مسئولیت مطلق و مسئولیت مدنی
آرشیو
چکیده
متن
با توجه باینکه مبحث مسئولیت مدنی از مباحث نوینی است که در علم حقوق راه یافته و تاکنون در این باره کتاب یا مقالاتی منتشر نگشته است،نویسنده در نظر گرفت شمهء از تاریخ تطور و تکامل مسئولیت را بطور کلی بیان داشته و سپس به تعریف مسئولیت مدنی و شقوق مختلفه آن بپردازد.همچنین نقش بزرگی را که مسئولیت مدنی در تشکیلات حقوقی جوامع مترقی جهان و زندگی اجتماعی بازی میکند آشکار نموده و ضمن سلسله مقالاتی این مبحث جدید و شیرین علم حقوق را در دسترس حقوق دانان و قضات و وکلای محترم دادگستری قرار دهد.
امید است که در این خدمت توفیق یافته و از انتقادات و تذکرات خوانندگان عزیز بهرهمند گردد.
مقدمهء تاریخی
قبل از قرون اخیر بین مجازات(3)و جبران خسارت(4)فرقی قائل نمیشدند و حال آنکه اولی(مجازات)امری جزائی است که جامعه یا دولت برای انتقام از مجرم و یا بمنظور سرکوبی و تنبه گناهکار و یا تربیت او در نظر میگیرد و علاوه از جنبهء خصوصی دارای جنبهء عمومی نیز هست در صورتیکه دومی(جبران خسارت)موضوعی است حقوقی و ضمانت اجرائی اعمالی است که از عدم انجام تعهدات شخصی در مقابل شخص دیگر بوجود میآید.
جبران خسارت مثل مجازات جنبه عمومی نداشته و هر گاه زیان دیده از ادعا و یا حق خود منصرف شود دولت و یا مقامات صلاحیتدار اجتماع حق طرح و تعقیب آن حق را ندارند.
تفکیک بین مجازات و جبران خسارت تفکیکی است که در قرون اخیر بتوسط علمای حقوق بعمل آمده و در اجتماعات بدوی خواه مجرم مرتکب جرم جزائی میشد و یا آنکه از انجام تعهدی سر باز میزد در هر دو صورت مجازات میدید(5)
تاریخ حقوق از نقطه نظر ضمانت اجرای اعمال حقوقی و جزائی چهار دوره را طی کرده که بطور اختصار بتذکر آن مبادرت میشود:
(1)- al etilibasnopser
(2)- al etilibasnopser elivic
(3)- al eniep
(4)- al noitaraper uo tnemegammoded
(5)- tnatipac جلد سوم صفحه 250
دوره اول یا دورهء قصاص(1)
در این دوره خسارت دیده حق داشت شخصا از مرتکب عمل خلاف انتقام بکشد. باین ترتیب که عین همان خسارت وارده را به مجرم وارد میساخت قوانین حضرت موسی از این نوع بوده و توراة در سفر(2)خروج باب بیست و یکم آیهء 23 میگوید«و اگر اذیتی دیگر حاصل شود آنگاه جان بعوض جان بده و چشم بعوض چشم و دندان بعوض دندان و دست بعوض دست و پا بعوض پا و داغ بعوض داغ و زخم بعوض زخم و لطمه بعوض لطمه»
دورهء دوم یا دورهء جزای نقدی
در این دوره خسارت دیده حق داشت بجای قصاص بدنی جزای نقدی بعنوان خسارت از مرتکب تقصیر دریافت دارد.بنابراین زیان دیده تفوق فوقالعاده نسبت بشخص مجرم داشت.
و آیات ذیل از قرآن مجید درین دو قسمت چنین میفرماید:
الف-از سورهء مائده آیهء 48
انا انزلنا التورة فیها هدی و نوریحکم بها النبیون الذین اسلمو اللذین هادوا و الربانیون و الاحبار بما استحفظوا من کتاب اللّه و کانوا علیه شهدء فلا تخشو الناس و اخشون و لا تشتروا بآیاتی ثمنا قلیلا و من لم یحکم بما انزال اللّه فاولئک هم الکافرون.
آیه 49-
و کتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس و العین بالعین و الانف بالانف و الاذن بالاذن و السن بالسن و الجروح قصاص فمن تصدق به فهو کفارة له و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الظالمون.
ب-آیهء 94 از سورهء نساء
و ما کان لمومن ان یقتل مومنا الا خطا و من قتل مومنا فتحریر رقبة مومنة و دیة مسلمة الی اهله الا ان یصد قوا فان کان من قوم عدو لکم و هو مومن فتحریر رقبة مومنة و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیة مسلمة الی اهله و تحریر رقبة مومنة فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین توبة من الله و کان الله علیما حکیما.
ج-آیه 35 از سورهء اسری
و لا تقتلو الفنس التی حرم الله الا بالحق و من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا فلا یسرف فی القتل انه کان منصورا.
(1)- al ecnaegnev
(2)-سفر بمعنی کتاب است و جمع آن اسفار میباشد.
دورهء سوم یا دورهء تعرفه
در این دوره بجای آنکه میزان خسارت را اشخاص تعیین کنند قدرتی بنام دولت حق تعیین میزان خسارت را بعهده میگیرد و از همین دوره است که هستهء حقوق جزا کاشته میشود.
قانون الواح دوازده گانه(1)یکی از علائم بارز این دوره است.
دورهء چهارم یا دورهء حکومت دولتها
در این دوره است که سیر تمدن و پیشرفت و بسط افکار دولت را در تعیین مجازات تنها مرجع صلاحیت دانسته است وجود این دوران در سیر حیات بشر از نمونههای بارز توسعه و پیشرفت فکر و تمدن انسانی است بدون شک این دوره را نیز میتوان دوران کمال حقوق جزا دانست زیرا آرزو و ایدهآل بشر انتظار دورانهای دیگری را دارد که در آن ابناء بشر آزادی بیشتری داشته و از تعدیاتی که هم اکنون بدی تشکیلات برایش ایجاد کرده رهائی یابد.
(1)- al iol sed iix .selbat
مقاله فوق هنگامی رسید که چاپ این شماره مجله در شرف اتمام ولی برداشت مقدماتی نویسنده محترم حاکی از موضوع و مبحثی شایان توجه و استفاده بود که نمیبایستی از درج آن حتی الامکان دریغ شود باین جهات و بطور استثناء در پایان بطبع رسید.
امید است که در این خدمت توفیق یافته و از انتقادات و تذکرات خوانندگان عزیز بهرهمند گردد.
مقدمهء تاریخی
قبل از قرون اخیر بین مجازات(3)و جبران خسارت(4)فرقی قائل نمیشدند و حال آنکه اولی(مجازات)امری جزائی است که جامعه یا دولت برای انتقام از مجرم و یا بمنظور سرکوبی و تنبه گناهکار و یا تربیت او در نظر میگیرد و علاوه از جنبهء خصوصی دارای جنبهء عمومی نیز هست در صورتیکه دومی(جبران خسارت)موضوعی است حقوقی و ضمانت اجرائی اعمالی است که از عدم انجام تعهدات شخصی در مقابل شخص دیگر بوجود میآید.
جبران خسارت مثل مجازات جنبه عمومی نداشته و هر گاه زیان دیده از ادعا و یا حق خود منصرف شود دولت و یا مقامات صلاحیتدار اجتماع حق طرح و تعقیب آن حق را ندارند.
تفکیک بین مجازات و جبران خسارت تفکیکی است که در قرون اخیر بتوسط علمای حقوق بعمل آمده و در اجتماعات بدوی خواه مجرم مرتکب جرم جزائی میشد و یا آنکه از انجام تعهدی سر باز میزد در هر دو صورت مجازات میدید(5)
تاریخ حقوق از نقطه نظر ضمانت اجرای اعمال حقوقی و جزائی چهار دوره را طی کرده که بطور اختصار بتذکر آن مبادرت میشود:
(1)- al etilibasnopser
(2)- al etilibasnopser elivic
(3)- al eniep
(4)- al noitaraper uo tnemegammoded
(5)- tnatipac جلد سوم صفحه 250
دوره اول یا دورهء قصاص(1)
در این دوره خسارت دیده حق داشت شخصا از مرتکب عمل خلاف انتقام بکشد. باین ترتیب که عین همان خسارت وارده را به مجرم وارد میساخت قوانین حضرت موسی از این نوع بوده و توراة در سفر(2)خروج باب بیست و یکم آیهء 23 میگوید«و اگر اذیتی دیگر حاصل شود آنگاه جان بعوض جان بده و چشم بعوض چشم و دندان بعوض دندان و دست بعوض دست و پا بعوض پا و داغ بعوض داغ و زخم بعوض زخم و لطمه بعوض لطمه»
دورهء دوم یا دورهء جزای نقدی
در این دوره خسارت دیده حق داشت بجای قصاص بدنی جزای نقدی بعنوان خسارت از مرتکب تقصیر دریافت دارد.بنابراین زیان دیده تفوق فوقالعاده نسبت بشخص مجرم داشت.
و آیات ذیل از قرآن مجید درین دو قسمت چنین میفرماید:
الف-از سورهء مائده آیهء 48
انا انزلنا التورة فیها هدی و نوریحکم بها النبیون الذین اسلمو اللذین هادوا و الربانیون و الاحبار بما استحفظوا من کتاب اللّه و کانوا علیه شهدء فلا تخشو الناس و اخشون و لا تشتروا بآیاتی ثمنا قلیلا و من لم یحکم بما انزال اللّه فاولئک هم الکافرون.
آیه 49-
و کتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس و العین بالعین و الانف بالانف و الاذن بالاذن و السن بالسن و الجروح قصاص فمن تصدق به فهو کفارة له و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الظالمون.
ب-آیهء 94 از سورهء نساء
و ما کان لمومن ان یقتل مومنا الا خطا و من قتل مومنا فتحریر رقبة مومنة و دیة مسلمة الی اهله الا ان یصد قوا فان کان من قوم عدو لکم و هو مومن فتحریر رقبة مومنة و ان کان من قوم بینکم و بینهم میثاق فدیة مسلمة الی اهله و تحریر رقبة مومنة فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین توبة من الله و کان الله علیما حکیما.
ج-آیه 35 از سورهء اسری
و لا تقتلو الفنس التی حرم الله الا بالحق و من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا فلا یسرف فی القتل انه کان منصورا.
(1)- al ecnaegnev
(2)-سفر بمعنی کتاب است و جمع آن اسفار میباشد.
دورهء سوم یا دورهء تعرفه
در این دوره بجای آنکه میزان خسارت را اشخاص تعیین کنند قدرتی بنام دولت حق تعیین میزان خسارت را بعهده میگیرد و از همین دوره است که هستهء حقوق جزا کاشته میشود.
قانون الواح دوازده گانه(1)یکی از علائم بارز این دوره است.
دورهء چهارم یا دورهء حکومت دولتها
در این دوره است که سیر تمدن و پیشرفت و بسط افکار دولت را در تعیین مجازات تنها مرجع صلاحیت دانسته است وجود این دوران در سیر حیات بشر از نمونههای بارز توسعه و پیشرفت فکر و تمدن انسانی است بدون شک این دوره را نیز میتوان دوران کمال حقوق جزا دانست زیرا آرزو و ایدهآل بشر انتظار دورانهای دیگری را دارد که در آن ابناء بشر آزادی بیشتری داشته و از تعدیاتی که هم اکنون بدی تشکیلات برایش ایجاد کرده رهائی یابد.
(1)- al iol sed iix .selbat
مقاله فوق هنگامی رسید که چاپ این شماره مجله در شرف اتمام ولی برداشت مقدماتی نویسنده محترم حاکی از موضوع و مبحثی شایان توجه و استفاده بود که نمیبایستی از درج آن حتی الامکان دریغ شود باین جهات و بطور استثناء در پایان بطبع رسید.
تبلیغات
