نقش تسهیلات بانکی در چرخه حیات شرکتها

مقدمه
یکی از مهمترین منابع موردنیاز سازمانها برای بقا و ادامه فعالیتهایشان، منابع مالی است. بخشی از این منابع مالی عمدتا" ازطریق سرمایه‌گذاری بنیانگذاران سازمان، سهامداران شرکت و یا از فروش کالاها و خدمات شرکت تامین می شود. ولی در اکثر اوقات این منابع مالی تکافوی نیازهای شرکتها را نمی کند و نیاز به منابع مالی دیگری احساس می شود. در پاسخ به این نیاز بانک ها با جذب سپرده‌هایی، تسهیلاتی را دراختیار سازمانها قرار می دهند. اما سوال اینجا است که چه تسهیلاتی بهتر قادر است نیازهای مالی شرکتها را مرتفع سازد؟
درواقع انتخاب هوشمندانه نوع تسهیلات نه تنها مشکلات مالی شرکت را برطرف می سازد، بلکه موقعیت شرکت را درمیان رقبایش نیز بهبود می بخشد. درمقابل چنانچه اخذ تسهیلات بانکی بدون توجه به موقعیت شرکت و دیگر عوامل مهم در این زمینه صورت پذیرد، شرکت را در بلندمدت دچار مشکلاتی می کند. چرا که در این گونه موارد اخذ تسهیلات برای شرکت به مانند مسکنی است که مشکلات شرکت را به طور موقت حل کرده، ولی مشکلات بزرگتری را در آینده به وجود خواهدآورد.
این مقاله درصدد است با مروری بر انواع تسهیلات اعطایی بانک ها به شرکتها، راهکارهایی را به مدیران برای انتخاب نوع تسهیلات در مراحل مختلف حیات شرکتها معرفی و ارائه کند.
در جدول شماره یک برخی از ویژگیهای این تسهیلات با یکدیگر مقایسه شده اند.
نقش تسهیلات بانکی در مراحل مختلف حیات سازمان
سازمانها نیز به مانند افراد روزی متولد شده و سپس مراحل رشد و بلوغ را طی کرده و نهایتا" به پیری رسیده و ازبین می روند. سازمانها و شرکتها در هریک از این مراحل دارای ویژگیها و نیازهای خاصی هستند. اولین دوره از حیات یک سازمان، ایجاد یا تاسیس نامیده می شود. در این مرحله سازمان هنوز متولد نشده است و فقط به صورت یک ایده وجود دارد. به وجود آمدن شرکت یا موسسه تجاری غالبا" به دنبال احساس فرصتی در بازار است.
موسسان اولیه شرکت غالبا" تامین کنندگان سرمایه و منابع مالی موردنیاز نیز هستند. ولی غالبا" سرمایه بنیانگذاران شرکت تکافوی کلیه هزینه های تاسیس و راه اندازی شرکت را نمی کند. بانک ها در این راستا و جهت تامین بخشی از نیازهای مالی شرکتها تسهیلاتی را دراختیار آنان قرار می دهند.
در این مرحله، بانک ها می توانند ازطریق عقود مختلفی تسهیلاتی را دراختیار شرکتها قرار دهند. که از جمله کاربردی ترین این عقود، عقد مشارکت مدنی است. سپس در مرحله رشد و به منظور گسترش و توسعه فعالیتهای شرکتها، بانک ها می توانند درقالب عقودی چون عقد مضاربه، سلف، جعاله، فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک تسهیلات را دراختیار شرکتها قرار دهند. البته لازم به ذکر است که همان طور که قبلا" اشاره شد، اعطای تسهیلات درقالب هریک از عقود بالا، کاملا" وابسته به نوع شرکت و نیز مورد سرمایه گذاری است. در مرحله بلوغ شرکتها، چنانچه سرمایه گذاریهای قبلی به درستی انجام شده باشد، شرکت از فروش و سود قابل توجهی برخوردار می شود. در این مرحله شرکت می‌بایست از منابع مالی مازاد این مرحله جهت سرمایه گذاریهای آتی استفاده کند. اما چنانچه شرکت در این مرحله برای تامین سرمایه در گردش خود نیازمند منابع مالی باشد، می تواند از عقد سلف به منظور تامین نقدینگی موردنیاز خود استفاده کند. درمرحله چهارم شرکت به پیری رسیده و چنانچه سرمایه گذاریهایی به منظور تجدید حیات شرکت صورت نگیرد، شرکت از بین خواهدرفت. در این مرحله نیز شرکت به منظور تامین نقدینگی جهت سرمایه‌گذاری، می‌تواند از تسهیلات بانک ها استفاده کند. ازجمله عقودی که سازمانها می توانند دراین مرحله استفاده کنند عقود، فروش اقساطی، جعاله، اجاره به شرط تملیک و مشارکت مدنی هستند.‍(جدول شماره 2)
عوامل موثر در انتخاب نوع تسهیلات بانکی
سازمانها جهت استفاده از تسهیلات مختلف بانکی می بایست ملاحظاتی را مدنظر داشته باشند. که ازآن جمله، می توان به موارد درپی آمده اشاره کرد:
1 – نوع شرکت و صنعت موردفعالیت شرکت: برخی تسهیلات فقط درمورد شرکتهای خاصی کاربرد دارند. به طور مثال از تسهیلات عقد مضاربه در امور خدماتی و بازرگانی قادر به استفاده هستند؛
2 – موارد استفاده از تسهیلات: شرکتها بسته به اینکه تصمیم دارند با تسهیلات اعطایی چه نوع سرمایه گذاری و یا کاری را شروع کنند، می توانند نوع تسهیلات خود را انتخاب کنند. به طورمثال واحدهای تولیدی جهت تامین سرمایه در گردش خود می توانند از عقد سلف استفاده کنند؛
3 – مدت بازپرداخت تسهیلات: گاهی شرکت مشمول استفاده از چندین نوع عقد جهت اخذ تسهیلات می شود. دراینجا انتخاب نوع عقد می‌تواند تابع مدت بازپرداخت تسهیلات اعطایی شود؛
4 – نرخ سود تسهیلات: مانند موردقبل چنانچه شرکت قادر به استفاده از چندین عقد به طور همزمان باشد. براساس نرخ سود تسهیلات اعطایی می تواند اقدام به انتخاب کند.
درنتیجه شرکتها برای انتخاب نوع تسهیلات می بایست ابتدا با توجه به نوع شرکت و صنعت خود فهرستی از عقودی را که درمورد شرکت آنها کاربرد دارد، تهیه کنند. در گام بعدی شرکت می بایست هدف از اخذ تسهیلات رامشخص سازد. با روشن شدن این هدف می توان از میان فهرستی که در مرحله قبل تهیه شده، عقودی را مشخص کرد. درگام بعدی چنانچه شرکت با گزینه های مختلفی روبرو باشد، می تواند براساس مدت بازپرداخت هریک از تسهیلات و نرخ سود آنها و نیز بازده فعالیت موردنظر خود، وام موردنظر خود را انتخاب کند.
تسهیلات مختلف بانکی برای شرکتها براساس گروههای مختلف صنعت
اگر شرکتهای فعال در صنعت، به گروههای صنعت و معدن، ساختمان، بازرگانی، کشاورزی، خدمات و صادرات تقسیم شوند، عمده تسهیلات اعطایی بانک ها به شرکتها براساس نوع صنعتی که در آن فعالیت می کنند، را می توان به گروههای ذیل تقسیم کرد:
1 – تسهیلات اعطایی به شرکتهای فعال در بخش صنعت و معدن شامل: - سلف، - قرض الحسنه، - فروش اقساطی، - مشارکت مدنی، - اجاره به شرط تملیک، - جعاله
2 – تسهیلات اعطایی به شرکتهای فعال در بخش ساختمان شامل: - جعاله، - فروش اقساطی، - مشارکت مدنی، - اجاره به شرط تملیک
3 – تسهیلات اعطایی به شرکتهای فعال در بخش بازرگانی شامل: - مشارکت مدنی، - مضاربه
4 – تسهیلات اعطایی به شرکتهای فعال در بخش کشاورزی شامل: - قرض الحسنه، - فروش اقساطی، - جعاله، - سلف، - مشارکت مدنی، -? اجاره به شرط تملیک
5 – تسهیلات اعطایی به شرکتهای فعال در بخش خدمات شامل: - مشارکت مدنی، - جعاله، - ف فروش اقساطی، - ?? اجاره به شرط تملیک
6 – تسهیلات اعطایی به شرکتهای فعال در بخش صادرات شامل: - مشارکت مدنی)کلیه شرکتها بسته به نوع فعالیتشان از اعتبار اسنادی می‌توانند استفاده کنند.)
نتیجه گیری
یکی از مهمترین منابع موردنیاز شرکتها، منابع مالی هستند. نحوه تامین منابع مالی آنها بسیار مهم و حساس است، به گونه‌ای که بی‌توجهی به این امر ممکن است موجبات ورشکستگی آنها را فراهم آورده ویا برعکس موقعیت شرکت را در مقایسه با رقبایش بهبود ببخشند. داشتن اطلاعات صحیح در خصــــوص تسهیلات (انواع عقــــــود، نحوه بازپرداخت، نــــرخ بهره مربوطه) می‌تواند در چرخه حیات شرکتها نقش بسزایی داشته باشد. در پایان به این نکته می توان اشاره کرد که با مدیریت صحیح تامین منابع مالی، هزینه های تولید و یا خدمات شرکتها کاهش می یابد و آنها را به سودآوری بیشتر نزدیک می کند. لذا شرکتها برای اینکه بانک ها را درپرداخت تسهیلات به خود، یاری کنند باید صورتهای مالی شفاف و عملکرد صحیح درخصوص مدیریت خود داشته باشند که کاهش ریسک بانک ها را برای پرداخت تسهیلات به آنها فراهم سازند.
منابع:
1 –http://www.bankmellat.ir/oghod.aspx
2 – دفت، ریچارد،تئوری سازمان و طراحی ساختار، مترجمان: پارساییان علی، اعرابی محمد، دفتر پژوهشهای فرهنگی، تهران، 1377
3 – www.managementhelp.org/org thry/org cycl.htm
4 – www.advocacy.org/pdf/organizational life cycle.pdf
5 – http://sais.aisnet.org/sais2004/%5cwynn1.pdf.