کایزن در فرهنگهای مختلف

مقدمه
بسیاری از مردم به تفاوت شیوه های مدیریتی موجـــود در فرهنگهای مختلف علاقه مند هستند. از آنجا که افراد اجزای تشکیل دهنده هر سازمان هستند، برخی ادعا می کنند کـــه به هر کجای جهان که بروید، نمی توان تفاوت زیادی در سبکهای سازمانی مشاهده کرد. اما در حقیقت می توان تفاوتهای قابل ملاحظه ای را در جزئیات مشاهده کرد. هنگامی که فردی به خانه های مسکونی افراد یک جـــامعه خاص نگاه می کند، آنها را از خانه های افراد دیگر کشورها (برای مثال، ژاپن) بسیار متفاوت می بیند.
در حالی که مدرسه ها، دانشگاهها و دیگر مجموعه ها نیز بسیــــــــار متفاوت هستند. به طور طبیعی این تفاوتها در سازمانهای بین این جوامع شکل یافته است.
عوامل محیطی که به این اختلافات منجر می گردد شامل فرهنگ، مذهب، آب و هوا، منطقه ملل (سیاست، اقتصاد، فاصله بین فقیر و ثروتمند و غیره) است. البته بهترین و سریعترین راه برای بررسی این تفاوتها رفتن به کشورهای موردنظر و مشاهده چگونگی زندگی مردم است. به خاطر علاقه مندی به بهبود چگونگی انجام کارها، من مواردی را از 10 سال قبل و بیشترجمع آوری کرده ام، که کانون توجه آن چگونگی به کارگیری این روشها توسط افراد برای راحت تر کردن زندگی خویش است.
من کایزن را به طور متفاوت شامل اختراع روشها یا عقاید جدید منحصر به فرد برای انجام کارها می دانم. البته توسعه عقاید به وسیله گروهها در ژاپن و هرجای دیگر، کایزن نامیده می شود، اما من آن را فعالیتهای گروهی کوچک می نامم و به منظور متمایز ساختن تغییرات عمده در سطح سازمان از کایزن در سطوح منحصر به فرد، به آنها نوآوری نسبت می دهم.
در این مفهوم، کایزن می تواند به عنوان نوعی نگرش مهندسی صنایع برای بهبود، ترغیب و افزایش کارآیی که از زمان تیلور همواره ادامه داشته است، تلقی شود.
مثالهای کایزن
بیشتر مسافرتهای اخیر خارج از کشور من به کشورهای اسلامی بوده است. اگرچه من عمدتاً کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی را دیده ام، ولی به کشورهای مالزی،‌اندونزی و پاکستان در آسیای جنوبی نیز رفته ام. یک بار هنگامی که به خاورمیانه (عربستان سعودی، امارات عربی متحده، کویت، قطر و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس و همچنین ایران) سفر کرده بودم، اتفاق زیر رخ داد. من درمورد جذابیتهای کایزن در برخی شرکتها صحبت می کردم، میزبانان من یادآور شدند که آنها ترجیح می دهند من از ارائه مثالهایی درباره کایزن انجام شده درمورد مشروبات الکلی و یا توالت خودداری کنم، زیرا در کشورهای عربی صحبت کردن درباره توالت را بد می دانند.
قهوه عربی سرو شده در کشورهای خاورمیانه نیز به طور مشخص، متمایز است. اگرچه قهوه از کتری با مدل خاص در فنجان ریخته می شود، مشکل این است که هنگام ریختن قهوه، خاکه قهوه نیز همراه آن است. برای جلوگیری از این کار، یک قاشق درمیان لوله قوری می گذارند که مانع ورود خاکه قهوه به داخل فنجان می شود.
در ازبکستان یک نوع چای مشابه چای سبز ژاپنی سرو می شود که در قوری اغلب می افتد. در هتل های پنج ستاره و نیز رستورانهای شلوغ پایین شهر راه حل کار این است که هنگامی که چای سرو می شود در قوری را به دسته قوری می بندند. در پاکستان با یکی از مدرسان دانشگاه ملاقات کردم که علاقه وافری به کایزن داشت.
موضوع صحبت، کایزن های 5S بود. طبق گفته او روش 5S منطبق بر مباحث اصلی آموزشهای قرآن بود. مسلمانان همواره قبل از نماز ، هر روز خود را با شستن صورت، دستها و پاها پاک می کنند وبه تمیز کردن دقیق بین انگشتان دستها و پاها اهمیت می دهند. ظاهراً اقدامات لازم برای انجام این کار باید به ترتیب ویژه ای انجام شود. آشنایان من می گفتند که این همان مفهوم پاکیزگی ونظم در 5S است. او همچنین از این حقیقت که بسیاری از مردم از قوانین به طور صحیح استفاده نمی کنند، ابراز تأسف می کرد.
برخی مثالهای غیرعادی کایزن
حالا بیایید به برخی از موارد شگفت آور کایزن توجه کنیم. یکـی از آنها یک راه برای دور کردن مگسهای مهاجم از بساط موادغذایی در محلهای روباز است. مگس کش یک وسیله خانگی عمومی است که در همه جا از آن استفاده می شود وکاملاً موثر است. ولی این مـوضوع برای بساط فروشها مایه دردسر است که تمام اوقات با مگس کش ضربه بزنند و دردسر بیشتر برای آنها در انتظارماندن برای کشتن مگسهاست.
ایده بکر و موثر آویختن بالون شفاف پراز آب در جلو ساختمان، مشکل مگسهای مزاحم را حل می کند. هنگامی که مگس تصویر بزرگ خود را در بالون می بیند، وحشتزده می شود و دیگر صدای وزوز نمی شنوید. من این مورد را در تایوان دیدم، اما هر وقت که در کشورهای دیگر آن را نشان می دادم، به من می گفتند که آنها هم همین روش را به کار می برند. در پرو، مالزی، لبنان، اندونزی و چندین جای دیگر نیز این روش کاربرد دارد.
کایزنی که معمولاً توجه بازدیدکنندگان از کشور ژاپن را به خود جلب می کند، موردی است که در محلهای بهداشتی کارخانجات و مدرسه ها دیده می شود. آنها با دیدن صابون در یک کیسه نایلونی که از شیر آویزان شده، تحت تاثیر قرار می گیرند. یک مورد از اصول کایزن، نگهداری اشیاء در محلهای ثابت است. و این راه حل مردم بسیاری از کشورها را مبهوت کرده است. و خیلی از بازدیدکنندگان علاقه مند می شوند که کیسه های نایلونی را به عنوان یادگاری به خانه ببرند.
به کارگیری تایرهای مستهلک
با افزایش محبوبیت خودرو، شــــاهد توده های عظیم تایرهــای مستعمل در شهرها و حومه های آن در سرتاسر جهان هستیم. راههای مختلفی برای استفاده از این لاستیکها ابداع شده است. در معبدهای تایلند یا لائوس از لاستیکهای فرسوده به عنوان سبدهای کاغذ باطله استفاده می کنند.
آنها بهتر از ایده سبدهای پلاستیکی دردار برای جمع آوری کاغذهای باطله و بسیار مناسب محیط معابد هستند. این سبدها از تایرهای قدیمی ساخته شده اند.
در شهر بن دانگ در انــدونزی برای کالسکه سواری توریستها، خیابانهایی اختصاص داده شده است. از آنجا که اسبها درمورد اینکه کجا و چه وقت کارشان را انجام دهند،‌دقت نمی کنند، توریست ها هنگام گردش بینی شان را می گیرند. برای حل این مسئله، یک پوشش ساخته شده از تایرهای کهنه خودروها به عقب اسبها بسته می شود. در بانکوک پایتخت تایلند تابش آفتاب در تابستان بسیار شدید است. مردم برای آبیاری گیاهان باغچه های حیاط خود از شیلنگهای لاستیکی استفاده می کنند و اغلب آنها در معرض آفتاب قرار می گیرند. نور شدید آفتاب باعث خشک شدن و ترک خوردن و درنتیجه غیرقابل استفاده شدن شلینگها می گردد. برای جلوگیری از این کار، مردم تایرهای قدیمی را در باغچه هایشان می گذارند و به هنگام استفاده نکردن از شیلنگها به منظور محافظت، آنها را به طور مارپیچ در داخل تایرها می پیچند.
من همچنین درقطر، ظرفهــــایی را دیدم که از تایر های قدیمی ساخته شده بودودر مغازه ها فروخته می شدند. این ظرفها با برش لاستیکها از وسط دایره ونصب آنها به پایه پلاستیکی درست می شوند. من در شگفت بودم که از این ظرفها برای چه کاری استفـاده می کنند. تصور می کردم آنها می توانند به عنوان گلدان، نگهداری ابزار، بار کردن، کـــانال های کوچک وخیلی موارد دیگر به کار روند، اما من جواب این موضوع را زمانی پیدا کردم که به خارج از شهر رفتم. اینها ظرفهایی هستند که علوفه مصرفی شتر را در آن می ریزند.
به خاطر اینکه در هند، گاوها مقدس شمرده می شوند،آنها اجازه دارند که آزادانه در خیابان پرسه بزنند و باعث ایجادترافیک شوند.
مردم با دیدن آنها اتومبیل های خود را متوقف می کنند و منتظر عبــور آنها از عرض خیابان می شوند. با خود فکر می کردم که چرا مردم هند حصارهایی را درست نمی کنند تا گاوها به جای خیابانها در داخل آنها پرسه بزنند.
همچنین در هند هنگامی که داخل خودرو منتظر سبز شدن چراغ راهنمایی بودم، برخی حروف انگلیسی روی چراغ قرمز توجه مرا به خود جلب کرد. این واقعاً ایده جالبی بود. آنها حروف کلمه ریلکس (RELAX) بودند. این واژه به افزایش حوصله رانندگان کمک می کرد. اگرچه ایستادن پشت چراغ قرمز برای رانندگان اجباری است ولی حالت دستوری آن با این علامت کمتر می شود و باعث انگیزش رانندگان برای آسان گرفتن این مسئله خواهدشد.
کایزن در آفریقا
پس از دیدار از شش کشور آفریقایی متوجه شدم که اختلاف فاحشی بین زندگی مردم فقیر و ثروتمند وجود دارد. همچنین توانستم هر چیزی را که زندگی آنها از کایزن می خواست و آنها درباره آن به من گفتند، حدس بزنم.
بسیاری از آنها درباره امنیت (آسایش خاطر) اشخاص بود. برای مثال شخصی که کیف پولش به وسیله یک جیب بر دزدیده شده بود، حالا با یک زنجیر آن را به جیب خودش می بندد. و ایده های بسیاری درباره محکم کردن درها برای ممانعت از شکستن و ورود، بهبود ازطریق پهن کردن سیمهای خاردار در بالای دیوارها برای جلوگیری از بالارفتن مردم از آنها وغیره وجود داشت.
در سودان بسیاری از مردم در شب به چراغهای خیابانها سنگ پرتاب کرده و آنها را می شکستند. این فکر به ذهن من خطور کرد که با حفاظ های سیمی می توان ازچراغها محــافظت کرد. با نگاه به روش زندگیمان از ایده هــایی که درذهن من جرقه می زد، لذت می بردم و این کار اغلب بدون آنکه بفهمم انجام می گرفت.
بیشتر موارد کایزن های صنعتی در بخش مقدماتی هستند. برای مثال در آفریقا من موردی از بهبود را در جعبه ای که برای غذا دادن به جوجه ها به کار می رفت، مشاهده کردم. اگرچه میله عرضی که در بالای جعبه خوراک قرار مـــــی گیرد حمل آن را آسان می سازد، جوجه ها دوست دارند که روی این میله بنشینند و درنتیجه فضولات آنها به داخل غذا می افتد. این امر به وسیله چرخشی ساختن میله حل گردید. من فکر نمی کنم این موضوع برای جوجه ها ذره ای اهمیت داشته باشد اما اگر شما به آفریقا بروید می توانید تعدادی از این نوع کایزنها را ببینید.
فکر می کنم جمع آوری و تقسیم کایزن ها با مردم تمام دنیا در آینده یک فعالیت مهم خواهد بود. ایجاد فرصت برای تقسیم ایده های کوچک با همـــه به عنوان یک روش مشارکتی به وسیله کایزن حائزاهمیت است.
نتیجه گیری
پس از تجزیه وتحلیل مثالهای کایزن برایم روشن شد که اکثر آنها از بعضی نیازهای روزانه سرچشمــه می گیرند. به عبارت دیگر، این ایده های کایزن به عنوان نتیجه، از به کارگیری تکراری استعدادها براساس نیاز به راحت تر، منــاسب تر و دلپذیرتر ساختن زندگی ناشی می شود. هنگامی که این اتفاق می افتد فعالیت کایزن به طور غیرمستقیم از فرهنگ، مذهب و سبک زنــــدگی ویژه ای که رایج است، تاثیر می پذیرد.
هنگامی که در شرکتهای خارجی درباره 5S صحبت می کردم بسیاری از افراد می گفتند که پنجمین (شیتسوکه یا انضباط) غیر ضروری است.
انضباط یک عادت است و اگر بعضی چیزها عادت شوند هر چیزی چه گفته شود و چه گفته نشود، انجام می گیرد. انضباط درباره حل این مسئله است که چگونه بدون اینکه به افراد توصیه گردد مردم در محلهای مشخص سیگار نکشند و یا در هنگام کار به علائم انحصاری توجه کنند. من به مدیران خارجی توصیه کردم که اگر آنها می خواهند برنامه کایزن را در شرکتها معرفی کنند باید در ابتدا درمورد چگونگی معرفی و عادت روزانه ساختن آن فکر کنند زیرا که این واقعاً چیزی است که انضباط درمورد آن است.
اکثر ایده های بهبود را من از کشورهای درحال توسعه جمع آوری کرده بودم. در تمام کشورهایی که من بازدید کردم، مردم مشتاق معرفی کایزن به شرکتهایشان بودند. نوع کایزنی که من طرفدار آن بودم شامل تغییرات کوچک مانند بهبودهای 5S یا ایده های دیگری است که افـراد با تلاش کمتر و قوه ابتکار نسبت به برنامه های سطوح اصلی سازمان مانند TQC یا JIT می توانند انجام دهند. امروزه نه تنها در ژاپن بلکه درچین و مالزی انواع فعالیتهای کایزنی،‌توسعه یافته اند. همچنین در کشورهای دورتر از ژاپن مانند ایران و عربستان سعودی علاقه بسیاری نسبت به کایزن وجود دارد.
کشورهای حوزه خلیج فارس درصدد سازماندهی مجدد صنایع خویش و حذف وابستگی شان به نفت هستند و به همین منظور از بنگاهها با ترغیب و تشویق به سرمایه گذاری دعوت می کنند تا با ایجاد نمایندگیهای قویتر در برابر شرکتهای خارجی و نیز تنظیم فعالیتهایشان در داخل مرزها به این کشورها کمک کنند. درحال حاضر، صنایع آنها اساساً شامل پتروشیمی و کارهای مالی است بنابراین، آنها واقعاً به توسعه محدوده مبادلات صنعتی که قبلاً در‌آن به کار گماشته شده اند، نیاز دارند. با وجود این، احساس می کنم که مردم محلی باید با استفاده از هوش و تواناییهای خود بیشتر عادت کنند. بیشتر افراد محلی همواره به سرمایه گذاریهای داخلی علاقه مند هستند، اما آنها به نیروی کار مهاجر بسیار وابسته اند. آنها به تفکر درباره برخی راههای بهبود وضعیت موجود نیاز دارند.
در ماه مارس 2003 برای اینکه به مردم فرصت تقسیم ایـــــده هایشان را بدهم در وب سایت خود یک موزه کایزن ایجاد کردم. در موزه کایزن به منظور مشخص سازی تفاوتها، وضعیتهای قبل و بعداز کایزن شرح داده شده اند. امیدوارم که مردم بسیاری در سرتاسر جهان تا حد امکان این موزه را ببینند و محتوای آن را امتحان کنند.
آدرس موزه کایزن: http://www.wiaps.waseda.ac.jp/ user / fujita/ پست الکترونیک و ارسال نظرات: fujita@waseda.jp
منابع
1 - BUNJI HIGASHIZAWA: “KAIZEN NO HANASHI” (TALKING ABOUT KAIZEN), NIKKAN KOGYO SHINBUNSHA (1977).
2 - SEIICHI FUJITA: “FUUDO TO BUNKA NO CHIGAI NI YORU KAIZEN KATSUDO NO HENKA” (VARIATIONS IN KAIZEN ACTIVITY ARISING FROM CULTURAL AND REGIONAL DIFFERENCES), KEIEI SHISUTEMU (MANAGEMENT SYSTEMS), VOL.11, number 3(2001).