ساختار سازمان تجارت جهانی

مقدمه
دنیای پرچالش کسب و کار امروز ما را مجبور می سازد تا همسو با بقیه کشورها به سوی جهانی شدن گام برداریم. لزوم پیوستن جمهوری اسلامی ایران به سازمان تجارت جهانی و همچنین مهم بودن فهم ادبیات هر موضوع برای درک بهتر آن، ما را برآن می دارد تا با سازمان تجارت جهانی بیشتر آشنا شویم، لذا فهم درست ساختار سازمانی این سازمان و مسئولیتها و اختیارات هربخش از آن، ما را به هدف خود نزدیک تر می سازد.
اهداف و اصول سازمان تجارت جهانی
اهداف اصلی سازمان تجارت‌جهانی (WORLD TRADE ORGANIZATION = WTO) همان اهداف موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) است: ارتقای سطح زندگی، تامین اشتغال کامل در کشورهای عضو و توسعه تولید و تجارت و بهره وری بهینه از منابع جهانی، دستیابی به توسعه پایدار باتوجه به بهره برداری بهینه از منابع جهانی، حفظ محیط زیست طوری که با سطح مختلف توسعه اقتصادی جوامع سازگاری داشته باشد و افزایش سهم کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته از رشد تجارت بین المللی، جزو هدفهای اصلی سازمان تجارت جهانی است.
متناسب با همین اهداف، سازمان تجارت جهانی به مدیریت و تسهیل عملیات اجرایی و توسعه اهداف موافقتنامه سازمان تجارت جهانی و تهیه چارچوب لازم برای اجرای مدیریت موافقتنـامـه های تجاری چندجانبه می پردازد. همچنین نقش فراهم کردن امکانات گردهمایی اعضا برای مذاکره و مشورت در زمینه روابط چندجانبه تجاری و اجرا و تدوین مقررات مربوط به روشهای حل اختلاف میان اعضا را برعهده دارد. سازمان تجارت جهانی همچنین موظف است نظام بررسی و تجدید نظر در سیاستهای تجاری را برقرار ساخته، با سازمانها و تشکیلات اقتصادی بین المللی همچون صندوق بین المللی پول و بانک جهانی همکاری داشته باشد.
اصول سازمان تجارت جهانی با کمی تفاوت همانند اصول مندرج در موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت است. به طور کلی سازمان تجارت جهانی بر چند اصل مهم مبتنی است:
1 - اصل عدم تبعیض و اصل دولت کاملــــــه الوداد(MOST FAVORED NATION (MFN) CLAUSE) : طبق این اصل هرگونه امتیاز بازرگانی یا تعرفه ای که از سوی یک کشور نسبت به هر کشور عضو اعمال می شود، به تمام شرکای تجاری عضو، قابل تعمیم است. تنها استثنای این اصل در مورد همگرایی اقتصادی همانند اتحادیه های گمرکی بین چند کشور است؛
2 - استفاده از محدودیتهای کمی در تجارت همچون سهمیه بندی و صدور پروانه واردات ممنوع بوده، حمایت از صنایع داخلی فقط از طریق تعرفه های گمرکی شفاف امکان پذیر است؛
3 - کاهش تدریجی و تثبیت تعرفه های گمرکی و حذف موانع تجاری غیرتعرفه ای، مگر در مورد محصولات کشاورزی کشورهایی که با مشکلات در پرداختها مواجه هستند؛
4 - برقراری نظام تعرفه های ترجیحی با هدف اعطای امتیـــازات تجاری به بعضی از فـرآورده های کشورهای در حال توسعه، به منظور ساده سازی رقابت محصولات این کشورها با محصولات تولیدی کشورهای صنعتی؛
5 - هرگونه عمل کشورهای عضو که جنبه فروش زیرقیمت تمام شده(DUMPING) داشته باشد ممنوع است؛
6 - هرگونه رفتار با کالای وارداتی که متفاوت با رفتار با کالاهای ساخت داخل باشد توسط کشورهای عضو ممنوع است؛
7 - انجام مشورت در مورد سیاستهای بازرگانی با دیگر اعضا و حل وفصل اختلافات ناشی از روابط تجاری از طریق مذاکره.
کنفرانس وزیران
کنفرانس وزیران بالاترین رکن سازمان تجارت جهانی بوده که نمایندگان همه اعضا را دربر می گیرد و اختیارات اعضای آن محقق ساختن کارکردهای سازمان، اتخاذ اقدامات لازم در این راستا و تصمیم گیری در زمینه توافقنامه های تجارت چندجانبه در صورت درخواست هریک از اعضاست.
کنفرانس وزیران حداقل یک بار در هر دو سال تشکیل جلسه می دهد. نخستین کنفرانس وزیران سازمان تجارت جهانی در دسامبر سال 1996 در سنگاپور، دومین دور آن در مه 1998 در ژنو و سومین دور در نوامبر 1999 در سیاتل ایالات متحده برگزار شد. چهارمین و پنجمین دور نیز در سالهای 2001 و 2003 به ترتیب در دوحه قطر و کنکان مکزیک برگزار شد و قرار است که دور ششم در دسامبر 2005 در هنگ کنگ برگزار شود.
شورای عمومی
شورای عمومی سازمان تجارت جهانی بالاترین سطح در تصمیم گیریهای سازمان تجارت جهانی بوده که درباره موضوعهای روزمره و کارکردهای این سازمان نظر می دهد. مقر این شورا در ژنو قرار دارد و معمولاً هردو ماه یک بار تشکیل جلسه داده و در این جلسات، که مابین جلسات کنفرانس وزیران برقرار می گردد، از جانب کنفرانس وزیران عمل کرده و مستقیماً به این کنفرانس گزارش می دهد. محل این شورا در ژنو بوده و نمایندگان همه اعضا (معمولاً سفرا یا معادل آنها) در آن شرکت می کنند. در حال حاضر ریاست این شورا برعهده خانم امینا چاوهیر از کشور کنیا است.
رکن حل اختلاف : شورای عمومی گاه به عنوان رکن حل اختلاف تشکیل جلسه می دهد. یک مباحثه معمولاً هنگامی اتفاق می افتد که یک دولت عضو سازمان گمان می برد که عضو دیگری معاهده یا تعهدی برخلاف مصالح دولت اول به وجود آورده است. تنظیم کنندگان این معاهدات، دولتهای عضو سازمان بوده و این معاهدات نتایج مذاکرات بین دولتهاست. لذا مسئولیت نهایی توافق در این معاهدات به عهده رکن حل اختلاف است.
رکن بررسی خط مشی تجاری: شورای عمومی گاه نیز به عنوان رکن بررسی خط مشی تجاری تشکیل جلسه می دهد. این رکن ریاست، قوانین و رویه خاص خود را داشته و به تجدیدنظر در سیاستهای تجاری اعضا برای آماده کردن آن در مکانیسم بازنگری در سیاست تجاری می پردازد. در ابتدای هرسال ریاست و دو معاونت این رکن از بین اعضا برای یک سال انتخاب می گردند. در حال حاضر ریاست این بخش برعهده دن استفانسون از کشور کانادا است.
شوراها :
سازمان تجارت جهانی برای اجرای وظایـف خود مبادرت به تشکیل شوراهایـی می کند که به طور کلی زیرنظر شورای عمومی فعالیت می کنند.
1 - شورای تجارت کالا : شورای تجارت کالا سرپرستی بر موافقتنامه های چندجانبه دایر بر تجارت کالا را برعهده دارد. این موافقتنامه ها مشتمل بر موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت و توافقات مربوطه و 12 موافقتنامه دیگر است. این شورا شامل 10 کمیته بوده که هرکدام در زمینه خاصی فعالیت می کند (مانند کشاورزی، دستیابی به بازار، یارانه ها، اقدامات ضدفروش زیر قیمت تمام شده و غیره). در حال حاضر ریاست این شورا بر عهده وسا تاپانی هیمان از فنلاند است.
2 - شورای تجارت خدمات : شورای تجارت خدمات سرپرستی بر موافقتنامه عمومی تجارت خدمات را برعهده دارد. شرکت در این شورا برای تمام اعضای سازمان تجارت جهانی آزاد بوده و اجازه ایجاد ارکان متمم را دارد. کمیته خدمات مالی، کمیته تعهدات مشخص و گروههای کاری آیین نامه های داخلی و قواعد موافقتنامه عمومی تجارت خدمات، جزو ارکان متمم حاضر در این شوراست. در حال حاضر ریاست این شورا را خانم کلودیا یوریب از کلمبیا برعهده دارد.
3 - شورای جنبه های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت فکری: حقوق اموال ذهنی، حقوقی است که به افراد برای خلق اندیشه هایشان داده می شود. این شورا سرپرستی بر کارکردهای موافقتنامه هایی که به این اموال مرتبط می شوند را برعهده دارد.
کمیته ها و سایر بدنه های متمم: سه کمیته اصلی در سازمان تجارت جهانی وجود دارد:
کمیته تجارت و توسعه؛
کمیته محدودیتهای تراز پرداختها؛
کمیته بودجه، مالی و تشکیلاتی.
این کمیته ها وظایف خود را طبق موافقتنامه های تجاری چندجانبه و آنچه شورای عمومی مقرر می کند، تعیین کرده است و عضویت در این کمیته ها برای تمامی اعضای سازمان تجارت جهانی آزاد است.
شورای عمومی نیز دو کمیته زیر نظر خود دارد:
کمیته تجارت و محیط زیست؛
کمیته موافقت نامه های منطقه ای تجاری (شکل 1)
عضویت در سازمان تجارت جهانی
مطابق مفاد موافقت نامه تاسیس سازمان تجارت جهانی، طرفهای متعاهد موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت و نیز جوامع اروپایی که موافقتنامه حاضر و موافقتنامه های تجاری چندجانبه را می پذیرند و در مورد آنها جداول امتیازات و تعهدات به موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت 1994 و جداول تعهدات خاص به موافقتنامه عمومی تجارت خدمات منضم شده است، به صورت اعضای اصلی سازمان تجارت جهانی در می آیند. الحاق هر عضو جدید به سازمان که در اداره روابط تجاری خود، مطابق موافقتنامه های تجاری چندجانبه خود استقلال کامل داشته باشد، طبق شرایطی که میان آن و سازمان تجارت جهانی مورد توافق قرار مــــی گیرد، با تصویب دو سوم آرای اعضای کنفرانس وزیران صورت خواهد گرفت. همچنین خروج هر دولت عضو از سازمان، شش ماه پس از اعلام کتبی به دبیرکل، صورت می گیرد.
مراحل عمومی پیوستن به سازمان
فرایند الحاق به سازمان تجارت جهانی، فرایندی طولانی و چندمرحله ای است که هر مرحله از آن الزامات و شرایط خاص خود را می طلبد. کشوری که خواهان عضویت در این سازمان است، ابتدا باید تقاضای عضویت خود را به وسیله دبیرکل سازمان به اطلاع سایر اعضا برساند. پس از طرح تقاضای این کشور در جلسه شورا و به مجرد اینکه درخواست وی مبنی بر عضویت پذیرفته شود، یک گروه کاری جهت رسیدگی به تقاضای عضویت کشور متقاضی تشکیل شده و این کشور، گزارشی از سیاستهای تجاری خود تهیه و به این گروه ارائه می دهد.
همزمان با اقدامات پیش گفته، مذاکرات دوجانبه و چندجانبه ای به منظور تعیین شرایط عضویت و حصول توافق میان گروههای کاری صورت می گیرد.
سپس تنظیم پروتکل الحاق کشور، و مشخص شدن تعهدات هر کشور در زمینه گشایش بازار کالا و خدمات خود به روی سایر اعضا انجام می گیرد. در واقع مرحله اول یعنی مذاکرات، آغاز فرایندی است که در نهایت به عقد موافقتنامه میان دولت متقاضی و سازمان منجر می شود. تمامی مواد و بندهای این قرارداد نیز طی مذاکره و براساس توافق تعیین می شود. این مرحله در سازمان تجارت جهانی به مرحله اثبات واجد شرایط بودن موسوم است و به مجموعه اطلاعـاتی مربوط می شود که هر کشور (متقاضی عضویت) باید تهیه کند و در اختیـار گروه کاری قرار دهد و بـه طور عمده شامل گزارش سیاست تجاری، پرسشها و پاسخهای کتبی مربوط به این گزارش و اسناد و قوانین مورد نیاز است.
نتیجه تلاشهای گروههای کاری به تهیه مجموعه اسنادی منجر خواهد شد که شامل گزارش گروه کاری، پروتکل الحاق و جدول تعهدات دسترسی به بازار کشور در مورد کالاها و خدمات است. جدول مذکور توسط دبیرخانه سازمان تهیه می شود.
مرحله آخر، مجموعه ای است که برای تصویـب به شورای عمومی تسلیم می شود؛ رای گیری در جلسه شورا باید انجام گیرد و عضویت کشور متقاضی منوط به کسب دو سوم آراست. یک ماه پس از تصویب پروتکل توسط پارلمان کشور متقاضی، عضویت به مرحله اجرا در می آید.
نتیجه گیری
دنیــــای امروز دنیای اطلاعات نامیده مـی شود. جهانی بی توجه به مرزهای متعارف و موجود در نقشه های جغرافیایی و سازمان تجـارت جهانی سازمانـی است که به این بـــی مرزی دامن می زند. سوالی که برای ما مطـرح است اینکه: در کجای این جهان ایستـاده ایم؟ پاسخ به این پرسش بدون دانستن سـازوکار و ساختار این سازمان عظیـم و راه‌ورسم عضویت در این سازمان امری ناشدنی به نظر می رسد.
منابع و ماخذ
1 - سایت سازمان تجارت جهانیWWW.WTO.ORG
2 - امیدبخش، اسفندیار. پیوستن به سازمان تجارت جهانی. روزنامه اطلاعات. شماره 21966.
3 - دژپسند، فرهاد. عبدیان، مسعود. منابع و مضار پیوستن به سازمان تجارت جهانی، مجله برنامه و بودجه، سازمان برنامه و بودجه. شماره 13 و 14. اردیبهشت و خرداد 1376.
4 - وزارت بازرگانی، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، سند نهایی دور اروگوئه. آذر 1373.
5 - مریدی، سیاوش. فرهنگ اقتصادی. انتشارات نگاه. 1373