یک آیه و چند نکته :مسئولیت

«ولا تَقْفُ ما لَیسَ لک به علم اِنَّ السَّمْعَ والْبَصَرَ والفُؤاد کُلُّ اولئکَ کانَ عَنْهُ مَسْئُولا؛
در پی آنچه به آن علم نداری نیفت و پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه اینها مورد باز خواست قرار خواهد گرفت».
(اسراء17، آیه 36)
نکته:
ـ ذکر چشم وگوش و دل، شاید از باب نمونه باشد. در قیامت حتی از دست و پا و اعضای دیگر هم سؤال می‌شود و آنها به سخن آمده اعتراف می‌کنند
(نور/24، یس/65، فصّلت/20).
در طول تاریخ بسیاری از فتنه‌ها و نزاعها از قضاوتهای عجولانه یا حرفهای بی‌مدرک و نظرهای بدون تحقیق و علم و موضع‌گیریهای نسنجیده بروز کرده است. عمل به این آیه، فرد و جامعه را در برابر بسیاری از فریبها و خطاها بیمه می‌کند. نمونه‌هایی از این‌گونه عملکردهای بی‌علم و بدون اطلاع از این قرار است.
تقلید کورکورانه، پیروی از عادات، پیروی از خیالات، تبعیت از نیاکان، دل و گوش سپردن به شایعات، دنبال پیشگوییها، خوابها و حدس و گمانها افتادن، قضاوتِ بی‌علم، گواهی دادن بدون علم، موضع‌گیری بدون تحقیق، ستایش یا انتقاد بدونِ علم، تفسیر، نوشتن و فتوای بدون علم، نقل شنیده‌های بی‌اساس و شایعات، چیزی را بدون علم به خدا و دین نسبت دادن، تصمیم بدون برهان در شرایط هیجانی و بحرانی، تکیه به سوگندها و اشکهای دروغین دیگران، اینها همه وهمه طبق آیه «لا تقفُ ما لیسَ لک بِهِ علم» ممنوع است.
امامان معصوم‌(ع) اصحاب خود را از هرشنیدن و گفتنی باز می‌داشتند و در کنترل دیده‌ها و شنیده‌ها به این آیه استناد می‌کردند. شخصی که هنگام رفتن به دستشویی چون صدای ساز و آواز همسایه را می‌شنید، توقف خود را در آنجا طول می‌داد و لذّت می‌برد. وقتی حکم این مسأله را از امام صادق(ع) پرسید، حضرت این آیه را تلاوت کرد و فرمود: گوش از شنیدنیها، چشم از دیدنیها و دل از خاطرات مؤاخذه می‌شود. آن شخص متنبّه شد و استغفار کرد.
در روایات نیز توصیه شده که دربان دل و گوش خود باشید.
پیامها:
1ـ زندگی باید براساس علم درست و اطلاعات صحیح و منطق و بصیرت باشد
(لا تقف ما لیس لک به علم).
2ـ خوشبینی بیجا، زودباوری، شایعه پذیری، تحریک شدن از تبلیغات دشمن و حرکات غیر عالمانه، انسان را دستخوش ذلت می‌کند.
3ـ بازار شایعات را داغ نکنید و با نقل شنیده‌های بی‌اساس، آبرو و حقوق افراد را از بین نبرید. (لا تقف…)
4ـ حرفها و علمها بدون تحقیق دیر یا زود پشیمانی می‌آورد.
5 ـ قرآن، بساط ساحران، کاهنان و پیشگویان را که مردم ساده لوح را دور خود جمع می‌کنند برهم می‌زند.
6ـ راه شناخت، تنها حسّ نیست (الفؤاد).
7 ـ در قیامت هم خود انسان هم اعضای او مثل چشم و گوش مورد سؤال قرار می‌گیرد
(انّ السمع والبصر).
8 ـ در قیامت، از ضمایر و باطن و نیات هم باز خواست می‌شود (الفؤاد).
9 ـ ایمان به قیامت و بازپرسی، عامل نیرومند پیدایش تقواست.