شرح صدر و ضیق صدر

" فمن یرد الله أن یهدیه، یشرح صدره للاسلام و من یرد أن یضله یجعل صدره ضیقا حرجا کأنما یصّعد فى السماء کذلک یجعل الله الرجس على الذین لا یؤمنون " (سوره انعام،آیه)125 خداوند هرکه را بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را براى اسلام بگشاید و هرکه را که خواهد گمراه گرداند سینه‌اش را تنگ کند که گوئى به آسمان بالا می‌رود.
 و این سان خداوند پلیدى را بر کسانى که ایمان نمی‌آورند قرار دهد.
 افعالى که از انسان سر می‌زند دو نسبت دارد، یکى نسبتش به خود شخص و دیگرى نسبتش به خداوند و این در حقیقت، از مصادیق امر بین الامرین است که امام صادق علیه السلام فرمود: " لا جبر و لا تفویض بل أمر بین الامرین".
 و به عبارت روشن تر هر عملى که از ما سر می‌زند ضمن اینکه در انجام آن اختیار تام داریم ولى قطعا باید به اذن خدا باشد، پس اگر خداوند اذن ندهد آن عمل انجام نمى شود.
 این جمله معترضه را به عنوان مقدمه عرض کردم.
 حال ببینیم هدایت خداوند چه گونه است و چرا خداوند بعضى را هدایت مىکند یعنى اسباب و وسائل هدایت را براى او فراهم مىنماید ولى برخى را گمراه مىسازد یعنى وسائل گمراهى را براى او مهیا و آماده مىکند.
 و اگر ما اختیار داریم پس چگونه خداوند برخى را هدایت مىکند و برخى را گمراه.
 وانگهى آن کس که خداوند گمراهش کرده، چرا باید پاسخ بدیها و گمراهیش را بدهد؟ آنچه به صورت اجمالتوان گفت: این است که خداوند یک هدایت عام براى همه مردم دارد و آن هدایت فطرى است که فطرتا خداوند هر انسانى را موحد قرار داده و او را به راه راست هدایت کرده است " و هدیناه النجدین " هر دو راه بد و خوب را به او نشان دادیم ولى این انسان است که باید پس از هدایت اولیه خطا نکند و پا را در مسیر انحرافى نگذارد تا به سوى هلاکت و فساد روانه نشود.
 بنا بر این اگر انسان هدایت خدا را پذیرفت و راه راست را بر راه کژ و انحرافى ترجیح داد، آنگاه خداوند او را هدایت بیشترى مىکند زیرا قابلیت هدایت ثانویه خواهد داشت و بدینسان قلبش را براى پذیرش اسلام واقعى که متضمن ولایت است آماده مىسازد و این معناى آیه کریمه‌اى است که مى فرماید " و زدناهم هدى " و بر هدایتشان افزودیم " یا مىفرماید " الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا " آنان که در راه ما فداکارى مىکنند راهمان را به شرح صدر چیست؟آنان مىنمایانیم.
  شرح صدر یعنى گشودن سینه و این کنایه است از پذیرش روح و روان انسان براى اسلام حقیقى و زیادى شناخت و توفیق اعمال نیک زیرا واژه اسلام شامل عقیده و عمل مىشود و منحصر به اعتقاد درونى نیست.
 اما آنان که راه هدایت را براى خود نپسندیدند و پیروى از شهوات نفس کردند و به سوى انحراف روانه شدند، که غالبا یا به خاطر شهوت پرستى و یا هم از روى عناد و لجاجت انسان از صراط مستقیم فاصلهگیرد، خداوند قلبها و روح مجردشان را آنچنان تنگ و بسته قرار می‌دهد که دیگر توفیق کار خوب یا عقیده سالم را هم از آنان مىگیرد و بدینسان قلب آنان به قساوت و خشکى مىگراید و پیوسته از اسلام و نور ایمان دور مىشود که پندارى از شدت تنگى قلب به بالا مىخواهد پرواز کند شاید روزنه امیدى به دست آورد و هواى علیلى استشمام کند ولى هیهات که دیگر توفیق از او سلب شده و راه بازگشت بر او بسته شده که البته خود آن روزنه هاى امید را بر روى خود بسته است و با عناد و لجاجتش خود از نور هدایت فاصله گرفته و به وادى ظلمات روانه شده است.
 و چه جالب و زیبا توصیف مىکند خداوند حالت چنین گمرهانى را که گوئى، دین چون بارى سنگین بر دوشش قرار گرفته تا آنجا که نفسش تنگ می‌آید و در پى تهویه سالمى است که مىخواهد به بالاى آسمانها برود.
و یا اینکه به عکس، توانائى ماندن در روى زمین و استشمام هواى سالم را ندارد که کنایه از هدایت است و به بالا می‌رود که در آنجا اکسیژن زیادى نیست و قلبش گرفته مىشود و نفسش به تنگ می‌آید و این کنایه از تنگى قلب و گرفتگى روح در اثر پس زدن صراط مستقیم الهى است.
 آرى ! چه بسا دیده ایم گمراهان ساعتهاى متمادى در مجلس عیش و نوش مىنشینند و خوش مىگذرانند ولى اگر به آنان بگوئى دو رکعت نماز بخوانید، گویا بارى سنگین بر آنان تحمیل کرده اى که از آن کمرشانشکند و دنبال فرار از این بار سنگین اند.
 ولى مؤمنان وقت نماز که مىشود با روئى خوش و قلبى گشاده آن را در آغوش مىگیرند زیرا وقت نماز، وقت دیدار با معشوق است.
 از این روى است که پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هنگام نماز به بلال مىفرمود: "أرحنا یا بلال" اى بلال اذان بگو تا از مجالست دنیائیان راحت شویم و به دیدار معشوق با قلبى باز و روئى افروخته بشتابیم.
 بنا بر این شرح صدر از بزرگترین نعمتهاى الهى است که نصیب مؤمنان مىگردد و پیش از همه نصیب رسول خدا صلى الله علیه و آله گردید " ألم نشرح لک صدرک " - آیا سینه‌ات را گشایش و وسعت ندادیم؟ و از سوئى دیگر ضیق و تنگى سینه نیز بزرگترین عذاب الهى است که در اثر لجاجت و عناد و پیروى از نفس اماره و شیطان درون، گمرهان مبتلایش مىگردند.
 از رسول خدا پرسیدند: معناى شرح صدر چیست؟ فرمود: " نور یقذفه الله فى قلب من یشاء فینشرح له صدره و ینفسح " نورى است که خداوند در قلب هر که بخواهد می‌افکند که در اثر آن قلبش گشاد و وسعت مىیابد.
 سپس پرسیدند: علامتش چیست؟ فرمود: در فکر خانه جاویدان بودن و از خانه غرور (دنیا) دورى جستن و آمادگى براى مرگ قبل از رسیدن، با ایمان و عمل صالح و تلاش و پیکار در راه خدا.
 آرى! این است صراط مستقیم الهى که امیدواریم خداوند به خاطر ولایت، ما را شرح صدر عنایت کند و از ضیق صدر دور سازد.
مین رب العالمین.