فلسفه رجعت در نظام شیعه

‏ ویژگى‏هاى رجعت‏ پس از آنکه معنا و مفهوم و دلائل اثبات رجعت روشن گردید، مناسب است تا برخى ویژگیها و خصوصیات این واقعه عظیم تا آنجا که به روایات اسلامى مستند است مورد بررسى قرار گیرد.
 1- اختصاصى بودن رجعت‏ از جمله پرسشهایى که در باب رجعت مطرح مى‏شود این است که آیا رجعت، اختصاصى است یا عمومى؟ به عبارت روشن‏تر، آیا هنگام رجعت، همه مؤمنان و معاندان تاریخ به دنیا باز مى‏گردند یا بعضى از گروه‏هاى رجعت مى‏کند؟ همان‏طور که از تعریف رجعت که در ابتداى این نوشتار ذکر شد برمى‏آید، رجعت، یعنى اعتقاد به بازگشت «مؤمنان خالص» و «کفار و ظالمان خالص» است، در مى‏یابیم که امر رجعت تنها شامل عده‏اى از انسانها مى‏شود و نه همه آنها! در قرآن‏کریم مى‏فرماید: «و یوم نحشر من کل امة فوجاً؛(1) روزى که از هر امتى گروهى را محشور مى‏نماییم.
» روایات وارده درباره رجعت نیز مؤید همین نظر (اختصاصى بودن) است.
 امام صادق(ع) مى‏فرماید: «إنما یرجع إلى الدنیا عند قیام القائم (ع) من محض الایمان محضاً، أو محض الکفر محضاً، فأما ما سوى هذین، فلا رجوع لهم إلى یوم المآب»(2) همانا کسانى که مؤمن خالص و یا کفر مطلق باشند، هنگام ظهور قائم(عج) به دنیا برمى‏گردند، ولى غیر از این افراد تا روز قیامت کسى به دنیا برنمى‏گردد.
 دانشمندان شیعه نیز بالاتفاق بر این باورند که رجعت، اختصاصى است، نه عمومى.
 براى مثال، شیخ مفید(ره) دراین‏باره مى‏گوید: از نظر ما رجعت ویژه کسانى است که یا متمحض در ایمان بوده‏اند و یا غرق در کفر و عناد.
(3) و نیز سید مرتضى(ره) در پاسخ کسانى که از حقیقت رجعت پرسیده‏اند، مى‏نویسد: آنچه شیعیان بدان باور دارند، این است که خداوند هنگام ظهور حضرت مهدى(عج) جمعى از شیعیانش را که قبلاً از دنیا رفته‏اند، زنده مى‏کند تا به ثواب یارى آن حضرت نائل شوند و دولت کریمه او را مشاهده کنند و نیز گروهى از دشمنان آن حضرت را زنده مى‏کند تا از آنان انتقام بگیرد.
(4) شیخ طوسى(ره) نیز رجعت را اختصاصى مى‏داند، وى در ذیل تفسیر آیه شریفه «ولاتحسبنّ الذین قتلوا فى سبیل الله أمواتاً احیاءٌ بل عند ربّهم یرزقون»(5) مى‏نویسد: این آیه دلالت دارد بر این که رجعت به دنیا براى برخى از گروههاى خاص جائز است؛ زیرا خداوند در این آیه خبر داده است که گروهى که در راه خدا کشته شده‏اند، خداوند آنها را برمى‏گرداند و دوباره زنده مى‏کند.
(6) از مطالب یادشده درمى‏یابیم که، نباید چنین تصور کرد که تمامى مؤمنان و معاندان تاریخ در هنگام رجعت، بار دیگر به دنیا برمى‏گردند.
 بلکه بر اساس آیات و روایات وارده درباره رجعت و نیز اتفاق اندیشمندان شیعه، رجعت اختصاصى است و در این حادثه الهى تنها مؤمنان ناب و معاندان سیه‏روز به دنیا برمى‏گردند.
 2- مشخص نبودن زمان وقوع رجعت‏ حکمت الهى بر این تعلق گرفته است که، زمان دقیق برخى از وقایع که در آینده اتفاق مى‏افتد و در سرنوشت انسان و جهان مؤثر است، مشخص نگردد.
 همانند معاد و ظهور حضرت مهدى(عج)؛ از این جمله است رجعت، که نمى‏توان تاریخ دقیق آن را با ذکر سال و ماه و روز معین نمود.
 در این‏باره امام على(ع) در حدیثى از پیامبر(ص) نقل مى‏کند: «فلما اخبرهم رسول الله مایکون من الرجعة، قالوا متى یکون هذا؟ قال الله: قل (یا محمد) إِنْ أَدْرِى أَقَرِیبٌ مَّا تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّى أَمَداً»(7)آن هنگام که رسول خدا (ص) مردم را به وقایع رجعت آگاه نمود، از وى پرسیدند: آن رجعت در چه زمانى اتفاق مى‏افتد؟ خداوند به پیامبرش وحى فرمود: بگو من نمى‏دانم، (فقط خداوند از آن آگاه است) که آنچه وعده داده شده نزدیک است و یا آن که خداوند براى آن، مدت (طولانى) قرار داده است.
 بنابراین، زمان وقوع رجعت همانند ظهور امام عصر (عج) دقیقاً معلوم نیست و با پیشگوئى و برخى ترفندهاى دیگر وقت آن مشخص نمى‏گردد.
 3- اختیارى بودن رجعت همان‏گونه که بیان شد، هنگام رجعت، دو دسته به دنیا برمى‏گردند مؤمنان واقعى و مشرکان ملحد، رجعت به دنیا براى هر یک از دو گروه یکسان نیست.
 ناگفته پیداست افرادى که براى انتقام و تنبیه رجعت مى‏کنند، هرگز به میل واراده خود برنمى‏گردند، بلکه به مصداق «کافر به جهنم نمى‏رود، کشان کشان مى‏برند.
» آنها نیز ناگزیر تن به رجعت مى‏دهند، چون رجعت براى آنها بسیار ذلت‏بار و سخت است.
 ولى در مورد مؤمنین اختیارى خواهد بود نه اجبارى.
 آرى، رجعت براى مشرکان و کافران سیه‏روز اجبارى است؛ آنان باید به دنیا برگردند تا سزاى اعمال ننگین خویش را در همین دنیا بچشند، ولى مؤمنان و پارسایان خالص براى رجعت به دنیا آزادند، در صورتى که مایل باشند، مى‏توانند هنگام ظهور حضرت مهدى(عج) براى یارى او بشتابند.
 مفضل بن عمر یکى از یاران امام صادق(ع)، از آن حضرت چنین نقل مى‏کند: «ذکرنا القائم (ع)، و من أصحابنا ینتظره، فقال لنا ابوعبدالله (ع): اذا اقام أتى المؤمن فى قبره فیقال له: هذا انه قد ظهر صاحبک فان تشاء ان تقیم فى کرامة ربک فاقم»(8)در خدمت امام صادق (ع)، در مورد قائم (ع)، و این که برخى از اصحاب ما که عاشقانه انتظار ظهور او را مى‏کشند و پیش از نیل به چنین سعادتى از دنیا مى‏روند، گفتگو مى‏کردیم.
 امام صادق(ع) فرمودند: هنگامى که ایشان قیام نمایند، مأمورین الهى (فرشتگان) در قبر با افراد مؤمن تماس مى‏گیرند و به آنها مى‏گویند: اى بنده خدا مولایت ظهورکرده است، اگر مى‏خواهى که به او بپیوندى، اختیار دارى و چنانچه بخواهى در نعمتهاى الهى متنعم بمانى، باز هم آزاد هستى.
 از این حدیث شریف استفاده مى‏شود که رجعت در مورد مؤمنان، اختیارى است.
 چه کسانى رجعت مى‏کنند؟ در پاسخ این پرسش که چه کسانى به دنیا بازمى‏گردند، نمى‏توان به طور دقیق سخن گفت؛ زیرا برخى روایات به طور کلى معیار و ملاک رجعت کنندگان را «ایمان خالص» و « شرک محض»(9) برشمرده است و از افراد و مصادیق آنها سخنى به میان نیامده است.
 اما در پاره‏اى از روایات، اشاره به برخى از مصادیق رجعت‏کنندگان شده است.
 این دسته از روایات نیز مختلف است؛ در پاره‏اى از آنها سخن از رجعت همه پیامبران و امام على(ع) به میان آمده است و در برخى نیز سخن از رجعت امام حسین(ع) و اصحاب گرانقدر آن حضرت سخن رفته است و بالأخره در بعضى از روایات از رجعت پیامر اعظم اسلام(ص) و ائمه اهل‏بیت(ع) و دشمنان آنان یاد شده است.
 بدین‏ترتیب، از مجموع روایاتى که در این باب وارد شده است، استفاده مى‏شود که افراد و گروههاى زیر از رجعت‏کنندگان به شمار مى‏آیند: 1- رجعت شهداى کربلا براساس برخى روایات، نخستین کسى که رجعت نموده، و به دنیا بازمى‏گردد، امام حسین(ع) با اصحاب و یارانش است.
 امام صادق(ع) مى‏فرماید: «اوّل من یرجع الى الدنیا، الحسین بن على ( ع(، فیملک فى الارض حتى یقسط حاجباه على عینیه مِنَ الکِبَرِ.»(10) اولین شخصى که به دنیا رجعت خواهد کرد، امام حسین(ع) است.
 آن حضرت آنقدر در زمین حکومت و رهبرى خواهد کرد که از پیرى موهاى ابروهاى او بر روى دیده‏اش آویخته شود.
 رجعت امام حسین(ع) در روزگار ظهور قائم(ع)، یکى دیگر از اصول مسلم و قطعى که شیعه بدان معتقد است این است که امام را امام غسل مى‏دهد این برگرفته از حدیث امام رضا(ع) است که مى‏فرماید: امام را جز امام غسل نمى‏دهد(11) بنابراین، باید یکى از امامان رجعت نموده مراسم تغسیل و خاکسپارى امام عصر(عج) را بر عهده بگیرد که طبق روایات رسیده امام حسین(ع) این مهم را انجام مى دهند.
 در تفسیر عیاشى ذیل آیه شریفه «ثم رددنا لکم الکرة علیهم»(12) از امام صادق(ع) نقل شده است که: مقصود از زنده شدن دوباره امام حسین(ع) و هفتاد نفر(13) از اصحابش در عصر امام زمان(ع) است، در حالى که کلاه خودهاى طلایى بر سر دارند و به مردم رجعت و زنده شدن دوباره حضرت حسین(ع) را اطلاع مى‏دهند تا مؤمنان به شک و شبهه نیفتند و بدانند که دجّال و شیطان نیست و این در حالى است که حضرت مهدى(عج) در میان مردم است.
 وقتى که امام حسین(ع) به اراده حکیمانه خداوند به دنیا بازگشت، حضرت مهدى(ع) انگشتر سلیمان نبى(ع) را به همراه زمام امور جامعه به او مى‏سپارد.
(14) آن‏گاه هنگامى که عرفان و ایمان مردم نسبت به رجعت امام حسین(ع) استوارگردید، پایان زندگى امام مهدى(ع) فرامى‏رسد.
 هنگامى که حضرت قائم(ع) پس از یک زندگى طولانى و شکوهبار از دنیا رفت، امام حسین(ع) امور مربوط به غسل و نماز و به خاک سپارى پیکر پاکش را به عهده مى‏گیرد، زیرا پیکر مطهر امام معصوم(ع) را تنها همانند او باید غسل و کفن کند و بر پیکر او نماز بگزارد و او را به خاک سپارد.
(15) پس از شهادت امام زمان(عج) و تدفین ایشان، امام حسین(ع) عهده‏دار حکومت جهانى ایشان مى‏شوند و به قدرى حکومت مى‏کنند که گفته شده است، از کثرت سن ابروهایش روى دیدگان مبارکش را مى‏پوشاند تا این که روز قیامت و رستاخیز فرارسد.
 ناگفته پیداست که این روایات اشاره به طولانى بودن حکومت امام حسین(ع) در عصر رجعت است.
 جابر از امام باقر(ع) روایت مى‏کند: امام حسین(ع) در روز عاشورا، پیش از شهادتش، در مورد رجعت خود و یارانش فرموند: «جدّم، رسول خدا(ص)، به من فرمود: اى فرزند! تو را به سوى عراق خواهند برد، در زمینى که پیغمبران و اوصیاى ایشان در آنجا یکدیگر را ملاقات کرده‏اند یا خواهند کرد، و آن زمین را «عمورا» مى‏گویند، در آنجا شهید خواهى شد و با تو جماعتى از اصحاب تو نیز به شهادت خواهند رسید، که درد و رنج بریدن آهن به ایشان نخواهد رسید، چنانچه آتش را حق‏تعالى بر حضرت ابراهیم(ع) سرد و سلام گردانید، همچنین آتش جنگ بر تو و اصحاب تو سَرد و سلام خواهد شد.
»(16) آن حضرت خطاب به اصحابش فرمود: «بشارت باد شما را، شاد باشید که ما به نزد پیامبر(ص) مى‏رویم، پس مى‏مانیم در آن عالم آنقدر که خدا بخواهد.
 پس اوّل کسى که زمین شکافته مى‏شود و از زمین بیرون مى‏آید من خواهم بود و همراه بیرون آمدن من، بیرون خواهد آمد امیرالمؤمنین(ع) وحضرت قائم(ع) قیام خواهد کرد، پس نازل مى‏شود بر من گروهى از آسمان از طرف حق‏تعالى (که هرگز بر روى زمین فرود نیامده باشند) با جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و لشکرها از ملائکه، و فرود مى‏آید محمد(ص) و على(ع) و من و برادرم و جمیع آنها که خدا بر ایشان منّت گذاشته از انبیاء و اوصیاء، سوار شده بر اسبان خدائى ابلق(17) از نور، که هیچ مخلوقى پیش از آنها، بر آنها سوار نشده است.
 پس رسول خدا (ص)، عَلَمْ خود را به دست مى‏گیرد و حرکت مى‏دهد و شمشیر خود را به دست حضرت قائم(ع) مى‏دهد، پس بعد از آن، آنچه خدا خواهد مى‏نمائیم.
 پس از آن حق‏تعالى بیرون مى‏آورد از مسجد کوفه چشمه‏اى از روغن و چشمه‏اى از آب و چشمه‏اى از شیر.
 آن‏گاه امیرالمؤمنین، على(ع) شمشیر رسول خدا(ص) را به من مى‏دهد و مرا به جانب مشرق و مغرب مى‏فرستد، پس هر که دشمن خدا باشد، خونش را بریزم و هر بتى را بیابم، بسوزانم تا این‏که به زمین «هند» برسم و جمیع آن بلاد را فتح کنم.
 و حضرت دانیال و یوشع زنده شوند و بیایند به سوى حضرت امیرالمؤمنین (ع) و گویند: «راست گفتند خدا و رسول او در وعده‏ها که دادند.
» پس هفتاد نفر با ایشان بفرستد به سوى «بصره» که هر که در مقام مقاتله درآید او را بکشند، و لشکرى به سوى بلاد «روم» بفرستد که آنجا را فتح کنند.
 پس هر حیوان حرام گوشت که باشد، بکُشم تا آن که به غیر حلال و پاک و پاکیزه در روى زمین نباشد. یهود و نصارى و سایر ملل را مخیّر گردانم میان اسلام و شمشیر، پس هر که مسلمان شود، منّت گذارم بر او و هر که اسلام را نخواهد، خونش را بریزم.
 و هیچ مردى از شیعیان ما نماند، مگر آن که خدا ملکى به سوى او بفرستد که خاک را از روى او پاک کند و زنان و منزل او را در بهشت به او نشان دهد.
 و هر کور و زمین‏گیر و مبتلائى که باشد، خدا به برکت ما اهل‏بیت آن بلاها را از او دفع نماید.
 و حق تعالى برکت را از آسمان به زمین فرو فرستد به گونه‏اى که شاخه‏هاى درختانِ میوه‏دار از زیادى میوه بشکند و میوه تابستان در زمستان و میوه زمستان در تابستان به عمل آید و این است معنى قول حق‏تعالى که فرمود: «وَ لَوْ اَنَّ اَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقُوا لَفَتَحْنا.»(18) و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان مى‏آوردند و تقوا پیشه مى‏کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها مى‏گشودیم؛ ولى (آنها حق را) تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.
 سپس فرمود: خداوند به شیعیان ما کرامتى ببخشد که مخفى نماند بر ایشان هیچ چیز در زمین و آنچه در زمین است، حتّى آن‏که اگر کسى بخواهد از احوال خانواده خود اطّلاع حاصل کند، خدا به او الهام مى‏کند به آنچه که آنها انجام مى‏دهند.
(19) علاوه بر اصحاب امام حسین(ع)، در روایات دیگر اشاره به رجعت بعضى از مؤمنین و شیعیان على(ع) نیز شده است.
 امام باقر (ع) از امیرالمؤمنین (ع) نقل مى‏کند که: «در هنگام ظهور حضرت مهدى، مؤمنان، لبیک‏گویان، گروه گروه از قبرها بیرون مى‏آیند و حضرت از این رخداد فوق‏العاده با تعجب یاد مى‏کند؛ پس چقدر حیرت‏آور است (زنده شدن مردگان) چگونه در حیرت نباشم از زنده شدن مردگان که خداوند آنان را از قبورشان برمى‏انگیزاند در حالى که گروه گروه مشغول گفتن لبّیک لبّیک اى دعوت‏کننده به سوى خدا، هستند.
»(20) بنابراین، امام حسین(ع) و یارانش (شهداى کربلا)، نخستین مراجعت‏کننده به دنیا هستند که پس از انتقام‏گیرى از پدیدآورندگان فاجعه عاشورا و گستردن صلح و صفا و آرامش در عرصه گیتى، آن امام همام، مدت بسیارى را به اداره امور عالم و حاکمیت بر جهان بشریت مى‏پردازند.
 2- همه پیامبران‏ برخى از روایات به رجعت همه پیامبران اشاره دارد.
 اینک به چند روایت اشاره مى‏کنیم حضرت على(ع) دراین‏باره مى‏فرماید: «خداوند همه پیامبران مرسل از حضرت آدم (ع) تا حضرت محمد (ص) را زنده مى‏کند.
»(21) همچنین امام صادق (ع) مى‏فرماید: «فلم یبعث الله نبیا و لارسولا الا رد جمیهم الى الدنیا حتى یقاتلوابین یدى على بن ابى طالب امیر المؤمنین»(22) خداوند هیچ پیامبرى را مبعوث نکرد جز آن که همه آنان را به دنیا برمى‏گرداند تا در رکاب امیرمؤمنان، على بن ابى طالب(ع)، جنگ کنند.
 «خداوند همه پیامبران و مؤمنان را براى یارى امیرمؤمنان(ع) گرد مى‏آورد.
 درآن روز على بن ابى‏طالب(ع)، پرچم رسول اکرم(ص) را در دست مى‏گیرد و امیر و رهبر همه مخلوقات مى‏شود.
 همه مخلوقات در زیر پرچم او قرار مى‏گیرند و او بر همه فرمانروایى مى‏کند.
»(23) در بعضى از روایات به طور ویژه از برخى پیامبران به عنوان رجعت‏کنندگان نام برده شده است؛ از جمله رجعت حضرت اسماعیل(ع)، رجعت حضرت رسول اکرم(ص)،(24) رجعت حضرت خضر(ع) و رجعت حضرت عیسى(ع).
 از نظر این که حضرت عیسى (ع) به نصَ قرآن به آسمانها رفته است، بازگشت او از آسمانها به روى زمین یک نوع رجعت است، ولى رجعت اصطلاحى نیست.
 ولى مرحوم شیخ حر عاملى در کتاب «ایقاظ»، از نزول حضرت عیسى(ع) به رجعت تعبیر نموده است.
(25) 3- رجعت پیامبر اسلام (ص) و امامان (ع) برخى از روایات بیانگر آن است که پیامبر اسلام(ص) و امام على(ع) و سائر ائمه اهل‏بیت(ع) به دنیا بازمى‏گردند و سالیان حکومت مى‏کنند.
 ابوخالد کابلى از امام سجاد(ع) روایت مى‏کند که امام در تفسیر آیه شریفه «اِن الذ ى فرض علیک القرآن لرادک الى معاد»(26) آن کسى که قرآن را بر تو فرو فرستاد به یقین، تو را به وعده‏گاهت بازمى‏گرداند، فرمودند: «پیامبر شما و امیرمؤمنان و امامان اهل‏بیت، در عصر ظهور به دنیا بازمى‏گردند».
(27) بیشتر روایات این باب مربوط است به رجعت و بازگشت ائمه(ع).
 در این مورد نیز ما با دو دسته روایات مواجه هستیم: دسته‏اى از این روایات رجعت را براى تمام ائمه (ع) ثابت مى‏کند.
 برخى دیگر از روایات برای ذکر مصداق تنها نام دو امام یعنى، امیرالمؤمنین و امام حسین(ع) را ذکر نموده است.
 و در پاره‏اى از روایات نام پیامبر(ص) نیز آمده است.
(28) امّا سایر ائمه(ع) از آنان به طور خاص ذکرى به میان نیامده است، بلکه به طور عام قائل به رجعت همه ائمه شده‏اند.
 نظیر آنچه که از امام صادق (ع) دراین‏باره نقل شده است: «هیچ امام و پیشوایى نیست، مگر این که مجدداً در زمان خودش در آینده به دنیا بازمى‏گردد در حالى که نیکان و بدان زمان او نیز همراه او برمى‏گردند، تا افراد با ایمان از انسانهاى کافر جدا شوند.
»(29) در برخى از روایات براى امام على(ع) چند رجعت بیان شده، چنان که امام صادق(ع) از رجعت حضرت على(ع) سخن مى‏گوید وتوضیح مى‏دهد که براى آن حضرت چندین بار رجعت است.
(30) امام على(ع) نیز در ضمن خطبه مفصلى فرمودند: براى من بازگشت پس از بازگشت و رجعت پس از رجعت است، من صاحب رجعتها هستم، من صاحب صولتها و شوکتها هستم، من صاحب دولتها وقدرتها هستم(31) از نظر روایات، تردیدى نیست که منظور از «دابة الارض» در آیه 82 سوره نمل، رجعت حضرت على(ع) مى‏باشد.
 امام باقر(ع) از امام على(ع) نقل مى‏کنند که فرمود: به من شش فضیلت داده شده:1- علم منایا و بلایا و وصایا به من داده شده؛ 2- سخن فصل جداکننده حق و باطل به من عطا شده؛ 3- من صاحب رجعتها هستم؛ فرمانروایى کل به من داده شده؛ 4- من صاحب عصاى موسى هستم؛ 5 - من دابة الارض هستم که با مردم سخن خواهم گفت.
(32) افزون بر روایاتى که در این باب وارد شده، در برخى از دعاها و زیارتهای مأثوره نیز به رجعت پیامبر(ص) و ائمه هدى(ع) تصریح شده است، که به اختصار به چند مورد اشاره مى‏شود: 1- در فرازى از زیارت رسول خدا (ص): «اِنّى لَمِنَ الْقائِلینَ بِفَضْلِکُمْ، مُقِرُّ بِرَجْعَتِکُمْ، لا اُنْکِرُ للّهِ قُدْرَةً وَ لا اَزْعَمُ اِلاّ ما شاءَ اللّهُ»(33) من به مقام والاى شما معتقدم، به بازگشت شما (به این دنیا) باور دارم، قدرت خدا را انکار نمى‏کنم و جز مشیّت حضرت پروردگار چیزى اراده نمى‏کنم.
 2- در فرازى از زیارت «جامعه» آمده است: «..مُؤْمِنٌ بِإِیابِکُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِکُمْ .»(34) به بازگشت شما ایمان دارم، و رجعت شما را تصدیق مى‏نمایم.
 منظور از دو تعبیر «ایاب» و «رجعت»، یک چیز است، و مقصود همان رجعتى است که اوّل امام حسین(ع) بعد حضرت امیرالمؤمنین(ع) و بعد حضرت رسول(ص)، بعد باقى ائمه(ع) رجوع مى‏نمایند، مى‏باشد.
 3- در فرازى از زیارت «اربعین» که صفوان از امام صادق(ع) روایت کرده است، چنین مى‏خوانیم: «وَ اَشْهَدُ اَنّى بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیابِکُمْ مُوقِنٌ»(35) من گواهى مى‏دهم که به شما ایمان آورده ام و به بازگشت شما یقین دارم.
 4- زیارت حضرت ابوالفضل(ع): «انى بکم وبایا بکم من المؤمنین»(36) 5 - زیارت حضرت مهدى(عج) در فرازى از زیارت آن حضرت در روز نیمه شعبان آمده است: «فان ادرکنى الموت قبل ظهورک فانى اتوسل بک وبآبائک الطاهرین الى الله تعالى واسئله ان یصلى على محمد وآل محمد وان یجعل لى کرة فى ظهورک و رجعة فى ایامک لابلغ من طاعتک مرادى.»(37) اگر پیش از ظهور تو، مرگ مرا دریابد، به وسیله تو و پدران بزرگوارت به خداى تبارک و تعالى متوسل مى‏شوم و از او مى‏خواهم که به محمد و آل محمد صلوات بفرستد و براى من بازگشتى در ظهور تو و رجعتى در روزگار تو قرار دهد، تا به مقصود خود در زمینه اطاعت تو نائل شوم و دلم از دشمنان تو خنک شود.
 6- زیارت آل یاسین: «وان رجعتکم حق لا ریب فیها.»(38) 7- زیارت رجبیّه: «حتى العود الى حضرتکم والفوز فى کرتکم.»(39) 8 - در فرازى از دعاى «عهد»(40) چنین آمده است: «.اَللّهُمَّ اِنْ حالَ بَیْنى وَ بَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذى جَعَلْتَهُ عَلى عِبادِکَ حَتْماً مَقْضِیّاً، فَاَخْرِجْنى مِنْ قَبْرى.»(41) خدایا! اگر مرگى که بر همه بندگانت قطعى و مسلّم کرده‏اى، میان من و ظهور مولایم جدائى بیندازد، با قدرت بى‏نهایتت مرا از قبر بیرون بیاور.
 4- اصحاب پیامبران‏ در برخى از روایات، سخن از رجعت جمعى از اصحاب باوفاى پیامبر اسلام(ص)، به میان آمده است؛ مثلاً در روایتى که مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل کرده، آمده است که پانزده نفر از اصحاب حضرت موسى(ع) آنانى که هدایت شدند و بر اساس حق رفتار نمودند هفت نفر از اصحاب کهف و نیز یوشع بن نون و جمعى از اصحاب پیامبراسلام(ص)، چون: سلمان، ابودجانه انصارى، مقداد، جابر بن عبدالله انصارى، مالک اشتر، و. برخى دیگر، از رجعت‏کنندگان به شمار مى‏آیند.
(42) این روایت شریف بیانگر این است که در عصر رجعت، گروهى از اصحاب باوفاى رسول اکرم(ص) و یاران و شیعیان باصفاى امیرمؤمنان(ع) که در طریق ولایت ثابت قدم ماندند و هرگز منحرف نشدند به دنیا برگردانده مى‏شوند؛ در شماره آینده به بازگشت برخى از آنها اشاره مى‏کنیم: پى‏نوشت‏ها: 1. سوره نمل، آیه 83.
 2. شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ص 25؛إثبات الهداة، ج 3، ص 577، باب 32، ف 53،ح 736؛ بحارالانوار، ج 6، ص 254.
 3. شیخ مفید، مسائل سرویة، ص 35 اوائل المقالات، ص 28.
 4. سیدمرتضى علم الهدى، رسائل شریف مرتضى، ج 1، ص 125.
 5. سوره آل عمران، آیه 169.
 6. شیخ طوسى، التبیان، ج 3، ص 47.
 7. بحارالانوار، ج 53، ص 59.
 آیه شریفه در سوره جن، آیه 25.
 8. همان، ص 92.
 9. همان، ص 39.
 10. بحارالانوار، ج 53،ص 46.
 11. کلینى، اصول کافى، ج 1، ص 384.
 12. سوره اسراء،آیه 6.
 13. در برخى منابع تعداد همراهان امام حسین(ع) 95 هزار نفر آمده است: (تفسیر فرات کوفى، ص.
203) 14.
 بحارالا نوار، ج 53، ص 103.
 15. تفسیر عیاشى، ج 2، ص 281 ر.
ک: فروع کافى، ج 8، ص 206 ؛بحارالانوار، ج 51، ص 56؛ تفسیر برهان، ج 2، ص 406.
 16. بحارالانوار، ج 53، ص 62.
 17. هر چیز دو رنگ، خصوصاً سیاه و سفید را گویند.
 18. سوره اعراف،آیه 96.
 19. بحارالانوار، ج 53، ص 62.
 20. همان، ص 46.
 21. محمد محمدى رى شهرى، میزان الحکمة، ج 4،حدیث شماره 6936، ترجمه: حمیدرضا شیخى.
 22. بحارالانوار، ج‏53، ص 41؛ تفسیرعیاشى، ج‏1،ص 181؛تفسیربرهان، ج 1،ص 295.
 23. تفسیر برهان، ج 1،ص 295؛تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 359.
 24. بحارالانوار، ج 53،ص 46؛ تفسیر برهان، ج 3، ص 239.
 25. الایقاظ، ص 324 ؛بحارالانوار، ج 14، ص 336.
 26. سوره قصص،آیه 85.
 27. بحارالانوار، ج 53،ص‏32؛ تفسیر برهان، ج 3، ص 239؛ تفسیر قمى، ج 2، ص 147؛ مختصر بصائرالرجات، ص 29 ر.ک: معجم احادیث المهدى، ج 5، ص 327، ش 1763.
 28. ر.ک: دکتر حبیب الله طاهرى، سیماى آفتاب، ص 345، چاپ اول، 1380 ه .
ش، انتشارات زایر، قم.
 29. غلام رضا مغیثى، رجعت از نگاه عقل و دین، ص 94، چ اول، 1380، قطع رقعى، انتشارات قم.
 30. بحارالانوار، ج 53، ص 75.
 31. بحارالانوار، ج 53، ص 46؛تفسیرصافى، ج 1،ص 326؛ تفسیربرهان، ج 3، ص 149.
 32. تفسیربرهان، ج 3،ص 209؛تفسیر نورا لثقلین، ج 4، ص 97 ؛تفسیرصافى، ج 4، ص 75.
 33. بحارالانوار، ج 100، ص 189.
 34. همان، ج 102، ص 144- 154.
 35. همان، ج 101، ص 332.
 36. همان، ج 101،ص 277 و 218.
 37. همان، ج 102، ص 118.
 38. همان، ص 94- 82.
 39. همان، ج 53، ص 94.
 40. امام صادق (ع)، دعائى به نام دعاى «عهد» تعلیم فرموده که هر کس آن را در زمان غیبت چهل روز صبح بخواند، از یاران حضرت بقیّة اللّه روحى فداه مى شود، و اگر پیش از ظهور از دنیا برود خداوند او را به هنگام ظهور زنده مى کند و باز مى گرداند.
 41. بحارالانوار، ج 53،ص 95.
 42. همان ص 91.
 43.سوره اسراء، آیات 5 - 6.