فاجعه اینترنت و فناوری بالا

فقط ماهها بعد از شروع هزاره جدید، خوش بینی شرکتهای اینترنتی، ارتباطات راه دور و به طور کلی صنعت فناوری بالا فروپاشید. صدها شرکت فدای توسعه ناموزون شده و ضمن تعطیلی و ورشکست شدن موجب لطمه به کارکنان، سرمایه گذاران و سهــامداران گردیدند. این فروپاشی مشابه تجربه ای است که دهه قبل صنعت پس انداز و وام با همان دلایل فروپاشیدند و هر فرد را وادار به تأمل در یادگیری تجربه های گذشته کردند. بسیاری از کارآفرینان اینترنت جوان هستند و ممکن است به آموزه های دهه قبل آگاهی نداشته باشند ولی آموزه های این مبحث این است که مواظب طمع، اسراف و توقعات نامعقول باشید. آشفتگی در صنعت اینترنت ورشکستگی شرکتهای تامین کننده خدمات اینترنت و ارتباطات راه دور نشانه آشفتگی در جهان فناوری بالا در اواسط 2001 است که در جریان آن حدود 500 شرکت اینترنتی در فاصله تنها 18 ماه متلاشی گردیدند. پاره ای از آنهــــــا شرکت بزرگ محسوب می شدند. نظیر: 1 - شرکت «ارتباطات راه دور وین استار» با سرمایه 4/579 میلیارد دلار 2 - شرکت پی.اس.آی نت با سرمایه 4/294 میلیارد دلار 3 - شرکت ویاتل با سرمایه 2/421 میلیارد دلار 4 - شرکت تولی جت با سرمایه 1/012 میلیارد دلار حال روشن شده است که اکثر این شرکتها دچار زیادروی، سوءبرداشت از تقاضا و یا اجـــرای بد شدند. بیش از 110 هزار نفر از کار بر کنارشده و زیان سرمایه داران به 150 میلیارد دلار بالغ گردید. ورشکستگی شرکتهای اینترنتی برای سرمایه گذاران بسیار ویرانگر بود. چگونه اتفاق افتاد؟ تقریباً 400 شرکت ارتباطات راه دور از محل عرضه سهام حدود 500 میلیارد دلار به دست آورده و 400 میلیارد دلار نیز بدهی داشتند. اینترنت درحال رونق بود و این گونه تبلیغ می شد که دوره کسب طلا شروع شده است. در چنین فضایی، پیش بینی کنندگان تخمین زدند که جریان داده ها در شبکه در هر سه ماه دوبرابر خواهدشد، لذا شرکتها باید خود را برای چنین تقاضایی آماده سازند. تحت این فضا و پتانسیل نــــامحدود، خیلی ها عنان هزینه ها را حتی با علم به فقدان هرگونه سود از دست دادند. بورس نیز به سودآوری این شرکتها اعتنا نکرد و به پتانسیل رشد بلندمدت آنها تمرکز کرد. به عنوان مثال، اسرافهای شرکت پی.اس.آی نت (PSINET) یکی از بزرگترین شرکتهای ورشکسته را درنظر بگیرید: این شرکت مستقر در ویرجینیا، شرکتهای دیگر مثل شرکت مشاوره ای متامور را که کمترین ارتباط کاری با اهداف اصلی خود داشت، خریداری کرد. ویلیام شرادررئیس شرکت خرجهای بی ملاحظه کرد و برای به دست آوردن حق نامگذاری استادیوم فوتبال بالتیمور، 105 میلیون دلار صرف کرد ولی توانست قبل از ورشکستگی فقط 26 میلیون دلار بپردازد. به موجب راهکار MCI پیشگام ارتباطات راه دور، فراساختارهای پرهزینــه را باید با بهره گیری از اوراق سهام ایجاد و از محل درآمد، آنها را پرداخـــــت کرد. وال استریت به لحاظ برخورداری از عایدات خود، از این شرکتها پشتیبانی کرد اما هنگام سقوط بورس (NASDAQ) در سال 2000، سرمایه گذاران ناگهان دریافتند که اکثر این کسب و کارها فاقد بنیان لازم برای موفقیت هستند، لذا شیر حیات این شرکتها ناگهان بسته شد و اکثراً ورشکسته گردیدند. کالبدشکافی شرکت VALUEAMERICA.COM خود را در عرصه اینترنت همانند فروشگاه زنجیره ای وال - مارت (WAL-MART) تلقی می کرد و از ساعت مچی 6000 دلاری تا شربت سینه را فروخت. این شرکت فاقد موجودی بود و درخواست مشتری را به فروشنده ها اعــلام می کرد و کالای موردنیاز مشتری مستقیماً برای آنها ارسال می شد. در این فرایند، مصرف کننده کالاهای مختلف را، طی چند محموله دریافت می کرد که خیلی رضایت او را جلب نمی کرد. کارآفرینی با نفوذ به نام گراگ وین (GRAIG WINN) شرکت VALUEAMERICA.COM را در سال 1996 با هدف حذف لایه های مختلف هزینه در فرایند انبار و حمل، ایجاد کرد. او و یارانش فکر کردند که این طرح، صنعت خرده فروشی را متحول خواهدکرد. به همین لحــاظ میلیونها دلار سرمایه گذاری کرد و شخصیتهای معروف نظیر «پال آلن» نفر دوم بنیانگذار مایکروسافت نیز طرح را تایید کردند. شرکت با 450 سازنده کالا قرارداد بست و سایت اینترنتی آن مملو از کالاهای متنوع گردید. فروش شرکت از 132 هزار دلار در سال 1997 به 42/5 میلیون دلار افزایش یافت. «وین» شرکت را در بورس عرضه کرد و علی رغم عملکرد فروش 42 میلیون دلار در سال قبل با سود صفر، با فروش هر سهم به 55 دلار جمعاً 3/2 میلیارد دلار سرمایه کسب کرد. به زودی سیمای زشت ظاهر شد و مشکلات اجرایی طرح خرده فروشی خودنمایی کرد. مشتری باید هفته ها صبر کند تا چیزی را که به سهولت می توانست از یک بقالی و یا داروخانه تامین کند، دریافت دارد. شرکت تبلیغات گسترده ای برای کالاها در سایت خود انجام داد ولی این تبلیغات فقط زیان شرکت را اضافه کرد. شرکت در جریان بازسازی، 47 درصد کارکنان را اخراج کرد و تعدد کالاها را کاهش داد ولی هیچکدام از این اقدامات کمکی به این وضعیت نکرد. تا ژوئیه 2000 شرکت هر ماه 13 میلیون دلار از دست داد و سبب شد که شرکت نقدینگی خود را از دست بدهد. شرکت به عنوان آخرین اقدام طرح VALUEDOLLAR را عرضه کرد که 50 درصد صرفه جویی در خرید را برای مشتریان میسر ساخت. مشکل VALUEDOLLAR این بود که درعمل به ازاء هر فروش باعث اتلاف پول گردید، لذا شرکت به دنبال فرد خبره ای گشت که بتواند این وضعیت را تغییر دهد. این فرد، خانم مارتی کوپاکز (MARTI KOPACZ) مدیر حسابداری سازمان حسابرسی «واتر پرایس هاوز» بود. چالش عمده او این بود که آیا این شرکت قابل نجات است یا نه. او جمعاً 17 میلیون دلار برای رفع مشکلات موجودی داشت. او توجه خود را به شبکه رایانه ای VALUEAMERICA معطوف کرد که برای اجرای سفارشات یک میلیارد دلاری ایجاد شده بود. او تمام هزینه های آن را قطع و به جای آن امکانات ساده اختیار کرد. عملیات خرده فروشی به لحاظ حاشیه سود کم سود و عدم توانایی شرکت برای نیل به سود متوقف شد. او شرکت را ورشکسته اعلام کرد و سهامداران توانستند 50 تا 65 سنت به ازای هر دلار دریافت کنند. سیستم رایانه ای VALUEAMERICA به مبلغ 2/5 میلیون دلار فروخته شد و فقط 46 نفر برای اداره آن باقی ماندند. البته میزان لطمات به شرکتهای بسیاری که دارایی کمی داشتند، به مراتب بیشتر است. افق آیا شرکتهای اینترنتی و سایر شرکتهای فناوری بالا می توانند دگرگون شوند؟ البته تعدادی ممکن است موفق به انجام این مهم شده باشند. باید اذعان کرد هر صنعت جدید برای نوآوران و یا کارآفرینان مشتاق، در بهترین حالت دارای حاشیه سود کم است. چیزی که فناوری بالا در سطح جهان را به این صورت نامطلــــوب درآورد سیل پولهایی بود که سرمایه گذاران بی ملاحظه به این شرکتها سرازیر کردند. این امر موجب شد که سهام آنها در قیاس با سهام صنعتهای قدیمی به طور نامعقول افزایش یابد. سوالها 1 - آیا فکر می کنید تمام آموزه های شرکتهای اینترنتی که صرفه جویی را رعایت نکردند، کــاربرد دارد؟ اگر پاسخ منفی است، کدام آموزه ها کاربرد ندارد؟ چرا؟ 2 - به نظر شما دولت باید خسارت شرکتهای اینترنتی و فناوری بالا را همانند تامین خسارت صندوق پس انداز و وام جبران کند؟ 3 - تمایزهای عمده بین مشکلات شرکتهای اینترنتی و فناوری بالا با سایر صنایع کدامند؟ 4 - بین فرصت طلبی تهاجمی و سوءاستفاده در رشد، یک خط ظریف وجود دارد. شما فکر می کنید این خط ظریف باید کجا کشیده شود؟ آیا هر دو را محکوم می کنید؟ تمرینها خود را جای بنیانگذار شرکت شکست خورده DOT.COM فرض کنید. قیمت سهام از 100 دلار به یک دلار رسید و ارزش خالص از میلیون دلار به کمتر از چیزی که بتواند شرکت را نجات دهد کاهش یافته است. احساسات و انتقــادات آتی و یا تغییرات ضروری را بیان کنید.