سوگوارى براى سالار شهیدان در جهان اسلام

پرتو افشانى عاشورا
شهادت حضرت امام حسین (ع) سبط نبى اکرم (ص) در عاشوراى سال 61 ه.ق از حماسه‏اى پرشور و مبارزه‏اى عمیق بر علیه هر گونه بى عدالتى، جور و جفا حکایت دارد، خون شهیدان کربلا گویى در جام خورشید ریخته شده و فجرو شفق را سرخ فام کرده و این گوى فروزان چنین خون رنگ بر تمامى مناطق جهان مى‏تابد گویى مى‏خواهد هر روز به جهانیان تذکر دهد آن فریادهایى که در گلوى حسین بن على(ع) و یاران باوفایش با خنجر خیانت و ستم خاموش گردید، دفاع از حقیقت و عدالت بود، هنوز هم حلقوم خونین آن فداکاران فرزانه و جاویدان لحظه به لحظه چون صاعقه‏اى در اعماق زندگى امّت و ملت‏ها طنین افکنده مى‏شود و رسالت عظیم و سترگ عاشورائیان را با ابهت و شکوهى شور آفرین منعکس مى‏نماید و به مسلمانان و طالبان حق و علاقه‏مندان عدالت این هشدار را مى‏دهد که اگر چه جامعه‏اى به سوى توسعه اقتصادى و فنى روى آورد و از رونق علمى برخود ببالد مردمانش در باتلاقى از تبعیض و ستم بسر برند یا اقشارى از کشورهاى دیگر را در رنج و فشار قرار دهند، با وجود این موفقیت‏ها، در جاهلیت بسر مى‏برند و از آگاهى و بیدارى واقعى محرومند، تأکید رسول اکرم(ص) و ائمه هدى(ع) و آن همه برکت، ثواب و فضیلت براى احیاى فرهنگ عاشورا و زنده نگاه داشتن یاد ایثارگران وادى نینوا نه براى آن است که مردم صرفاً عزادارى کنند و از فاجعه‏اى بنالند و برآن نوحه گر باشند ولى ذره‏اى از پرتو عاشورا بر وجودشان نتابد، بلکه چنین توصیه‏هاى مؤکّد براى این منظور است که اقالیم قبله همانگونه که عاشورا را زنده نگاه مى‏دارند و پرتو افشانى خورشید عاشورا را حفظ مى‏کنند با چنین پشتوانه درخشان و ارزشمند از همه ذلّت‏ها، حقارت‏ها برهند، بر غفلت‏ها و جمودها و خمودها پشت کنند، نه خود بر دیگران ستم نمایند و نه اجحاف و ظلمى را بپذیرند تا عزّت راستین و آزادى واقعى را در آغوش بکشند، استکبار و اعوان و انصارش در طول تاریخ کوشیده‏اند تا فروغ عاشورا را خاموش نگاه دارند یا احیاى یاد حماسه آفرینان کربلا به گونه‏اى باشد که خاصیت اصلى خود را به سوگواران انتقال ندهد، تا بتوانند به غارت فکرى، فرهنگى و استثمار اقتصادى و فشار سیاسى خویش ادامه دهند. اما خوشبختانه اگر چه این جرثومه‏هاى فساد و تباهى تنگناهاو تضییقاتى را براى ارادتمندان امام حسین(ع) فراهم کرده‏اند ولى در این راه توفیقى بدست نیاورده‏اند و فروغ عاشورا نه تنها در میان شیعیان بلکه در بین مسلمانان جهان پرتو افشانى مى‏کند، عاشورا عامل مهمى براى گسترش فرهنگ اهل بیت در جهان بوده و نیز در هماهنگى و اتحاد مسلمانان جهان مؤثر بوده و آنان را براى رهایى از یوغ استعمار بسیج نموده است. یزیدبن معاویه که بر اریکه قدرت نشسته بود، زیر لب از فرط شادى پیروزى در کربلا نغمه هایى را در برابر تن‏هاى خسته و رنجور اسیران کربلا مى‏سرود، هیجان انتقام از فتح بزرگ بدر و خندق او را تا سر حد جنون پیش برده بود که ناگهان زینب کبرى رسالت خود را آغاز کرد و در حالى که زبان امیرمؤمنان (ع) را در کام داشت،
فریادش چنان در کاخ امویان طنین افکند که گوش همه را نوازش داد و مقر یزید را بر سر او و یارانش ویران کرد. آن بانوى فداکار گفت: اى یزید، هر چه در توشه و توان دارى بکار گیر. به خدا سوگند پیام ما خاموش نگشته و رسالت ما از بین نخواهد رفت، چند روزى بیش از این باقى نخواهى ماند. بانگ قیام و اعتراض به گوش مى‏رسد و هنوز خطبه بانوى کربلا در بارگاه امویان پایان نگرفته بود که انقلابى‏هاى کوفه به رهبرى صحابى بزرگ سلیمان بن صردخزاعى با شعار «یالثارات الحسین» قیام کردند، در سال 65ه.ق این قیام منجر به درگیرى با قواى اموى گردید و پس از یک نبرد دلاورانه سلیمان و یارانش به شهادت رسیدند. هنوز پرچم این صحابى بر زمین نیفتاده بود که مختار ثقفى رسالت انتقام از قاتلان حضرت اباعبدالله را بر دوش کشید.
خلفاى اموى، مروانیان و عباسیان کوشیده‏اند همه جا چنان اختناقى ایجاد کنند که مبادا بار دیگر شور حسینى برپا کنند، آنان زیارت کربلا را ممنوع کرده بودند و علاقه‏مندان به مرقد امام حسین را تحت شدیدترین شرایط شکنجه و اختناق قرار مى‏دادند. متوکل خلیفه عباسى که پس از مرگ واثق (برادرش) چهارده سال و چند ماه حکومت کرد سادات و بازماندگان خاندان عترت را تحت فشارهاى سختى قرار داد، او نه تنها افرادى را که در قید حیات بودند شکنجه مى‏نمود بلکه شهداى این ستارگان فروزان را مورد بى احترامى قرار مى‏داد وى مرقد مطهر و منوّر امام حسین و منازل و اماکن اطراف آن را ویران کرد و مردم را از زیارت آن حضرت بازداشت و تهدید نمود هر کس به زیارت امام حسین برود و دستگیر گردد، در زیر زمین زندانى مى‏شود.(1)
با وجود این سخت‏گیرى‏ها، تهدیدها و کشتارها کربلا میعادگاه عاشقان جان برکف گردید و حرم حسین که توسط عباسیان بسته شده و از آن ویرانه‏اى باقى نمانده بود، هرگز خالى از زائر نگردید و مردم از نان و آب خود مایه گذاشتند تا بارگاه مطهر امام حسین در کربلا هرچه شکوهمندتر، و با معمارى و جلوه‏هاى جالب بازسازى و احیا گردد و هر روز که مى‏گذرد توجه مشتاقانه مردم به سوى این بارگاه نورانى افزایش مى‏یابد و برکات آن چون رایحه‏اى معطر تمامى جهان اسلام را در بر گرفته است.
تأثیر شگفت فرهنگ عاشورا آن چنان است که مهاتما کاندى از قلب هندوستان فریاد مى‏زند: «من مبارزه با استعمار را از عاشورا آموختم». و شیخ محمد مدنى از مصر مى‏نویسد: ما باید از یاد ماه محرم درس بیاموزیم و شیخ عبدالله علایلى درباره یک شب عاشورا که در مصر برگزار مى‏شود کتابى ارزشمند مى‏نویسد و اقبال لاهورى متفکر اصلاح طلب اهل پاکستان یاد آور مى‏شود:
رمز قرآن از حسین آموختیم
ز آتش او شعله‏ها اندوختیم(2)

محمد واعظ زاده خراسانى مى‏گوید از آیةالله بروجردى شنیدم که مرحوم شیخ عبدالمجید سلیم از حادثه کربلا به شدت ناراحت بود و مى‏گفت: این فاجعه لکه ننگى است بر دامن اسلام و اى کاش چنین حادثه‏اى در تاریخ اسلام رخ نداده بود. شیخ عبدالمجید سلیم شیخ اسبق جامع ازهر و استاد شیخ محمود شلتوت و یکى از طرفداران جدى تقویت مذاهب اسلامى و از جمله پایه گذاران دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه قاهره بود و با آیة الله بروجردى مکاتبه داشت(3) آیةالله حائرى شیرازى مى‏گوید: در مدینه پاى منبر یکى از علماى اهل سنت بودم که از سوى مقامات عربستان سعودى داراى صندلى مشخص و میکروفون معینى هستند و کلید میکروفون دست یک متصدى است و کسانى که از قاضى القضات اجازه داشته باشند روى آن صندلى نشسته و مطالب را با اجازه رسمى بیان مى‏کنند. یک بار دیدم زنى که نمى‏دانم اهل نیجریه و یا سودان بود که پرسید مى‏خواهم مرقد امام حسین را زیارت کنم حکم آن چیست، آرى در منطقه‏اى که وهابیان نفوذ کامل دارند یک زنى غیر شیعه و از قلب قاره آفریقا مى‏خواهد بارگاه امام حسین را زیارت کند، خطیبى که آنجا بود گفت حرام است.(4) پس بوى بوستان عاشورا در همه جا مى‏آید.
در خاورمیانه (آسیاى جنوب غربى)
1- عراق:
حادثه کربلا در سرزمین عراق روى داده است و بارگاه مطهر امام حسین (ع) موجب پیدایش شکل‏گیرى و گسترش شهرى به نام کربلاست که نامش حماسه و قیام را در اذهان تداعى مى‏کند قبیله بنى حمراء از طوایف ایرانى تبار شیعه در کوفه نخستین کسانى بودند که پس از واقعه کربلا به رغم ارعاب و تهدید بطور رسمى مجالس عزادارى براى امام حسین(ع) برپا کردند و براى خون خواهى سیدالشهداء به مختار پیوستند که تعداد سپاهیان آنان به حدود 20000 نفر جنگجو مى‏رسید. قبیله بنى اسد که از طوایف شیعه و عرب تبار بودند بعد از عاشورا به صحراى کربلا آمدند و شهدا را به خاک سپردند، اکنون فرزندان آنان که عشایر قابل توجهى را در عراق تشکیل مى‏دهند، هر سال به سنّت اجداد خود با حالتى آشفته، هروله کنان به سوى کربلا مى‏روند، جمعیت آنان به قدرى زیاد است که وسایل نقلیه را از قبل به خارج از شهر کربلا مى‏برند و معابر این شهر به مسیر رفت و آمد افراد پیاده زائرین حسینى اختصاص دارد. طول صفوف آنان به قدرى است که هر کدام، فرصت دارند صرفاً یک بار از یک در صحن وارد و از صحن دیگر خارج شوند، هنگامى که ابوالعباس سفاح، اولین خلیفه عباسى به قدرت رسید (سال 132ه.ق) وى فرمان داد مرقد امام حسین (ع) را از سقف برخوردار سازند ولى هارون دستور داد آستان حسینى را ویران نمایند مأمون فرزند او، به کسب رضایت شیعیان پرداخت و زمینه هایى فراهم ساخت تا شیعیان از اطراف و اکناف به کربلا بیایند اما متوکل چنانچه اشاره کردیم دستور به تخریب بارگاه امام حسین (ع) را داد و ستم‏هاى او در خصوص شیعیان و آثار مذهبى و مقدس آنان به حدى رسید که فرزند المنتصر بر پدر شورید و او را به هلاکت رسانید و در سال 247 هجرى وقتى قدرت را بدست گرفت دستور داد تا عمارت مجلّلى در کربلا بر مزار مطهر امام حسین(ع) بنا کنند. با روى کار آمدن آل بویه، گسترش و تقویت تشیع در رأس کارها قرار گرفت و احمد معزالدوله دیلمى فرمان داد در سال 352 هجرى در عراق و خصوص بغداد در ایام عاشورا مردم بطور رسمى عزادارى کنند.(5)
فیلیپ حتى استاد تاریخ اسلامى در دانشگاه برستن آمریکا مى‏گوید: مسلمانان شیعه در عراق براى زنده نگه داشتن یاد شهادت حسین هر سال در دهه اول محرم برنامه سوگوارى بر پا مى‏کنند و مجلس روضه خوانى و محفل دینى سالانه در دو فصل برگزار مى‏شود. اول آن در روز عاشورا و در کاظمین حوالى بغدادبرگزار مى‏شود، فصل دوم چهل روز بعد از عاشورا در کربلا انجام مى‏شود.(6)
در روز اربعین صدها هزار زوّار به سوى حرم حسین مى‏آیند که در میان آنان دسته‏هاى بزرگى به نام دسته انصار در حرکت است. عزاداران با حالتى از حزن و اندوه و با سرها و پاهاى برهنه و لباس سیاه و علامت مصیبت زدگى گریه مى‏کنند، بر سرو صورت مى‏زنند و به رسول اکرم(ص) براى شهادت سبطاش امام حسین(ع) تسلیت مى‏گویند. در جلو هر دسته پرچم‏هاى سیاه در حال حرکت است.(7)
در پیشاپیش برخى دسته‏ها، شبیه برخى شهیدان کربلا و نیز لشکریان ستم مشاهده مى‏گردد، سپس هودج‏هایى از زنان در میان آنان است و مانند اسیرانى که از شام به سوى مدینه بر مى‏گردد، ظاهر مى‏شوند و روز اربعین از کربلا عبور مى‏کنند، جمعیت کثیرى با دیدن این صحنه‏هاى غم‏انگیز متأثر شده و بر سروسینه مى‏زنند.(8) دکتر على الوردى مى‏نویسد: همزیستى مسالمت‏آمیز در منطقه دیاله بین شیعه و سنى مشاهده مى‏گردد و بسیار دیده مى‏شود که محله سنى‏ها در برخى دسته‏هاى عزادارى و مجالس حسینى شرکت مى‏کنند و برخى از آنان دسته‏هاى مخصوص به خودشان را بیرون مى‏آورند و این وضع در شهرهایى چون ناصریه دیده مى‏شود.(9)
در انقلاب سال 1338ه.ق (1299 ه.ش - 1920 م) که به رهبرى میرزا محمدتقى شیرازى (میرزاى دوم) در کربلا علیه استعمار انگلستان صورت گرفت، رؤساى قبایل پس از یک جلسه مهم در حضور این مرجع بزرگ به زیارت مرقد امام حسین مشرف شده و با یکدیگر بیعت کردند تا بدست آوردن شهادت یا پیروزى دست از مبارزه با استعمار برندارند، این انقلاب که با الهام از حماسه حسینى و توأم با سوگوارى در شهرهاى نجف، کربلا، کاظمین، کوفه، حلّه، رمادى، بعقوبه، دیوانیه و... پا گرفت، ضربات مهلکى بر پیکر استعمار وارد ساخت و در نهایت موجب تحولاتى در تاریخ اجتماعى سیاسى عراق گردید.
در سال 1378 ه.ق عبدالکریم قاسم و کمونیست‏ها در عراق سخت‏ترین شرایط را براى زوّار و عزاداران امام حسین(ع) بوجود آوردند بعد از آن در سال 1382 ه.ق و زمان عبدالسلام عارف و برادرش عبدالرحمان عارف همان سخت‏گیرى‏ها عملى گردید و دشمنى حکّام عراق با شیعیان عاشق حسین بن على(ع) استمرار یافت، در سال 1387 ه.ق که طى یک کودتاى مجدد بعثى‏ها بر سر کار آمدند، این بار هدف این تشکیلات فاسد، مسخ کامل شعائر حسینى خصوص مراسم عزادارى بود اما به رغم این فشارها و اهانت‏ها مردم در محرم سال 1396 ه.ق بزرگترین راهپیمایى مذهبى سیاسى را ترتیب دادند که حاصل آن چندین شهید و زندانى بود، در بیستم صفر 1398 ه.ق مردم نجف اعم از کوچک و بزرگ در یک راهپیمایى با شکوه و با پاى برهنه راهى کربلا شدند، مبارزه با رژیم بعثى و سقوط این قدرت باطل، شعارهاى مردم را در این مسیر هشتاد کیلومترى تشکیل مى‏داد. رژیم بعثى که نتوانسته بود در مبدأ از خروج مردم جلوگیرى کند، کربلا را به اشغال نیروهاى نظامى در آورد و نیروهاى زرهى، توپخانه و هواپیماهاى خود را در میان راه به مصاف راهپیمایان فرستاد، گلوله‏هاى توپ و خمپاره افراد بسیارى را شهید کرد بعدها هشت نفر در این ارتباط علناً در بغداد محکوم به اعدام شدند و یکصد وبیست نفر زیر شکنجه‏هاى رژیم بعثى به شهادت رسیدند. یک بار دیگر عاشوراى سال 1399 این حادثه تکرار شد و قیام مردم سرکوب گردید، وفاداران به حماسه عاشورا، در عراق، عشق و پیوند خود را با این حماسه در قالب شعائر و برنامه‏هاى مذهبى و احساسات پاک دینى حفظ کرده‏اند، دسته‏ها و هیأت‏ها و موکب‏ها پایگاهى براى پیوستن علاقه‏مندان سیدالشهداء به این تشکل مقدس محسوب مى‏شده است، هرگاه دسته‏اى به راه مى‏افتد در پیشاپیش آن پرچمى در اهتزاز است، برافراشتن عَلَم در هیأت‏هاى زائر و عزادار نوعى سازماندهى قواى عاشورایى و لشکر حسینى تحت پرچم کربلاست، شکوه این دسته‏ها موجى از احساسات رشد دهنده را بر مى‏انگیزد و دل‏ها را با فرهنگ عاشورا پیوند مى‏زند و اشک‏هاى جارى شده، این مودت‏ها را امضاء مى‏کند.(10)
شهید قاضى طباطبایى مى‏نویسد: در ایام اربعین در عراق بیش از یک میلیون نفوس با مواکب حسینى براى زیارت قبر مطهر امام حسین وارد کربلا مى‏شوند و اجتماع عظیم اتحادآمیز و مودّت خیز فراهم مى‏آید و آن شهرستان مقدس یکپارچه عزا وناله و نوحه و ندبه بر سید مظلومان مى‏گردد و مواکب از حرم سیدالشهداء خارج شده، به حرم ابوالفضل (ع) مى‏روند و در آن روز اثرات نهضت حسینى در جلو چشم انسان مجسّم مى‏گردد.(11)
در ماجراى یورش وحشیانه اشغالگران آمریکایى و انگلیسى به عراق مردم با تأثیرپذیرى از قیام حسینى و ترتیب دادن دسته‏هاى عزادارى اراده و عزم خویش را در برابر متجاوزان، تقویت نمودند و اگر چه آنان از اواخر اسفند سال 1381 ه.ش از جرثومه‏اى چون صدام و حزب بعث رهایى یافتند اما به بهانه آزادى از نوع آمریکایى تحت فشار سیاسى قواى بیگانه قرار گرفته‏اند که البته تأسّى به عاشورائیان و پیروى از رهبران روحانى و دلسوز و اتحاد و تفاهم آنان را از این طوفان مى‏رهاند.
2- سوریه و لبنان
نخستین سوگوارى‏ها در سوریه (شام) توسط اهل بیت امام حسین (ع) در بارگاه یزید صورت گرفت که مخالف و موافق را متأثر ساخت، وجود مزارها و مراقدى چون رأس الحسین و نیز مقام رؤوس شهداء در باب الصغیر، بارگاه مقام حضرت زینب کبرى(س) و مرقد حضرت رقیه دختر امام حسین (ع) در این سرزمین یادآور حماسه عاشورا و نیز فجایع امویان در قیام کربلا مى‏باشد.
اهالى سوریه و نواحى هم جوار، از زمان اتفاق حادثه نینوا در خانه‏ها و مراکز عبادى آشکارا و پنهانى سوگوارى مى‏نموده‏اند. حمدانیان از جمله حکمرانانى بودند که به شیعیان اجازه دادند شعائر و مراسم خود را آزادانه و با شکوه هر چه تمام‏تر برگزار کنند، در عصر این سلسله اقامه عزاى حسینى و نوحه سرایى وسیع‏تر و افزون‏تر گردید. در زمان عثمانى‏ها با فشار و اختناقى که امراى این خاندان براى علاقه‏مندان به خاندان عترت فراهم کردند، شیعیان یا ناگزیر شدند مراسم سوگوارى را پنهانى برگزار کنند و یا آن که به مناطق دور افتاده و کوهستانى چون جبل عامل کوچ کنند و این نواحى را پایگاه خویش قرار دهند و در آنجا دسته‏هاى عزادارى و مجالس نوحه خوانى براى شهیدان کربلا برگزار نمایند.
در حلب مشهدى قرار دارد که به امام حسین (ع) نسبت داده مى‏شود که از درآمد اوقاف آن در روز عاشورا مردم را اطعام مى‏کنند.(12) جعفر خلیلى ملاقات خود با سید محسن امین و توصیف عزادارى‏هاى سوریه را چنین یادآور مى‏شود: سید محسن امین مرا دعوت کرد که در یکى از مجالس سوگوارى حسین که در دمشق اقامه مى‏گردد حاضر شوم، او به من گفت: در این مجلس نکاتى را مى‏شنوى که قبلاً کمتر شنیده‏اى و خطباء جدیدى مى‏بینى که براى این گونه مجالس آماده کرده‏ام ومن کوشش مى‏کنم که امثال آنان را افزایش دهم و به تو توصیه مى‏نمایم امشب در مجلسى که به نام امام حسین (ع) برگزار مى‏شود حضوریابى(13)، مجالس سوگوارى در دهه اول محرم آغاز مى‏گردد و با تمام مظاهرش در روز عاشورا تجلّى مى‏کند.
در لبنان به رغم آن که اکثریت مسلمان دارد و حکومت در دست مسیحیان است و مسلمین و خصوص شیعیان اقلیت مردم شناخته مى‏شوند عاشورا حضور پرتحرک دارد و نیروى محرکه‏اى گردید براى سال‏ها مبارزه و استقامت شیعیان این سامان با استعمار فرانسه و تجاوزهاى رژیم اشغال گر قدس. شیعه و سنّى در لبنان علیرغم توطئه‏هاى استکبارى به بزرگداشت مراسم عاشورا و احداث حسینیه‏ها همت مى‏گمارند که این برنامه در اتحاد آنان دخالت مهمى دارد.(14)
میشل مزاوى متذکر مى‏گردد لبنان در دوره سلسله ممالیک که این کشور در کنترل مرکز حکومت این طایفه یعنى مصر بود، براى انجام شعائر مذهبى خصوص سوگوارى وضع دشوارى داشتند، به گفته وى شیعیان جبل عامل در برگزارى مراسم عاشورا از عراق و ایران تأثیر پذیرفته‏اند.(15)
آنچه که قابل توجه است اجراى نوعى نمایش مذهبى یا تعزیه خوانى است که صحنه شهادت امام حسین را مجسّم مى‏کند این نمایش در برخى نواحى لبنان مرکزى برگزار مى‏شود که محققى به نام پیترز به بررسى آن پرداخت و اهمیت سمبلیک آن را در تداوم ساخت سنتى لبنان نشان داد.(16)
در جبل عامل عزادارى‏هاى محرم در اماکنى که حسینیه نام دارد برگزار مى‏شود که مساحت آن بر حسب بانى متفاوت است و براى آن موقوفاتى قرار داده‏اند، نخستین آنها حسینیه بناطیه التحتابور پس از آن در مناطق دیگر چنین اماکنى احداث گردید.(17) سید محسن امین خاطر نشان مى‏نماید شیخ موسى شراره که از نجف به بنت جبیل آمد اقامه عزادارى براى سید شهیدان را در این منطقه احیا کرد و براى سوگوارى، مجالس به شیوه و سبک عزادارى‏هاى عراق ترتیب داد وى مى‏افزاید در این شهر مراسم احیاء یاد عاشورا در دهه اول محرم برگزار مى‏گردد، روز عاشورا کارها تعطیل مى‏شود و کتاب‏هاى مقتل و زیارت عاشورا خوانده مى‏شود. بعد غذایى بنام هریسه تهیه مى‏کنند که با حبوبات و گوشت کوبیده درست مى‏شود که هر کس به قدر توانایى مالى آن را احسان مى‏کند و فقرا از آن مى‏خورند و دیگران نیز به قصد تبرّک این غذا را تناول مى‏نمایند هریسه در بین اهالى محلات نیز توزیع مى‏گردد و تمامى این‏ها به قصد تقرّب به خداوند از طریق حضرت امام حسین (ع) صورت مى‏گیرد و در روستاهایى که این گونه مراسم نیست به خواندن مقتل در روز عاشورا اکتفا مى‏شود.(18)
این دانشمند برجسته لبنان (1371-1284ه.ق) اگر چه از رواج عزادارى‏هاى محرم در لبنان شادمان بود ولى آنچه که وى را رنج مى‏داد وجود تحریفات و برخى خرافات در سوگوارى‏هاى شیعیان عراق است که به اعتقاد وى باید در آنها اصلاحاتى به عمل آید و سپس ترویج گردد وى مى‏گوید مجالس عزاى حسینى که در حرم زینب صغرى (ام کلثوم) در آبادى راویه انجام مى‏گیرد که طى آن برخى کارهاى ناروا چون قمه زنى انجام مى‏گیرد باید پالایش گردد.(19)
وى در مبارزه با برخى بدعت‏ها و در عزادارى‏ها رساله «التنزیه لاعمال الشبیه»(20) را نوشت ایشان کتاب المجالس السنیه را نیز به قصد تصحیح اخبار نادرستى که بر سر منابر به ائمه نسبت مى‏دهند نگاشت تا از این رهگذر جلوى زیادروى‏ها و افراطها را بگیرد البته عده‏اى از افراد جاهل و اهل جهود بروى تهمت زدند که مى‏خواهد از اجراى مراسم دینى جلوگیرى کند او براى اثبات این که امور موهن و خلاف نباید در عزادارى‏ها باشد به منابعى چون قرآن، روایات، سنت ائمه، نظر فقهى علماى شیعه و استدلال‏هاى خودپسند استفاده نموده است. در سال 1393ه.ق مطابق 1973م حکومت لبنان روز عاشورا را هر سال در تمامى نقاط لبنان تعطیل رسمى قرار داد که در آن روز تمام ادارات دولتى، مؤسّسات ملى و بازارها تعطیل گردید و این موضوع در تاریخ لبنان براى نخستین بار مشاهده مى‏گردد.(21)
3- دیگر کشورهاى عربى
موته یکى از شهرهاى کشور اردن است که در استان جنوبى که کَرَک نام دارد قرار گرفته است و با کشور فلسطین هم مرز مى‏باشد، جنگ موته به فرماندهى جعفر طیار، زیدبن حارثه و عبدالله بن رواحه در این ناحیه با دشمنان اسلام صورت گرفت، مشهد این سه فرمانده که طى جنگ مزبور به شهادت رسیدند در چند صد مترى محل نبرد قرار دارد و هر کدام از این فرماندهان براى خود مزار و بارگاهى دارند اما مزار جعفر طیار از ویژگى خاصى برخوردار است زیرا شیعیان مقیم اردن در روز عاشورا در آنجا به عزادارى مى‏پردازند.(22) در اردن گروهى از طوایف شیعه طبق سنت دیرینه در روز دهم محرم به فقرا و مستمندان به یاد امام حسین (ع) و یارانش طعام انفاق مى‏کنند، از برخى حبوبات و سبزیجات و پیاز غذایى طبخ مى‏کنند و به هر رهگذرى مى‏دهند تا قدرى از آن میل نماید اگر چه اندک باشد، غالب علاقه‏مندان اهل بیت اعم از شیعه و سنى در این روز تلاش‏هاى روزانه را تعطیل مى‏نمایندو چون ام سلمه با شنیدن خبر کشته شدن امام حسین از کار شستشو که مشغول آن بود دست برداشته، عده‏اى روش این بانو را پیش گرفته‏اند و حداقل از کارهایى که به نظافت و شستن ارتباط دارد اجتناب مى‏کنند.(23)
در مناظقى از شبه جزیره عربستان چون حجاز، مسقط، عمان، احساء، قطیف، حضرموت اگر چه همچون عراق عزادارى با شکل وسیع و گسترده برگزار نمى‏شود ولى در مجالسى که مرثیه خوانده مى‏شود یاد امام حسین (ع) احیا مى‏گردد، در منبرها واقعه المناک کربلا از سوى خطبا در حسینیه‏ها، مراکز عبادى و خانه‏ها براى حاضران گوشزد مى‏گردد، در برخى از این نواحى رسم است که شبیه منظره اسیران و هودج‏هایى را به همراه سینه زنى و بر سرو صورت زدن را به نمایش بگذارند، افراد این دسته‏هاى سوگوارى وقتى در خیابان‏ها به یکدیگر مى‏رسند، از همدیگر احوالپرسى مى‏نمایند یا این که بطور متقابل از حسینیه‏هاى یکدیگر بازدید مى‏کنند که با مراسمى ویژه توأم مى‏باشد.
در امارات متحده عربى ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت در ایام عاشورا به نوحه خوانى و سینه زنى مى‏پردازند، در مسجد امام حسین عزاداران حسینى به مرثیه سرایى پرداخته و با اشک ماتم و نوحه خوانى یاد امام حسین را گرامى مى‏دارند، در این مراسم ملیت‏هاى گوناگون مسلمان شرکت دارند که به هنگام ظهر به نماز ایستاده و آواى توحید سر مى‏دهند. در ابوظبى و شارجه نیز مجالس سوگوارى برپا مى‏گردد و عزاداران با بر دست گرفتن شمع و زمزمه نوحه و مرثیه به یاد محنت و رنج خاندان عترت و اهل بیت سالار شهیدان مى‏گریند ایرانیان مقیم امارات، در این مجالس حضورى فعال و پرتحرک دارند.(24)
ده‏ها مسجد و حسینیه در کویت شاهد حضور و عزادارى شیعیان این کشور به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت امام حسین (ع) مى‏باشند، عزاداران در دسته‏هاى فشرده به زنجیر زنى و نوحه خوانى پرداخته و در عزاى سبط نبى اکرم (ص) و یارانش اشک ماتم مى‏ریزند. عزاداران در حسینیه‏هاى اشکانى‏ها، بلوچى‏ها، امام حسین، آل یاسین و ده‏ها مسجد و حسینیه‏هاى دیگر برنامه‏هاى با شکوهى در این ارتباط برگزار مى‏نمایند و طى سخنرانى‏ها، خطابه‏ها و ذکر مصائب از مظلومیت هایى که بر خاندان پیامبر رفته و ظلم هایى که نسبت به آنان روا داشته‏اند سخن مى‏گویند. علل بازگشت و احیاى تفکرات جاهلى با فاصله کوتاهى پس از رحلت پیامبر و انحراف از اصول و مبانى قرآن و مخالفت آشکار با دستورات الهى، در مراسم مذکور از طریق سخنرانى‏هاى آموزنده و ارزنده مورد بررسى قرار مى‏گیرد. یک زن انگلیسى به نام فرایاستارک از مشاهدات خود در عزادارى‏هاى کویت چنین یاد مى‏کند: کودکان را روز عاشورا به معابر و کوچه‏ها مى‏آورند و کارد بزرگى را با اشاره به حالت نمایش بر زیر چانه‏هاى آنان مى‏کشند که نوعى تأثر و تألم را به همراه دارد. این زن مى‏افزاید این گونه حقیقت خالص ترسیم مى‏گردد و همین شیوه ساده دلالت بر این دارد که انسانیت نباید فراموش شود و فداکارى‏ها باید تکریم گردد.
یکى از مهم‏ترین جلوه‏هاى تشیع در بحرین تعطیل رسمى روز عاشورا و وجود حسینیه‏هاى شیعیان است که در عرف محلى به آن ماتم مى‏گویند، این مراکز محل اجتماع و سوگوارى علاقه‏مندان خاندان عترت در دهه محرم و روز عاشوراى حسینى است.(25)
پى‏نوشت‏ها: -
1. الشیعه و الحاکمون، محمد جواد مغنیه، ص 195.
2. قیام جاودانه، ص 87 - 86.
3. چشمه خورشید، ج اول، ص 140.
4. رویش جوانه‏ها در پرتو عاشورا، ص 17 و 18.
5. دائرة المعارف تشیّع، ج‏3، ص 284، دائرة المعارف فارسى، دکتر مصاحب، ج‏2، ص 1535، آل بویه، على اصغر فقیهى.
6. تارخ العرب، فیلیپ حتى، ص 183.
7. تاریخ کربلا و حائرالحسین، سید عبدالجواد کلید دار، ص 146.
8. نهضةالحسین، ص 165.
9. دراسة فى طبیعته المجتمع العراقى، دکتر على الوردى، ص 236.
10. مجله سروش، 259،21مهر 1362، چشمه خورشید، ج اول، ص‏130.
11. تحقیق درباره اولین اربعین سید الشهداء، قاضى طباطبائى، ص‏559.
12. تاریخ عزادارى حسینى، میرسید صالح شهرستانى، ص 298-299.
13. هکذا عرفتهم، جعفر خلیلى، ص 215.
14. مجله سروش، ش 259.
15. تعزیه هنر بومى پیشرو ایران، پیتر چلکووسکى، ترجمه داود حاتمى، ص 33-332.
16. خاورمیانه، پیتربیومونت و دیگران، ترجمه محسن مدیرشانه چى و...، ص 480.
17. خطط جبل عامل، سید محسن امین، ص 149.
18. سیرته، سید محسن امین، ص 25.
19. همان، ص 75.
20. این کتاب را که سید محسن امین در 18محرم الحرام سال 1346ه.ق نوشته در هفدهم آذر سال 1322ه.ش توسط جلال آل احمد با عنوان عزادارى‏هاى نامشروع ترجمه و چاپ شده است.
21. تاریخ عزادارى، ص 303.
22. گزارش سفر دوم به اردن هاشمى، جعفر سبحانى، مکتب اسلام، سال 38، ش‏7، ص‏11.
23. تاریخ عزادارى، ص 308.
24. گلبانگ مسجد، ش 32،17،12،1382،ص‏7.
25. مجله شاهد، ش 288، اردیبهشت 1378.