سوره طارق، آیه 9)
«یومَ هم بارِزونَ لا یخفی عَلی اللّهِ مِنهُم شیء؛ روزی که آنان آشکار شوند [و نزد خدا آیند] چیزی از آنان بر خدا پوشیده نباشد». (سوره غافر، آیه 16)
و بیت سوم نشانگر این ویژگی قیامت است که در آن روز هیچ کس توان و قدرتی ندارد و سلطنت و فرمانروایی تنها از آن خداوند است. نکته‌ای که در این آیه شریفه بدان اشاره‌ای آشکار شده است: «...لمن المُلک الیوم لِلّهِ الواحِدِ القَهّار؛ [در قیامت ندا آید] فرمانروایی امروز از آن کیست؟ [پاسخ آید] از آن خدای یگانه قهّار». (سوره غافر، آیه 16)
بیت‌های چهارم و پنجم نیز از این نشانه‌های قیامت سخن می‌گویند که در آن روز، آفتاب و ماه تیره می‌شوند و ستارگان پراکنده می‌گردند، با الهام از این آیات قرآنی: «اِذا الشَمسُ کُوِّرَت و َاِذا النجومُ اِنکَََدَرَت؛ روزی که خورشید تیره شود و ستارگان فرو میرند». (سوره تکویر، آیه 1و2) و این آیه که درباره ماه می‌فرماید: «و خَسَفَ القَمَرُ؛ روزی که ماه تاریک شود». (سوره قیامت، آیه8) و این آیه که ستارگان را اینگونه توصیف می‌کند: «و َاِذا الکَواکِبُُ اِنتَثَرَت؛ روزی که ستارگان پراکنده گردند». (سوره انفطار، آیه 2)
بیت ششم نیز از این ویژگی قیامت یاد کرده که در آن روز، کوه‌ها با همه صلابت و استواری چون پشم و پنبه زده شده گردند و مردم از بسیاری هول و هراس و ترس و اضطراب چونان ملخ‌ها و پروانه، پراکنده و سرگردان گردند. چنان که در این آیه آمده است:
«یوَم یکُونُ الناسُ کالفَراشِ المَبثُوثِ. و تَکُونُ الجِبالُ کَالعِهنِ المَنفُوشِ؛ روزی که مردم چون پروانگان پراکنده باشند و کوه‌ها چون پشم‌زده باشند».
(سوره قارعه، آیات 4 و 5)
***
بـر آنـچه در دست داری شادمانـه مبـاش
وز آنچه از کف تو رفت از آن دریغ مخور
دیوان، ص 185
ترجمه‌واریست از این آیه شریفه:« لِکَیلا تَأسَوا عَلی مافاتَکُم وَ لا تَفرحُوا بِما آتاکُم؛ زنهار که برآنچه از دست دادید، دریغ مخورید و بر آنچه به شما داده‌اند شادی مکنید». (سوره حدید، آیه 23)
***
خدایت یکی را به ده وعده کرد بده گر نداری به دل در خلل
دیوان، ص 462
این که خداوند وعده کرده که یک خوبی را ده پاداش دهد، الهام گرفته از این آیه است:
«مَن جاءَ بالحَسَنَةِ فَلَه عَشرُ اَمثالِها؛ هر کس یک نیک بیاورد، برای اوست ده پاداش».
(سوره انعام، آیه 161)
***
بدِ من نیکی گردد چوکنم توبه که چنین کرد ایزد وعده به فرقانم
دیوان، ص 197
تبدیل شدن بدی‌های توبه‌کاران به نیکی، مژده‌ای است که در این آیه آمده است: «مَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمَلَ صالِحاً فاولئک یبَدِّلُ اللّهُ سَیئاتِهم حَسَناتٍ؛ هرکس توبه کند و ایمان آورد و کارنیکو کند، اینان‌اند که خداوند بدی‌هایشان را به نیکی بدل می‌کند».
(سوره فرقان، آیه 70)
***
بـدان کـه بـر تـو گواهی دهند هر دو به حق
دوچشم هرچه بدید و دو گوش هرچه بشنود
دیوان، ص 32
گواهی دادن اندام‌های آدمی برآنچه در دنیا کرده‌اند، نکته‌ای است که در این آیه بدان پرداخته شده: «یومَ تَشهَدُ عَلیهم اَلسِنَتُهُم و اَیدیهم وَ اَرجُلُهم بِما کانوا یعمَلون؛ روزی که گواهی دهند برایشان زبانهاشان و دستهاشان و پاهاشان بدانچه کرده‌اند». (سوره نور، آیه 24)