رایحه روح افزاى صلوات
آرشیو
چکیده
متن
دعاى مقبول
دعا وسیلهاى است که انسان را در رسیدن به حق و رستن از آنچه مانع این راه است یارى مىرساند امام صادق(ع) فرمود: دعا محجوب و ممنوع است مگر اینکه دعا کننده بر محمد و آل محمّد صلوات بفرستد.(1) انسان ضعیف و ناقص در مقابل پروردگار بزرگ براى رفع کاستىها و جبران کمبودهایش از یک سو و به اجابت رسیدن خواستههاى بزرگ و کوچکش از سوى دیگر همواره دست به دعا بلند کرده و با آفریدگار جهان به گفتگو مىنشیند. زیرا به نیکى مىداند نزول باران الهى در پى تراکم ابرها صورت گرفته و اجابت درخواستهایش در پس دعاها نهفته و برآورده مىشود حضرت على(ع) فرمود: صلواتهاى شما سبب استجابت دعاهاى شما مىشود.(2)
امام رضا(ع) به یکى از شیعیان فرمودند: در هنگام مشکلات از ما کمک بخواهید، خداوند در قرآن فرموده است: براى ما اسماى حسنى مىباشد. خدا را با آنها بخوانید.(3) امام صادق(ع) در توضیح همین آیه فرمودهاند ما اسماى حسناى خدا هستیم، ایمان و دعا همراه با معرفت ما پذیرفته است.(4)
صلوات در لغت به معناى دعا بوده و از آنجا که نماز مشتمل بر دعاست آن را صلاة گفتهاند و به عبارتى صلوات: درود و دعایى است که بندگان رفعت مقام پیامبر(ص) و اهلبیتش را از خدا مىخواهند. که با بیان و شنیدن نامش مستحب است بر او صلوات بفرستند. آن حضرت فرمود: هر کس نام مرا بشنود و صلوات نفرستد خدا او را نمىآمرزد و از رحمت خدا دور است.
صلوات نماز است که مخلوقات خداوند به منظور نزدیکى به بارگاهش به جاى مىآورند پس صلوة وسیله تقرّب مردم به پروردگار و صلوات وسیله تقرّب مردم به پیامبر(ص) است.
از شعار تا شعور
صلوات شعار همیشه زنده مسلمانان است که گذشت زمان نه تنها آن را به فراموشى نسپرده بلکه روز به روز عطش بیان این عبارت معنوى و ملکوتى بیشتر شده و جان براى درک و فهم مفاهیم آن تشنهتر مىگردد. قرائت صلوات در هر زمان و مکانى سفارش شده پیامبر خدا(ص) فرمود: هرجا که باشید بر من درود و صلوات بفرستید صلوات و درود شما به من خواهد رسید.(5)
صلوات نوایى ملکوتى و پاس بخش تمامى ارزشهایى است که رسول خدا(ص) در دوران رسالتش تا سرحد جان براى احیاى آنها کوشید، به عبارتى دیگر صلوات شعارى شعورگونه و مشتمل بر توحید، نبوّت و معاد است. امام رضا(ع) فرمود: درود فرستادن بر محمّد و آل محمّد نزد خداوند متعال سبحان اللّه و لااله الّا اللّه و اللّه اکبر گفتن است.(6) بنابر روایات بسیار مندرج در متون دینى صلوات فرستادن از ارج و ثوابى عظیم برخوردار است خصوصاً براى انسانهایى که دستور حق را پذیرفته و مىکوشند در دایره بندگى از شعاع تا بندگى معبود تن خسته را جان بخشند و طلسم گرفتارىها را با استعانت از بهترین خلق خدا یعنى نبى اکرم اسلام از هم بگسلند و با واسطه قرار دادن حضرتش به درک و کسب خوبىها نائل آیند. درود بر پیامبر و اهلبیتش عهدى است با خدا در پذیرش این فرمان که فرمود: «انّ اللّه و ملائکته یصلّون على النبى یا ایهاالّذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً؛(7) خدا و فرشتگان بر پیامبرش درود مىفرستند، اى مؤمنان بر او درود فرستید و در برابرش تسلیم باشید.»
صلوات نه تنها سلام بر پیامبر و آلش مىباشد بلکه تعاملى دوسویه است زیرا گوینده واقعى آن تحت تأثیر معنا و مفهوم این ذکر قرار گرفته، به سبب ارتباط با آن حضرت مىکوشد از آیین و شریعتش پیروى نماید. صلوات گرچه به لفظ و زبان بیان مىشود امّا در باطن کلامى برخاسته از عمق جان است که علاقه و محبّت را نثار شخصیتى مىکند که خود و خاندانش پیام رهایىبخش توحید را با صبر و شفقت نبوى به کام بندگان جویاى حق چشاند و آنها را از پیچ وخم گمراهى نجات داد و به ساحل امن دنیا و آخرت رهنمون ساخت.
نماد محبت
بنابه فرموده قرآن کریم، پیامبر اجر رسالت خویش را در مودت اهل بیت اعلام نموده «قل لااسئلکم علیه اجراً الّا المودة فىالقربى» از مهمترین وجوه صلوات دوستى آل پیامبر است، زیرا دل و زبان به حقیقتى شهادت مىدهند که پیامبر قبل از رحلتش آن را به عنوان امانت در بین مردم به جا گذاشت و همه را به حمایت و پیروى از خاندانش توصیه کرد، زیرا با تمسّک به آل محمّد(ص) است که راه از بیراهه شناخته مىشود و انسانها از گمراهى نجات مىیابند. آل محمّدى که به گفته ابوذر غفارى، چون آسمانند و کعبه و چون قبلهاند و خورشید و چون ستارگان راهنمایند، و چون درخت زیتون که در قرآن ذکر شده است.(8)
رویکرد مردم به ذکر اهل بیت برابر است با توجه آنها به حفظ احکام قرآن و سنت، برپایى عدالت، ارزش و کرامت انسانى و به عبارتى ذکر نام آنها در کنار نام پیامبر و فرستادن سلام بر آنها به معناى زنده نگه داشتن رسالت محمّدى(ص) است و این همان اداى حق پیامبرى است که با زحمت و مجاهدت بسیار امت را در شناخت اصول دین و انجام فروع دین یارى نمود و با رأفت و رحمت دلها را به سوى اسلام کشاند. در روایت است که هر آن کس که بر دوستى آل محمد بمیرد گویا بر حال شهادت مرده است و آگاه باشید هر آن کس که بر دوستى آل محمّد بمیرد مورد مغفرت الهى قرار گرفته است. فخر رازى سه دلیل این محبت را با استناد به روایات چنین بر مىشمارد:
1- اهل بیت اولىترین مصداق «القربى»
2- فاطمه، حسن و حسین محبوبترین افراد پیامبر خدا
3- همراه بودن لفظ آل محمّد با پیامبر گرامى در تشهد نماز «اللهم صل على محمّد و آل محمد».
در روایتى قبولى نماز مشروط به صلوات بر پیامبر و آل اوست. من صلى صلوة ولم یصلّ فیها علىّ و على اهل بیتى لم تقبل منه. در کتب معتبر اهل سنت و بنابر نظر فقهاى آنان، آمده که: از جمله سنن نماز صلوات فرستادن است بر پیامبر، که بهترین نوع آن این است که بگویند: «اللهم صلّ على محمد و آل محمد(ص)» این درود در مذهب مالکى و حنفى مستحب و در مذهب شافعى و حنبلى فرض (واجب) است.(9)
اهمیت و فضیلت صلوات
با برداشت از روایات فراوان پیرامون صلوات در مىیابیم آنچه تحت عنوان صلوات در قالب الفاظ و حروف آمده نازلترین مرتبه آن است و گرنه همانگونه که بیان شد صلوات در مراتب عالى، توحید و بندگى پروردگار و تسلیم محض ولایت رسول خدا(ص) و خاندان اوست. امام صادق(ع) فرمود: کسى که بر پیامبر صلى اللّه علیه و آله صلوات فرستد به این معناست که من به عهد و میثاقى که هنگام سخن خداوند که فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم و همه گفتند: بلى پایدار ماندهام و این عهد و پیمان عبارت بود از: ربوبیت پروردگار و نبوت رسول خدا(ص) و امامت امیر مؤمنان على(ع)(10) ذکر شریف و الهى صلوات به فرموده صاحب آن، نگهدار انسان از شیطان و شفابخش بیمارىهاى ظاهرى و باطنى و راهنماى اوست به سعادت و هدایت.
امام جعفر صادق(ع) در تفسیر عبارت «صلّوا علیه و سلّموا تسلیما» در آیه صلوات مىفرمایند: ثناى آن حضرت را بگویید و تسلیم شوید در برابر آنچه آن حضرت آورده است.(11)
گرچه وصول به حقیقت صلوات، در مرتبه عالى فقط براى پیامبر(ص) و مخلصین از اولیاء اللّه محقق مىشود اما ذات باریتعالى بنابر رحمت فراگیرش از مقام قدسى و الهى صلوات را به شکل الفاظ و کلمات به عالم دنیا نازل نمود تا به واسطه آن بندگان را از حجابهاى ظلمانى نجات داده و تمسّک جوینده به آن را به رشد و کمال برساند.
از ابوعلقمه نقل است که روزى نماز صبح را با پیامبر بودیم، پس از آن رو به ما کرد و فرمود: اى یاران من دیشب عموى خود حمزه و برادرم جعفربن ابیطالب را در خواب دیدم از ایشان پرسیدم فدایتان شوم کدام اعمال را برتر یافتید؟ گفتند: بهترین اعمال را در سه چیز دیدیم: صلوات بر شما، آب دادن تشنگان و دوستى با على بن ابیطالب.(12)
در روایتى دیگر اهمیت صلوات را اینگونه بیان شده، امام صادق(ع) به نقل از پیامبر(ص) مىفرمایند: هر که نزد او نام من آورده شود و او صلوات نفرستد، حق تعالى او را از بهشت دور گرداند.(13)
در فضیلت صلوات نمونههاى بسیارى از بزرگان و علماء نقل شده است که هر کدام تأثیرات صلوات را نشان داده است. براى رهایى از مشکلات یکى از دستورالعملهاى وارده ذکر صلوات مىباشد. آیة اللّه بهاء الدینى فرمودهاند: براى رهایى از مشکلات راههایى هست، بهترین آنها که خود ما حس کردهایم و به کمک آنها به حاجتهایمان رسیدهایم چهار چیز است. 1- نذر کردن گوسفند براى فقراء 2- خواندن حدیث کساء پى در پى 3- پرداخت صدقه 4- ختم صلوات.(14)
از یاران امام صادق(ع) مىگوید: به امام عرض کردم، من داخل کعبه شدم و دعائى به خاطرم نیامد جز صلوات بر محمّد و آلش، امام فرمود: آگاه باش مانند تو در فضیلت و ثواب کسى از خانه خدا بیرون نیامده است.(15)
ملائکه که به اطاعت از پروردگار فرستنده صلوات بر محمّد و آل محمّد هستند براى بندگانى که به این ذکر مشغولند از خدا طلب بخشش نمایند. رسول خدا(ص) فرمود: هر که بر من صلوات فرستد و خدا و فرشته بر او صلوات فرستند هر که مىخواهد بیش و هرکه مىخواهد کم فرستد.(16)
شاید بتوان گفت کمتر ذکرى چون صلوات از اینهمه فضیلت و ثواب برخوردار است از امام باقر و امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: سنگینترین چیزى که در روز قیامت در ترازو گذاشته مىشود صلوات بر محمّد و اهل بیت او مىباشد.(17)
کیفیت صلوات
رسول خدا(ص) فرمود: به من با آواز بلند صلوات بفرستید زیرا آن نفاق را از بین مىبرد.(18)
وقتى آیه صلوات بر پیامبر نازل شد، اصحاب به آن حضرت گفتند یا رسول اللّه مىدانیم چگونه بر شما سلام کنیم امّا صلوات بر شما چگونه است، پیامبر فرمود: بگوئید: «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد کما صلیت على آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک على محمد و على آل محمد کما بارکت على آل ابراهیم انک حمید مجید.»(19)
و امام جعفر صادق(ع) فرمودند: صلوات کامل این است: «اللّهم صلّ على محمد و آل محمد و عجل فرجهم»(20)
یاد از آل پیامبر در صلوات، بیانگر شأن و مرتبت آنهاست و این تأکید تا جایى است که صلوات بدون آل پیامبر مطرود و ابتر است. پیامبر خدا فرمود: بر من درود ناتمام نفرستید گفتند: درود ناتمام کدام است. فرمود اینکه بگوئید: «اللّهم صلّ على محمد و آل محمد»(21)
یکى از شرایط ورود به بهشت صلوات کامل بر پیامبر است. آن حضرت فرمودند: هر کس بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم درود نفرستد بوى بهشت را استشمام نمىکند.(22)
امام صادق(ع) مىفرماید: پدرم شنید که مردى به پرده کعبه آویخته مىگوید: اللّهم صلّ على محمد؛ بار خدایا رحمت فرست بر محمّد. پس پدرم به او فرمود: اى بنده خدا صلوات را بریده مکن حق ما را با ستم ضایع مکن، بگو: اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد.(23)
و امام رضا(ع) در تفسیر آیه «و اذکر اسم ربه فصلى» بیان داشتند. مراد از این آیه آن است که هرگاه نام پروردگار متعال بر زبان آمد بر محمّد و آل محمّد(ص) درود و صلوات فرستاده شود.(24)
آثار صلوات
در ذکر صلوات باید علاوه بر بیان لفظ به معنا و مفهوم آن نیز توجه داشت تا از تأثیرات آن بهرهمند گردیم. رعایت آدابى چون طهارت، قطع امید از غیر، اخلاص در عمل، تفکر و تدبّر در فهم این عبارت شریف، دورى از وساوس شیطانى و نشاط و سرحالى به هنگام گفتن صلوات دستوراتى است که از رهبران و پیشوایان دینى براى حصول آثار بیشتر این شعار عبادى فرمان داده شده است. در ذکر صلوات بعضى آثار، دنیوى و برخى اخروى مىباشند و مواردى نیز هر دو را در بر دارند.
آثار دنیوى صلوات
استجابت دعا
در روایت نقل شده از معصومین آمده است که براى برآورده شدن حاجات خویش صلوات بفرستید. زیرا هر کس حاجتى دارد اگر ابتدا بر پیامبر و آلش صلوات بفرستد بعد حاجت خود را بگوید و دوباره صلوات ختم کند خدا کریمتر از آن است که دو طرف دعا را مستجاب نماید و وسط آن را جواب نگوید. زیرا صلوات موانع استجابت دعا را برطرف مىکند.(25)
امام رضا(ع) فرمود کسى که بعد از نماز صبح و مغرب قبل از آن که از حالت نماز خارج شود بگوید.ان اللّه و ملائکته یصلون على النبى، یا ایّها الذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً؛ سپس بگوید: اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد؛ خداوند صد حاجت او را برآورده مىکند که هفتاد حاجت در دنیا و سى حاجت در آخرت است.(26)
البته در همه این موارد صلوات گوینده باید با زبان و دل به دعایى که مىکند وطلبى که از پروردگار دارد مصرّ بوده، به فقر خویش و بىنیازى ذات الهى معترف باشد.
درمان دردهاى روحى و روانى
حصول عافیت، توانگرى و بدست آوردن آنچه فراموش شده، رهایى از بخل و فقر از جمله آثار صلوات است که در روایات از آن سخن به میان آمده است. رسول خدا(ص) فرمود: صلوات فقر را بر طرف مىکند و به مردى که از فقر شکایت مىکرد فرمود: وقتى داخل خانه شدى سلام کن. خواه کسى در خانه باشد یا نباشد و بر من سلام بفرست و بعد از آن سوره اخلاص را بخوان، آن مرد چنان کرد و در اندک زمانى از فقر نجات یافت و توانگر شد و به دیگران نیز کمک مالى مىکرد.(27) و باز از آن حضرت روایت شده که وقتى چیزى را فراموش کردید بر من صلوات فرستید آن چیز به یادتان خواهد آمد.(28)
پیامبر خدا(ص) به على(ع) فرمود: هرگاه امرى تو را اندوهگین ساخت بر پیامبر و آل او صلوات بفرست.(29)
حاجى نورى نقل کرده است: حاج شیخ احمد بن شیخ زین الدین فرمود:شبى امام زین العابدین(ع) را در خواب دیدم، گفتم: آقا چه کار کنم تا همیشه به فکر قبر و قیامت باشم و توشهاى براى آن موقع جمع کنم؟ آقا چه کنم توفیق توبه پیدا کنم و عمل صالحى انجام دهم، ناراحتم چه کنم که توفیق و سعادت از من گرفته شده است؟ آن حضرت فرمود: اگر مىخواهى توفیق و سعادت پیدا کنى بر خودت لازم کن که همیشه بگویى: «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد»(30)
زنى شفاى پسر کور و کر خود را از رسول خدا(ص) خواست آن حضرت فرمود، برو و بر من بسیار صلوات بفرست. آن زن هم به هر قدمى که برمىداشت یک صلوات مىفرستاد چون به خانه رسید پسر او سالم شد...(31)
آثار اخروى
از تأثیرات معنوى و اخروى صلوات مىتوان به این موارد اشاره کرد:
آمرزش گناهان
با استفاده از احادیث فراوان درمىیابیم که کفّاره گناهان صلوات بر محمّد و آل اوست، صلوات چون نورى انسان را بر صراط راهنمایى کرده و از آتش دوزخ نجات مىدهد. على(ع) فرمود: فرستادن صلوات بر پیامبر(ص) بهتر از آبى که آتش را خاموش کند گناهان را از بین مىبرد.(32)
امام رضا(ع) فرمود: کسى که از انجام عملى که گناهانش را جبران کند ناتوان است باید بر محمّد و آل او زیاد صلوات بفرستد، زیرا صلوات گناهان را به کلى پاک مىکند.(33)
رهایى از آتش دوزخى که به واسطه انجام گناهان براى خود تدارک دیدهایم با صلوات مُیسّر خواهد بود.
صباح بن سبابه گوید امام صادق(ع) به من فرمود: آیا دعایى به تو بیاموزم که تو را از آتش جهنم حفظ کند عرض کردم آرى، فرمود: پس از دمیدن سپیده صبح صد بار بگو: «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد.»(34)
بهرهمندى از شفاعت پیامبر
به وسیله صلوات انسان مقام قرب به رسول خدا را به دست مىآورد و زمانى که دل و زبان از سر عشق و محبت به آن حضرت درود مىفرستد شفاعتش را نصیب خویش مىگرداند. پیامبر خدا(ص) به على(ع) فرمود: یا على هر کس به من هر روز و هر شب صلوات فرستد شفاعتم بر او واجب مىشود اگر چه گناهانش از گناهان بزرگ باشد.(35) امام صادق(ع) فرمودند: روزهاى هفته با چهرهاى که معرف بندهها باشد در قیامت حاضر مىشوند طورى که جمعه پیشاپیش دیگر روزها درب بهشت مىایستد و دیگر ایام پشت سرش قرار مىگیرند، آن گاه از کسى که در روز جمعه صلوات فرستاده است شفاعت مىکند.(36)
اوقات صلوات
صلوات همیشه و در همه جا ارزشمند و قرین با پاداش و آثار بسیار است ولى در بعضى موارد از فضیلت بیشترى برخوردار است. از جمله، هنگام نام بردن پیامبر خصوصاً نام محمّد(ص)، ورود و خروج از مسجد، صلوات بعد از نمازها، در قنوت نماز، زمان طلب حاجت از خدا، روز و شب جمعه و هنگام ذبح حیوانات....
امام صادق(ع) فرمود: هیچ عملى در روز جمعه برتر از صلوات بر محمّد و آل محمّد نیست.(37)
حضور در مجالسى که ذکر پیامبر و ائمه اطهار و مدح آن بزرگان مىشود پسندیده و مستحب است. شخصى بسیار زاهد و عابد و گوشهگیر بود و در مجالس حاضر نمىشد، روزى در مجلس سخنرانى شرکت نمود و سبب تعجب دیگران شد، علت حضورش را پرسیدند؟ گفت: رسول خدا(ص) را در خواب دیدم که به من فرمود: به مجلس فلان واعظ برو که زیاد بر من صلوات مىفرستد و از او خشنودم.(38)
از اوقات مهم براى صلوات روز و شب جمعه است، امام صادق(ع) فرمود: در آخر روز پنجشنبه و شب جمعه جمعى از ملائکه از آسمان فرود مىآیند که قلمهایى از طلا و لوحهایى از نقره همراه آنان است و در آخر روز پنجشنبه، شب جمعه و روز جمعه تا وقت غروب چیزى جز صلوات بر پیغمبر و آل آن حضرت را نمىنویسند.(39)
و باز امام صادق (ع) فرمود: هر کس بین نمازهاى ظهر و عصر بر پیغمبر خدا و آل او درود فرستد آن دعا برابر با هفتاد رکعت نماز خواهد بود.(40)
ذکر ختم صلوات
از ختمهاى مجرب که مورد توجه بزرگان دین است و هر حاجتمندى بدان متوسل گردد از عافیت و رحمت برخوردار مىشود ختم صلوات است. رسول خدا فرمود: هر کس یک مرتبه صلوات فرستد خدا عافیت را بر او مىگشاید و حاجت معنوى و مادى، دنیایى و اخروى او را به حرمت صلوات بر آورده مىگرداند.(41) مسلماً در این مواقع، طهارت، خلوص نیت و حضور قلب نقش اساسى دارد به علاوه اینکه در ختم صلوات باید به زمان، مکان و عددى که براى بیان این ذکر در نظر مىگیریم توجه داشته باشیم بهتر است صلوات را به تعداد عدد نام معصومین و یا اعداد 3،10،100،1000 فرستاد و یا به تعداد 14، 1400،14000 و به نیت حضرات معصومین و یا عدد ابجد صلوات عدد 557 ختم نمود.
اگر براى برآورده شدن حوائج و رفع گرفتارىها صلوات مىفرستیم آن را به عدد نام مبارک رسول خدا(ص) که 92 مىباشد و یا نام على(ع) که 110 است قرائت نمائیم.
پىنوشتها: -
1. بحارالانوار، ج 94، ص 65.
2. همان، ص 50.
3. همان، ص 4.
4. خصال، شیخ صدوق، ج 2،ص 155.
5. جلاء الافهام، ص 18.
6. عیون اخبارالرضا، ج 1، ص 294.
7. سوره احزاب، آیه 56.
8. تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 171.
9. منهج الصادقین، ج 7، ص 357.
10. الانوار الساطعه، ج 4، ص 311 و 323.
11. بحار، ج 94، ص 60.
12. منهج الصادقین، ج 7، ص 361.
13. اصول کافى، ج 6، ص 91.
14. آیت بصیرت.
15. ثواب الاعمال، ص 345.
16. کافى، ج 6، ص 84.
17. سفینةالبحار، ج 3، ص 125.
18. کافى، ج 6، ص 87.
19. بحار، ج 94، ص 49.
20. سفینةالبحار، ج 2، ص 49.
21. آثار و برکات صلوات، ص 100.
22. بحار، ج 94، ص 186.
23. کافى، ج 6، ص 91.
24. آثار و برکات صلوات، ص 37.
25. اصول کافى، ج 6، ص 89.
26. سفینة البحار، ج 2، ص 50.
27. آثار و برکات صلوات، ص 47.
28. داستانهاى صلوات، ص 26.
29. کنزالعمال، ج 1، ص 181.
30. دارالسلام، نورى، ص 123.
31. صلوات کلید حل مشکلات، ص 25.
32. ثواب الاعمال، ص 342.
33. سفینةالبحار، ج 3، ص 125.
34. ثواب الاعمال، ص 342.
35. بحار، ج 91، ص 93.
36. بحار، ج 86، ص 353.
37. آثار و برکات صلوات، ص 107.
38. شرح فضائل صلوات، اردکانى، ص 92.
39. آثار و برکات صلوات، ص 97.
40. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 424.
41. جامع الاخبار، ص 97.
دعا وسیلهاى است که انسان را در رسیدن به حق و رستن از آنچه مانع این راه است یارى مىرساند امام صادق(ع) فرمود: دعا محجوب و ممنوع است مگر اینکه دعا کننده بر محمد و آل محمّد صلوات بفرستد.(1) انسان ضعیف و ناقص در مقابل پروردگار بزرگ براى رفع کاستىها و جبران کمبودهایش از یک سو و به اجابت رسیدن خواستههاى بزرگ و کوچکش از سوى دیگر همواره دست به دعا بلند کرده و با آفریدگار جهان به گفتگو مىنشیند. زیرا به نیکى مىداند نزول باران الهى در پى تراکم ابرها صورت گرفته و اجابت درخواستهایش در پس دعاها نهفته و برآورده مىشود حضرت على(ع) فرمود: صلواتهاى شما سبب استجابت دعاهاى شما مىشود.(2)
امام رضا(ع) به یکى از شیعیان فرمودند: در هنگام مشکلات از ما کمک بخواهید، خداوند در قرآن فرموده است: براى ما اسماى حسنى مىباشد. خدا را با آنها بخوانید.(3) امام صادق(ع) در توضیح همین آیه فرمودهاند ما اسماى حسناى خدا هستیم، ایمان و دعا همراه با معرفت ما پذیرفته است.(4)
صلوات در لغت به معناى دعا بوده و از آنجا که نماز مشتمل بر دعاست آن را صلاة گفتهاند و به عبارتى صلوات: درود و دعایى است که بندگان رفعت مقام پیامبر(ص) و اهلبیتش را از خدا مىخواهند. که با بیان و شنیدن نامش مستحب است بر او صلوات بفرستند. آن حضرت فرمود: هر کس نام مرا بشنود و صلوات نفرستد خدا او را نمىآمرزد و از رحمت خدا دور است.
صلوات نماز است که مخلوقات خداوند به منظور نزدیکى به بارگاهش به جاى مىآورند پس صلوة وسیله تقرّب مردم به پروردگار و صلوات وسیله تقرّب مردم به پیامبر(ص) است.
از شعار تا شعور
صلوات شعار همیشه زنده مسلمانان است که گذشت زمان نه تنها آن را به فراموشى نسپرده بلکه روز به روز عطش بیان این عبارت معنوى و ملکوتى بیشتر شده و جان براى درک و فهم مفاهیم آن تشنهتر مىگردد. قرائت صلوات در هر زمان و مکانى سفارش شده پیامبر خدا(ص) فرمود: هرجا که باشید بر من درود و صلوات بفرستید صلوات و درود شما به من خواهد رسید.(5)
صلوات نوایى ملکوتى و پاس بخش تمامى ارزشهایى است که رسول خدا(ص) در دوران رسالتش تا سرحد جان براى احیاى آنها کوشید، به عبارتى دیگر صلوات شعارى شعورگونه و مشتمل بر توحید، نبوّت و معاد است. امام رضا(ع) فرمود: درود فرستادن بر محمّد و آل محمّد نزد خداوند متعال سبحان اللّه و لااله الّا اللّه و اللّه اکبر گفتن است.(6) بنابر روایات بسیار مندرج در متون دینى صلوات فرستادن از ارج و ثوابى عظیم برخوردار است خصوصاً براى انسانهایى که دستور حق را پذیرفته و مىکوشند در دایره بندگى از شعاع تا بندگى معبود تن خسته را جان بخشند و طلسم گرفتارىها را با استعانت از بهترین خلق خدا یعنى نبى اکرم اسلام از هم بگسلند و با واسطه قرار دادن حضرتش به درک و کسب خوبىها نائل آیند. درود بر پیامبر و اهلبیتش عهدى است با خدا در پذیرش این فرمان که فرمود: «انّ اللّه و ملائکته یصلّون على النبى یا ایهاالّذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً؛(7) خدا و فرشتگان بر پیامبرش درود مىفرستند، اى مؤمنان بر او درود فرستید و در برابرش تسلیم باشید.»
صلوات نه تنها سلام بر پیامبر و آلش مىباشد بلکه تعاملى دوسویه است زیرا گوینده واقعى آن تحت تأثیر معنا و مفهوم این ذکر قرار گرفته، به سبب ارتباط با آن حضرت مىکوشد از آیین و شریعتش پیروى نماید. صلوات گرچه به لفظ و زبان بیان مىشود امّا در باطن کلامى برخاسته از عمق جان است که علاقه و محبّت را نثار شخصیتى مىکند که خود و خاندانش پیام رهایىبخش توحید را با صبر و شفقت نبوى به کام بندگان جویاى حق چشاند و آنها را از پیچ وخم گمراهى نجات داد و به ساحل امن دنیا و آخرت رهنمون ساخت.
نماد محبت
بنابه فرموده قرآن کریم، پیامبر اجر رسالت خویش را در مودت اهل بیت اعلام نموده «قل لااسئلکم علیه اجراً الّا المودة فىالقربى» از مهمترین وجوه صلوات دوستى آل پیامبر است، زیرا دل و زبان به حقیقتى شهادت مىدهند که پیامبر قبل از رحلتش آن را به عنوان امانت در بین مردم به جا گذاشت و همه را به حمایت و پیروى از خاندانش توصیه کرد، زیرا با تمسّک به آل محمّد(ص) است که راه از بیراهه شناخته مىشود و انسانها از گمراهى نجات مىیابند. آل محمّدى که به گفته ابوذر غفارى، چون آسمانند و کعبه و چون قبلهاند و خورشید و چون ستارگان راهنمایند، و چون درخت زیتون که در قرآن ذکر شده است.(8)
رویکرد مردم به ذکر اهل بیت برابر است با توجه آنها به حفظ احکام قرآن و سنت، برپایى عدالت، ارزش و کرامت انسانى و به عبارتى ذکر نام آنها در کنار نام پیامبر و فرستادن سلام بر آنها به معناى زنده نگه داشتن رسالت محمّدى(ص) است و این همان اداى حق پیامبرى است که با زحمت و مجاهدت بسیار امت را در شناخت اصول دین و انجام فروع دین یارى نمود و با رأفت و رحمت دلها را به سوى اسلام کشاند. در روایت است که هر آن کس که بر دوستى آل محمد بمیرد گویا بر حال شهادت مرده است و آگاه باشید هر آن کس که بر دوستى آل محمّد بمیرد مورد مغفرت الهى قرار گرفته است. فخر رازى سه دلیل این محبت را با استناد به روایات چنین بر مىشمارد:
1- اهل بیت اولىترین مصداق «القربى»
2- فاطمه، حسن و حسین محبوبترین افراد پیامبر خدا
3- همراه بودن لفظ آل محمّد با پیامبر گرامى در تشهد نماز «اللهم صل على محمّد و آل محمد».
در روایتى قبولى نماز مشروط به صلوات بر پیامبر و آل اوست. من صلى صلوة ولم یصلّ فیها علىّ و على اهل بیتى لم تقبل منه. در کتب معتبر اهل سنت و بنابر نظر فقهاى آنان، آمده که: از جمله سنن نماز صلوات فرستادن است بر پیامبر، که بهترین نوع آن این است که بگویند: «اللهم صلّ على محمد و آل محمد(ص)» این درود در مذهب مالکى و حنفى مستحب و در مذهب شافعى و حنبلى فرض (واجب) است.(9)
اهمیت و فضیلت صلوات
با برداشت از روایات فراوان پیرامون صلوات در مىیابیم آنچه تحت عنوان صلوات در قالب الفاظ و حروف آمده نازلترین مرتبه آن است و گرنه همانگونه که بیان شد صلوات در مراتب عالى، توحید و بندگى پروردگار و تسلیم محض ولایت رسول خدا(ص) و خاندان اوست. امام صادق(ع) فرمود: کسى که بر پیامبر صلى اللّه علیه و آله صلوات فرستد به این معناست که من به عهد و میثاقى که هنگام سخن خداوند که فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم و همه گفتند: بلى پایدار ماندهام و این عهد و پیمان عبارت بود از: ربوبیت پروردگار و نبوت رسول خدا(ص) و امامت امیر مؤمنان على(ع)(10) ذکر شریف و الهى صلوات به فرموده صاحب آن، نگهدار انسان از شیطان و شفابخش بیمارىهاى ظاهرى و باطنى و راهنماى اوست به سعادت و هدایت.
امام جعفر صادق(ع) در تفسیر عبارت «صلّوا علیه و سلّموا تسلیما» در آیه صلوات مىفرمایند: ثناى آن حضرت را بگویید و تسلیم شوید در برابر آنچه آن حضرت آورده است.(11)
گرچه وصول به حقیقت صلوات، در مرتبه عالى فقط براى پیامبر(ص) و مخلصین از اولیاء اللّه محقق مىشود اما ذات باریتعالى بنابر رحمت فراگیرش از مقام قدسى و الهى صلوات را به شکل الفاظ و کلمات به عالم دنیا نازل نمود تا به واسطه آن بندگان را از حجابهاى ظلمانى نجات داده و تمسّک جوینده به آن را به رشد و کمال برساند.
از ابوعلقمه نقل است که روزى نماز صبح را با پیامبر بودیم، پس از آن رو به ما کرد و فرمود: اى یاران من دیشب عموى خود حمزه و برادرم جعفربن ابیطالب را در خواب دیدم از ایشان پرسیدم فدایتان شوم کدام اعمال را برتر یافتید؟ گفتند: بهترین اعمال را در سه چیز دیدیم: صلوات بر شما، آب دادن تشنگان و دوستى با على بن ابیطالب.(12)
در روایتى دیگر اهمیت صلوات را اینگونه بیان شده، امام صادق(ع) به نقل از پیامبر(ص) مىفرمایند: هر که نزد او نام من آورده شود و او صلوات نفرستد، حق تعالى او را از بهشت دور گرداند.(13)
در فضیلت صلوات نمونههاى بسیارى از بزرگان و علماء نقل شده است که هر کدام تأثیرات صلوات را نشان داده است. براى رهایى از مشکلات یکى از دستورالعملهاى وارده ذکر صلوات مىباشد. آیة اللّه بهاء الدینى فرمودهاند: براى رهایى از مشکلات راههایى هست، بهترین آنها که خود ما حس کردهایم و به کمک آنها به حاجتهایمان رسیدهایم چهار چیز است. 1- نذر کردن گوسفند براى فقراء 2- خواندن حدیث کساء پى در پى 3- پرداخت صدقه 4- ختم صلوات.(14)
از یاران امام صادق(ع) مىگوید: به امام عرض کردم، من داخل کعبه شدم و دعائى به خاطرم نیامد جز صلوات بر محمّد و آلش، امام فرمود: آگاه باش مانند تو در فضیلت و ثواب کسى از خانه خدا بیرون نیامده است.(15)
ملائکه که به اطاعت از پروردگار فرستنده صلوات بر محمّد و آل محمّد هستند براى بندگانى که به این ذکر مشغولند از خدا طلب بخشش نمایند. رسول خدا(ص) فرمود: هر که بر من صلوات فرستد و خدا و فرشته بر او صلوات فرستند هر که مىخواهد بیش و هرکه مىخواهد کم فرستد.(16)
شاید بتوان گفت کمتر ذکرى چون صلوات از اینهمه فضیلت و ثواب برخوردار است از امام باقر و امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: سنگینترین چیزى که در روز قیامت در ترازو گذاشته مىشود صلوات بر محمّد و اهل بیت او مىباشد.(17)
کیفیت صلوات
رسول خدا(ص) فرمود: به من با آواز بلند صلوات بفرستید زیرا آن نفاق را از بین مىبرد.(18)
وقتى آیه صلوات بر پیامبر نازل شد، اصحاب به آن حضرت گفتند یا رسول اللّه مىدانیم چگونه بر شما سلام کنیم امّا صلوات بر شما چگونه است، پیامبر فرمود: بگوئید: «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد کما صلیت على آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک على محمد و على آل محمد کما بارکت على آل ابراهیم انک حمید مجید.»(19)
و امام جعفر صادق(ع) فرمودند: صلوات کامل این است: «اللّهم صلّ على محمد و آل محمد و عجل فرجهم»(20)
یاد از آل پیامبر در صلوات، بیانگر شأن و مرتبت آنهاست و این تأکید تا جایى است که صلوات بدون آل پیامبر مطرود و ابتر است. پیامبر خدا فرمود: بر من درود ناتمام نفرستید گفتند: درود ناتمام کدام است. فرمود اینکه بگوئید: «اللّهم صلّ على محمد و آل محمد»(21)
یکى از شرایط ورود به بهشت صلوات کامل بر پیامبر است. آن حضرت فرمودند: هر کس بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم درود نفرستد بوى بهشت را استشمام نمىکند.(22)
امام صادق(ع) مىفرماید: پدرم شنید که مردى به پرده کعبه آویخته مىگوید: اللّهم صلّ على محمد؛ بار خدایا رحمت فرست بر محمّد. پس پدرم به او فرمود: اى بنده خدا صلوات را بریده مکن حق ما را با ستم ضایع مکن، بگو: اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد.(23)
و امام رضا(ع) در تفسیر آیه «و اذکر اسم ربه فصلى» بیان داشتند. مراد از این آیه آن است که هرگاه نام پروردگار متعال بر زبان آمد بر محمّد و آل محمّد(ص) درود و صلوات فرستاده شود.(24)
آثار صلوات
در ذکر صلوات باید علاوه بر بیان لفظ به معنا و مفهوم آن نیز توجه داشت تا از تأثیرات آن بهرهمند گردیم. رعایت آدابى چون طهارت، قطع امید از غیر، اخلاص در عمل، تفکر و تدبّر در فهم این عبارت شریف، دورى از وساوس شیطانى و نشاط و سرحالى به هنگام گفتن صلوات دستوراتى است که از رهبران و پیشوایان دینى براى حصول آثار بیشتر این شعار عبادى فرمان داده شده است. در ذکر صلوات بعضى آثار، دنیوى و برخى اخروى مىباشند و مواردى نیز هر دو را در بر دارند.
آثار دنیوى صلوات
استجابت دعا
در روایت نقل شده از معصومین آمده است که براى برآورده شدن حاجات خویش صلوات بفرستید. زیرا هر کس حاجتى دارد اگر ابتدا بر پیامبر و آلش صلوات بفرستد بعد حاجت خود را بگوید و دوباره صلوات ختم کند خدا کریمتر از آن است که دو طرف دعا را مستجاب نماید و وسط آن را جواب نگوید. زیرا صلوات موانع استجابت دعا را برطرف مىکند.(25)
امام رضا(ع) فرمود کسى که بعد از نماز صبح و مغرب قبل از آن که از حالت نماز خارج شود بگوید.ان اللّه و ملائکته یصلون على النبى، یا ایّها الذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیماً؛ سپس بگوید: اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد؛ خداوند صد حاجت او را برآورده مىکند که هفتاد حاجت در دنیا و سى حاجت در آخرت است.(26)
البته در همه این موارد صلوات گوینده باید با زبان و دل به دعایى که مىکند وطلبى که از پروردگار دارد مصرّ بوده، به فقر خویش و بىنیازى ذات الهى معترف باشد.
درمان دردهاى روحى و روانى
حصول عافیت، توانگرى و بدست آوردن آنچه فراموش شده، رهایى از بخل و فقر از جمله آثار صلوات است که در روایات از آن سخن به میان آمده است. رسول خدا(ص) فرمود: صلوات فقر را بر طرف مىکند و به مردى که از فقر شکایت مىکرد فرمود: وقتى داخل خانه شدى سلام کن. خواه کسى در خانه باشد یا نباشد و بر من سلام بفرست و بعد از آن سوره اخلاص را بخوان، آن مرد چنان کرد و در اندک زمانى از فقر نجات یافت و توانگر شد و به دیگران نیز کمک مالى مىکرد.(27) و باز از آن حضرت روایت شده که وقتى چیزى را فراموش کردید بر من صلوات فرستید آن چیز به یادتان خواهد آمد.(28)
پیامبر خدا(ص) به على(ع) فرمود: هرگاه امرى تو را اندوهگین ساخت بر پیامبر و آل او صلوات بفرست.(29)
حاجى نورى نقل کرده است: حاج شیخ احمد بن شیخ زین الدین فرمود:شبى امام زین العابدین(ع) را در خواب دیدم، گفتم: آقا چه کار کنم تا همیشه به فکر قبر و قیامت باشم و توشهاى براى آن موقع جمع کنم؟ آقا چه کنم توفیق توبه پیدا کنم و عمل صالحى انجام دهم، ناراحتم چه کنم که توفیق و سعادت از من گرفته شده است؟ آن حضرت فرمود: اگر مىخواهى توفیق و سعادت پیدا کنى بر خودت لازم کن که همیشه بگویى: «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد»(30)
زنى شفاى پسر کور و کر خود را از رسول خدا(ص) خواست آن حضرت فرمود، برو و بر من بسیار صلوات بفرست. آن زن هم به هر قدمى که برمىداشت یک صلوات مىفرستاد چون به خانه رسید پسر او سالم شد...(31)
آثار اخروى
از تأثیرات معنوى و اخروى صلوات مىتوان به این موارد اشاره کرد:
آمرزش گناهان
با استفاده از احادیث فراوان درمىیابیم که کفّاره گناهان صلوات بر محمّد و آل اوست، صلوات چون نورى انسان را بر صراط راهنمایى کرده و از آتش دوزخ نجات مىدهد. على(ع) فرمود: فرستادن صلوات بر پیامبر(ص) بهتر از آبى که آتش را خاموش کند گناهان را از بین مىبرد.(32)
امام رضا(ع) فرمود: کسى که از انجام عملى که گناهانش را جبران کند ناتوان است باید بر محمّد و آل او زیاد صلوات بفرستد، زیرا صلوات گناهان را به کلى پاک مىکند.(33)
رهایى از آتش دوزخى که به واسطه انجام گناهان براى خود تدارک دیدهایم با صلوات مُیسّر خواهد بود.
صباح بن سبابه گوید امام صادق(ع) به من فرمود: آیا دعایى به تو بیاموزم که تو را از آتش جهنم حفظ کند عرض کردم آرى، فرمود: پس از دمیدن سپیده صبح صد بار بگو: «اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد.»(34)
بهرهمندى از شفاعت پیامبر
به وسیله صلوات انسان مقام قرب به رسول خدا را به دست مىآورد و زمانى که دل و زبان از سر عشق و محبت به آن حضرت درود مىفرستد شفاعتش را نصیب خویش مىگرداند. پیامبر خدا(ص) به على(ع) فرمود: یا على هر کس به من هر روز و هر شب صلوات فرستد شفاعتم بر او واجب مىشود اگر چه گناهانش از گناهان بزرگ باشد.(35) امام صادق(ع) فرمودند: روزهاى هفته با چهرهاى که معرف بندهها باشد در قیامت حاضر مىشوند طورى که جمعه پیشاپیش دیگر روزها درب بهشت مىایستد و دیگر ایام پشت سرش قرار مىگیرند، آن گاه از کسى که در روز جمعه صلوات فرستاده است شفاعت مىکند.(36)
اوقات صلوات
صلوات همیشه و در همه جا ارزشمند و قرین با پاداش و آثار بسیار است ولى در بعضى موارد از فضیلت بیشترى برخوردار است. از جمله، هنگام نام بردن پیامبر خصوصاً نام محمّد(ص)، ورود و خروج از مسجد، صلوات بعد از نمازها، در قنوت نماز، زمان طلب حاجت از خدا، روز و شب جمعه و هنگام ذبح حیوانات....
امام صادق(ع) فرمود: هیچ عملى در روز جمعه برتر از صلوات بر محمّد و آل محمّد نیست.(37)
حضور در مجالسى که ذکر پیامبر و ائمه اطهار و مدح آن بزرگان مىشود پسندیده و مستحب است. شخصى بسیار زاهد و عابد و گوشهگیر بود و در مجالس حاضر نمىشد، روزى در مجلس سخنرانى شرکت نمود و سبب تعجب دیگران شد، علت حضورش را پرسیدند؟ گفت: رسول خدا(ص) را در خواب دیدم که به من فرمود: به مجلس فلان واعظ برو که زیاد بر من صلوات مىفرستد و از او خشنودم.(38)
از اوقات مهم براى صلوات روز و شب جمعه است، امام صادق(ع) فرمود: در آخر روز پنجشنبه و شب جمعه جمعى از ملائکه از آسمان فرود مىآیند که قلمهایى از طلا و لوحهایى از نقره همراه آنان است و در آخر روز پنجشنبه، شب جمعه و روز جمعه تا وقت غروب چیزى جز صلوات بر پیغمبر و آل آن حضرت را نمىنویسند.(39)
و باز امام صادق (ع) فرمود: هر کس بین نمازهاى ظهر و عصر بر پیغمبر خدا و آل او درود فرستد آن دعا برابر با هفتاد رکعت نماز خواهد بود.(40)
ذکر ختم صلوات
از ختمهاى مجرب که مورد توجه بزرگان دین است و هر حاجتمندى بدان متوسل گردد از عافیت و رحمت برخوردار مىشود ختم صلوات است. رسول خدا فرمود: هر کس یک مرتبه صلوات فرستد خدا عافیت را بر او مىگشاید و حاجت معنوى و مادى، دنیایى و اخروى او را به حرمت صلوات بر آورده مىگرداند.(41) مسلماً در این مواقع، طهارت، خلوص نیت و حضور قلب نقش اساسى دارد به علاوه اینکه در ختم صلوات باید به زمان، مکان و عددى که براى بیان این ذکر در نظر مىگیریم توجه داشته باشیم بهتر است صلوات را به تعداد عدد نام معصومین و یا اعداد 3،10،100،1000 فرستاد و یا به تعداد 14، 1400،14000 و به نیت حضرات معصومین و یا عدد ابجد صلوات عدد 557 ختم نمود.
اگر براى برآورده شدن حوائج و رفع گرفتارىها صلوات مىفرستیم آن را به عدد نام مبارک رسول خدا(ص) که 92 مىباشد و یا نام على(ع) که 110 است قرائت نمائیم.
پىنوشتها: -
1. بحارالانوار، ج 94، ص 65.
2. همان، ص 50.
3. همان، ص 4.
4. خصال، شیخ صدوق، ج 2،ص 155.
5. جلاء الافهام، ص 18.
6. عیون اخبارالرضا، ج 1، ص 294.
7. سوره احزاب، آیه 56.
8. تاریخ یعقوبى، ج 2، ص 171.
9. منهج الصادقین، ج 7، ص 357.
10. الانوار الساطعه، ج 4، ص 311 و 323.
11. بحار، ج 94، ص 60.
12. منهج الصادقین، ج 7، ص 361.
13. اصول کافى، ج 6، ص 91.
14. آیت بصیرت.
15. ثواب الاعمال، ص 345.
16. کافى، ج 6، ص 84.
17. سفینةالبحار، ج 3، ص 125.
18. کافى، ج 6، ص 87.
19. بحار، ج 94، ص 49.
20. سفینةالبحار، ج 2، ص 49.
21. آثار و برکات صلوات، ص 100.
22. بحار، ج 94، ص 186.
23. کافى، ج 6، ص 91.
24. آثار و برکات صلوات، ص 37.
25. اصول کافى، ج 6، ص 89.
26. سفینة البحار، ج 2، ص 50.
27. آثار و برکات صلوات، ص 47.
28. داستانهاى صلوات، ص 26.
29. کنزالعمال، ج 1، ص 181.
30. دارالسلام، نورى، ص 123.
31. صلوات کلید حل مشکلات، ص 25.
32. ثواب الاعمال، ص 342.
33. سفینةالبحار، ج 3، ص 125.
34. ثواب الاعمال، ص 342.
35. بحار، ج 91، ص 93.
36. بحار، ج 86، ص 353.
37. آثار و برکات صلوات، ص 107.
38. شرح فضائل صلوات، اردکانى، ص 92.
39. آثار و برکات صلوات، ص 97.
40. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 424.
41. جامع الاخبار، ص 97.