راهکارهاى پیش‏گیرى و مبارزه با گناهان‏

گناه و فساد از خطرهاى همیشگى است که هم افراد و هم جامعه اسلامى را همواره تهدید کرده و در طول زمان این تهدید وجود دارد، عامل اصلى به انحراف کشیده شدن جوامع مخصوصاً جوامع اسلامى راهیابى گناهان در درون اجتماع است.
اگر جامعه بعد از پیامبر اکرم(ص) به انحراف کشیده شد، و اگر اموى‏ها و عباسى‏ها آنچنان ظلم و ستمگرى کردند، و اگر تمدن و فرهنگ عظیم اسلامى در اندلس (اسپانیا) دچار شکست شد و اگر جوامع اسلامى در قرون اخیر مورد تاخت و تاز استعمارگران و قدرت طلبان قرار گرفته است و... همه و همه بر اثر گناهان و نافرمانى از دستورات الهى بوده است.
امروز جامعه ما را نیز این خطر به شدّت تهدید مى‏کند چرا که عده‏اى تلاش دارند به هر نحوى میدان گناهان و فساد را گسترش دهند.
امام صادق(ع) فرمود: «هیچ خونى ریخته نمى‏شود و هیچ رنج و دردسر و بیمارى نیست مگر به دلیل گناه» و این سخن خداوند عزّ و جلّ است که در کتابش مى‏فرماید: «هیچ مصیبتى بر شما وارد نمى‏شود مگر به خاطر آنچه خود به دست آورده‏اید و خدا از بسیارى از آنچه خود فراهم کرده‏اید درمى‏گذرد.(1)»(2)
تنها مکتبى که مى‏تواند انسان و بشریت را از منجلاب گناهان و فساد رهایى بخشد مکتب قرآن است.
قرآن طرح و برنامه خود را در این زمینه در دو بخش ارائه مى‏دهد،(3) بخش پیشگیرى و جلوگیرى از فساد و هجمه‏هاى فرهنگى و گناهان و طرح برداشتن و از بین بردن فساد موجود و هجوم‏هایى که انجام گرفته است و گناهانى که وجود دارد. الف: پیشگیرى از فساد و گناه‏
پزشکان براى حفظ جان انسانها و سلامت جامعه، پیشگیرى را مقدم بر درمان و عمل مى‏دانند در دردها و امراض اجتماعى و فساد فرهنگى نیز جلوگیرى و پیشگیرى مهمتر از درمان و رفع فساد است. به همین جهت قرآن نیز برنامه هایى براى پیشگیرى دارد که به برخى از آنها اشاره مى‏شود. کنترل فکر و اندیشه‏
زیر ساز و زیربناى هر عملى فکرو اندیشه و خیال‏پردازى آن عمل است، گناه و فساد نیز از این قانون استثنا نیست به همین جهت قرآن تلاش دارد با تقویت باورهاى دینى از فکر گناه و دوست داشتن اشاعه فساد و بى‏بند و بارى جلوگیرى نماید، آیات فراوانى در این زمینه وجود دارد که به برخى از آنها اشاره مى‏شود:
1- «قل ان تخفوا ما فى صدورکم او تبدوه یعلمه اللّه و یعلم ما فى السّموات و ما فى الارض واللّه على کلّ شى‏ءٍ قدیر؛(4) بگو
اگر آنچه را در سینه‏هاى شماست، پنهان دارید یا آشکار کنید، خداوند آن را مى‏داند، و (نیز) از آنچه در آسمانها و زمین است آگاه مى‏باشد، و خداوند بر هر چیزى تواناست.»
آگاهى از فکر و اندیشه بشر در اختیار هیچ مأمور و سازمان اطلاعاتى نیست، ولى خداوند متعال از تمام افکار و اندیشه‏هاى انسان آگاهى دارد، این باور اگر در جامعه تقویت شود در پنهان‏ترین مکانها، و دور دست‏ترین جاهها انسان را حتى از فکر گناه باز مى‏دارد.
2- گاه قرآن به صورت استفهامى و سؤال که بیشتر در ذهن‏ها جا مى‏گیرد این حقیقت را بیان مى‏دارد «اولیس اللّه باعلم بما فى صدور العالمین؛(5)آیا خداوند به آنچه در سینه‏هاى جهانیان است آگاه‏تر نیست.»
3- «انّ اللّه عالم غیب السموات و الارض انّه علیمٌ بذات الصدور؛(6) خداوند از غیب (و پنهان) آسمان‏ها و زمین آگاه است و آنچه را در درون دلهاست مى‏داند.»
امامان معصوم به عنوان مفسّران اصلى قرآن براى پیشگیرى از گناه و فساد بر تقویت و تحکیم باورها و اندیشه‏ها تأکید مى‏کردند فردى خدمت حضرت امام حسن(ع) (یا امام حسین(ع)) شرفیاب شد و گفت: من مرد گناه کارى هستم و نمى‏توانم گناه را ترک کنم. مرا پند دهید، حضرت فرمود: «پنج کار را انجام بده، آن گاه هرچه مى‏خواهى گناه کن. از روزى خدا نخور و
هرچه مى‏خواهى گناه کن. از ولایت و حکومت خدا بیرون برو و هرچه مى‏خواهى گناه کن. جایى را پیدا کن که خداوند تو را نبیند و هرچه مى‏خواهى گناه کن. هنگامى که ملک الموت نزد تو مى‏آید تا تو را قبض روح کند او را از خود دور کن، هنگامى که مالک (دوزخ) تو را به درون آتش مى‏کند، در آتش نرو و هرچه مى‏خواهى گناه کن.»(7) این روایت کاملاً اندیشه سازى مى‏کند که باور کنیم این جهان محضر خداوند است و جهان را پایانى به نام قیامت و در آن بهشت و جهنمى است.
4- اشاعه گناه را دوست نداشته باشید.
ممکن است افرادى باشند که اهل گناه نباشند ولى به این مقدار که گناه و بى‏بندو بارى در بین مردم و جامعه شایع گردد رضایت داشته باشند و شیوع گناه را دوست بدارند، قرآن چنین اندیشه را سخت مورد ملامت و سرزنش قرار داده است آنجا که فرمود: «انّ الّذین یحبّون ان تشیع الفاحشة فى الّذین آمنوا لهم عذابٌ الیمٌ فى الدّنیا و الآخرة و اللّه یعلم و انتم لاتعلمون؛(8) کسانى که دوست دارند زشتیها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکى براى آنان در دنیا و آخرت است، و خداوند مى‏داند و شما نمى‏دانید.»
در این آیه تهدید به عذاب آنهم در دنیا و آخرت بخاطر یک اندیشه خطا است که شخصى دوست مى‏دارد زشتى‏ها و فساد در جامعه اسلامى شیوع یابد، از این آیه کسانى برخود بلرزند که دوست مى‏دارند براى حفظ آراء و ماندن بر کرسى قدرت از ترویج نمودن زشتى‏ها نیز ابایى ندارند. کنترل چشم و گوش‏
فکر و اندیشه انسان از حس او تأثیر مى‏پذیرد، براى سلامت فکر و روان باید مجارى و راههاى تغذیه آن دو را تطهیر نمود و چشم و گوش از مهمترین مجارى و راهها است که باید تحت کنترل قرار گیرد.
قرآن و اسلام انسان را در برابر تمامى اعضاى خود مسؤول مى‏شمارد و سخت به او هشدار مى‏دهد، که در برابر کارکرد هر یک از آنها باید جوابگو باشد، قرآن کریم در این‏باره مى‏فرماید: «ولاتقف ما لیس لک به علمٌ انّ السمع و البصر و الفؤاد کلّ اولئک کان عنه مسئولاً؛(9) از آنچه به آن آگاهى ندارى پیروى مکن، چرا که گوش و چشم و دل همه مسؤولند.»
و بشارت قرآن متوجه کسانى است که با گوش بهترین‏ها را انتخاب و پیروى مى‏کنند و از سخنان فساد آور گناه آلود پرهیز مى‏نمایند.(10)
قرآن درباره چشم تأکید جداگانه دارد، چرا که استفاده نامطلوب از آن در جهت دامن زدن به آتش شهوت و تهییج نابجا و خطرناک غریزه جنسى، سخت خطر ساز و خطر آفرین است لذا قرآن مى‏فرماید: «قل للمؤمنین یغضّوا من ابصارهم و بحفظوا فروجهم ذلک ازکى‏ لهم انّ اللّه خبیرٌ بما یصنعون و قل للمؤمنات یغضضن من ابصار هنّ و یحفظن فروجهنّ ولایبدین زینتهن الّا ماظهر منها؛(11)اى پیامبر به مردان مؤمن بگو چشمهایشان را (از گناه به نامحرم) بپوشانند و دامان خویش را حفظ نمایند، که این موجب پاکى بیشتر آنان است، و خداوند از آنچه انجام مى‏دهند آگاه است و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوس آلود) فرو بندند و دامنهایشان را حفظ کنند و زینتهایشان را ظاهر نکنند مگر آنچه که ظاهر است.»
نکاتى در آیه قابل دقت است:
1- خطاب مستقیم به زنها و مردان مؤمن نیست بلکه خطاب به شخص پیامبر است تا خوب مسأله را تبیین کند.
2- با اینکه مسأله حرمت نگاه مشترک بین مردان و زنان است براى تأکید بیشتر دو خطاب جداگانه آمده یک بار خطاب به مردان و بار دیگر روى سخن با زنان است.
3- خطاب اوّل به مردان است شاید رازش این باشد که تأثیر پذیرى مردان از گناه بیشتر از زنان است.
و پاکى چشم مردان باعث کنترل آرایشها و عشوه‏گرى‏هاى زنان که براى جلب نگاه مردان است، مى‏شود.
و آخرین نکته این است که فلسفه این دستور پاکیزه شدن روح و روان انسان‏هاست «ازکى لهم» در منابع روائى از نگاه به نامحرم، تعبیر به زناى چشم، تیر مسموم شیطان، و... شده است.
از امام هفتم درباره این آیه «یا ابت استأجره...» سخن دختر شعیب که گفت: اى پدر! موسى را اجیر کن که بهترین اجیر، انسان قدرتمند و امینى است» فرمود: «حضرت شعیب به دخترش گفت: دخترم! قدرت موسى را از بلند کردن سنگ بزرگ دریافتى، امّا امانت وى را چگونه شناختى؟ دختر جواب داد: هنگامى که به طرف خانه مى‏آمدیم در آغاز من جلو او راه مى‏رفتم، ولى او از من خواست که پشت سرش راه بروم و گفت: هرگاه من راه را اشتباه رفتم به من تذکر بده؛ چرا که ما مردمى هستیم که به پشت سر زنان نگاه نمى‏کنیم»(12) موارد ریز و جزئیات احکام نگاه در کتب فقهى، به تفصیل آمده لذا از بیان آن پرهیز مى‏کنیم و فقط به ذکر حدیثى بسنده مى‏کنیم. على(ع) فرمود: «نِعمَ صارف الشهوات غض الابصار؛(13) چشم پوشى از نگاه(به نامحرم) بهترین عامل بازدارنده از شهوات است.» کنترل ارتباط و سخن‏
قرآن براى پاس دارى از حریم پاکى و جلوگیرى از انحرافات، رعایت ضوابطى را در روابط مرد و زن ضرورى دانسته و آزادى مطلق و بدون قید و دوستى‏ها و عشق بازى‏هاى مصطلح امروزى را ناپسند و مردود شمرده است(14) و همین طور ارتباط نامه‏اى و تلفنى نامناسب را روا نمى‏دارد. اسلام صحبت کردن زن و مرد را در موارد ضرورى و در جریان رسیدگى به کارهاى روزمره زندگى اجازه داده، امّا براى پیش‏گیرى از پیامدهاى سوء احتمالى سفارش نموده که با ناز و عشوه‏گرى و طنّازى سخن نگویند، در این‏باره مى‏خوانیم:
«فلا تخضعن بالقول فیطمع الّذى فى قلبه مرضٌ و قلن قولاً معروفاً؛(15) به گونه‏اى هوس‏انگیز (با مردان نامحرم) سخن نگویید تا بیمار دلى در شما طمع نکند، و به گونه‏اى شایسته و معمولى سخن بگویید.»
گاه جنایتهاى بزرگ از یک سخن خوش طبعى و ارتباط نابجا بوجود مى‏آید، پرونده‏هاى فراوانى در داخل کشور وجود دارد که یک عشوه گرى و یا طنّازى حرف زدن باعث ارتباط نامشروع و سرانجام قتل شوهر و یا قتل‏هاى دیگر شده است.
در حدیثى مى‏خوانیم: «کسى که به حرام دستش را به دست زنى برساند چون به صحراى محشر در آید، دستش بسته باشد و کسى که با زنان نامحرم خوش طبعى، شوخى و مزاح کند خداوند در عوض هر کلمه هزار سال او را در محشر حبس مى‏کند، و اگر زنى راضى شود که مردى به حرام او را در آغوش بگیرد، ببوسد یا به حرام با او ملاقات نماید و یا با او خوش طبعى کند، بر آن نیز گناهى همانند آن مرد است.»(16) ازدواج یا بهترین راه پیشگیرى‏
مسیحیت تحریف شده رابطه جنسى و ازدواج را نجس و پلید دانسته و ثمرات تلخ آن را نیز در غرب چشیدند و جهانیان نیز شاهد آن است. ولى قرآن نه تنها ازدواج را پلید نمى‏داند، بلکه آن را عملى عبادى و مطلوب و در برخى موارد واجب شمرده است. بدون تردید اگر در جامعه‏اى زمینه ازدواج و تشکیل خانواده به صورت آسان به همانگونه که اسلام خواسته فراهم شود، گناهانى برخاسته از غرائز جنسى ریشه کن خواهد شد و تنها کسانى به سمت و سوى جرائم جنسى و بى‏عفتى خواهند رفت که از سلامتى روانى برخوردار نباشند.
قرآن کریم اصرار فراوان بر این مسأله مهم دارد و برخى دغدغه‏هایى را که ممکن است بر اثر ازدواج پیش آید مردود شمرده است. به آیاتى در این زمینه اشاره مى‏شود. 1- ازدواج عامل آرامش‏
«و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودّةً و رحمةً انّ فى ذلک لآیاتٍ لقومٍ یتفکّرون؛(17) از نشانه‏هاى او این است که همسرانى از جنس خودتان به سود شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و رد میانتان مودت و رحمت قرار داد، در این نشانه هایى است براى گروهى که تفکّر مى‏کنند.»
در آیه فوق نکاتى قابل دقت است: 1- زنان از جنس مردانند و هر دو انسان 2- همسران باعث آرامش فردى و در نتیجه موجب آرامش روانى جامعه نیز مى‏باشند 3- استحکام اصلى خانواده بر اساس زناشویى صرفاً عشقى جسمانى و شهوانى استوار نیست، بلکه بر پایه محبت و گذشت پى ریزى شده است. 2- همه نیاز به ازدواج دارند
ازدواج مخصوص دنیا زدگان نیست، حتى انسانهایى که در بالاترین رتبه معنوى قرار دارند و بریده از دنیا هستند نیز بى‏نیاز از این نمى‏باشند. لذا قرآن مى‏فرماید: «ولقد ارسلنا رسلاً من قبلک و جعلنا لهم ازواجاً و ذریةً؛(18) براستى ما فرستادگانى را قبل از تو فرستادیم و براى آنان زنان و فرزندانى قرار دادیم.» 3- ازدواج و توسعه اقتصادى‏
برخى افراد فقر و ندارى را بهانه براى عدم ازدواج مى‏دانند، قرآن این فرهنگ را غلط دانسته و با صراحت اعلام مى‏دارد، هر کس پابه عرصه ازدواج و خانواده گزارد خداوند وضع اقتصادى او را نیز دگرگون مى‏کند: «وانکحوا الایامى منکم و الصّالحین من عبادکم و امائکم ان یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله و اللّه واسعٌ علیم؛(19) و مردان و زنان بى‏همسر را همسر دهید، و همچنین غلامان و کنیزانى را که صلاحیّت ازدواج دارند، و اگر نیازمند و فقیر باشند خداوند از فضلش آنان را بى‏نیاز خواهد ساخت و خداوند گشایش دهنده و داناست.» 4- تعدد ازدواج‏
در اکثریت بودن بانوان در برخى جوامع، بى سرپرست شدن برخى خانواده‏ها بر اثر جنگ و حوادث ناگوار و... مى‏طلبد که مرد گاهى تن به تعدد ازدواج دهد، وگرنه باعث به فساد کشیده شدن زنان بى همسر و بى‏سرپرست خواهد شد.
قرآن کریم در این باره مى‏فرماید: «فانکحوا ماطاب لکم من النساء مثنى و ثلاث و رباع فان خفتم الّا تعدلوا فواحدةً؛(20) پس ازدواج کنید با زنان پاک(در صورت نیاز) دو یا سه یا چهار همسر و اگر مى‏ترسید عدالت را رعایت نکنید به یک همسر اکتفا کنید.»
استاد مطهرى درباره ازدواج مى‏گوید: «به عقیده ما براى آرامش غریزه دو چیز لازم است: یکى ارضاى غریزه در حدّ حاجت طبیعى و دیگر جلوگیرى از تهییج و تحریک آن.»(21)
اسلام براى ارضاى صحیح مسائل جنسى، ازدواج و در صورت مهیّا نبودن شرایط آن، ازدواج مدّت دار و موقت را توصیه نموده است. اسلام اصرار فراوانى دارد که محیط خانواده براى کام‏یابى زن و شوهر از یکدیگر آمادگى کامل داشته باشد. زن یا مردى که از این نظر کوتاهى کند مورد نکوهش صریح اسلام قرار گرفته است. اسلام اصرار فراوانى به خرج داده است که محیط اجتماع بزرگ، محیط کار و عمل و فعالیت بوده و از هر نوع کام یابى جنسى در آن محیط خوددارى شود. فلسفه تحریم نظربازى و تمتعات جنسى از غیر همسر قانونى و هم چنین فلسفه تحریم خودآرایى و تبرّج زن براى بیگانه همین است.(22)
در روایات نیز تعبیرات زیبائى از ازدواج شده است که به یک نمونه اشاره مى‏شود، تا روشن شود که ازدواج در پیشگیرى از جرائم نقش مؤثر و کلیدى دارد.
حضرت امام صادق(ع) فرمود: «من تزوّج احرز نصف دینه؛(23) آن کس که ازدواج نمود نصف دین خویش را حفظ کرد پس از خدا بترسد در حفظ نصف دیگر آن.» 5 - ازدواج موقت‏
واقعیت امر این است که جوانان ما در زمان کنونى از سه جهت آماج مشکلات و گرفتارى‏ها مى‏باشند. از طرفى ادامه تحصیلات تا سن بیست سالگى بلکه بالاتر امرى است ضرورى، و از سوى دیگر راه یافتن به بازار کار و آماده نمودن زمینه مالى ازدواج فرصت طولانى را مى‏طلبد، مخصوصاً با توجّه به رسم و رسوم‏هاى سنگین کنونى جامعه، و از جانب سوم غریزه جنسى در دنیایى پر از تهییج و تحریم و فیلم و سى دى و اختلاط و... همه را در فشارى طاقت فرسا قرار مى‏دهد، بهترین راه حل کوتاه مدت ازدواج موقت است، قرآن درباره ازدواج موقت مى‏فرماید: «و احلّ لکم ماوراء ذلکم ان تبتغوا باموالکم محصنین غیر مسافحین فما استمتعتم به منهنّ فآتوهنّ اجورهنّ فریضةً؛(24) و براى شما حلال است که با اموال خود آنان را اختیار کنید، در حالى که پاکدامن باشید و از زنا خوددارى نمایید، و زنانى را که متعه (ازدواج موقت) مى‏کنید، واجب است مهر آنها را بپردازید.»
اگر واقعاً آنچه را اسلام در مورد عقد موقت سفارش نموده بخوبى اجرا شود کسى دچار بى‏عفتى نخواهد شد.
على(ع) فرمود: «لولا ما سبقنى به ابن الخطّاب ؛یعنى عمر مازنى الّا شقى؛(25) اگر عمر سبقت نمى‏گرفت بر من (و ازدواج موقت را تحریم نمى‏کرد) هیچ کس مرتکب زنا نمى‏شد جز انسان شقى».
البته در ازدواج موقت شرائط و نکات فراوانى لازم است مراعات شود یکى از آن نکات این است که این امر بیشتر براى مجردها و مردهاى بى همسر مطرح است نه مردانى که همسر و یا همسرانى قانونى دارد.
امام کاظم(ع) به برخى از شیعیان خود نوشت: «اصرار بر ازدواج موقت نورزید، آنچه لازم است بر شما تنها اقامه سنت رسول خدا(ص) است و به واسطه ازدواج موقت از همسران دائمى خویش غافل نشوید، که آنها را به کفران و بیزارى وادار کنید و آنان بر علیه کسى که به شما دستور داده است نفرین کنند و ما را لعنت نمایند.»(26) حجاب حافظ عفّت و پاسدار کرامت‏
بد حجابى و بى‏حجابى از دستآوردهاى شوم استعمار جدید و حربه مهمّ تهاجم فرهنگى است، در مقابل حجاب و پاسدارى از آن یکى از مهمترین عامل صلاح و سداد جامعه شمرده مى‏شود هرجامعه که حجاب و عفاف خود را حفظ کرده دین و فرهنگ... خود را نیز نگهداشته است. و هر جامعه که حجاب در آنها کم رنگ و بى‏رنگ شده است به همان نسبت دین و فرهنگ و آداب رنگ باخته است، قرآن درباره حجاب دستورات اکیدى دارد که به نمونه‏هایى اشاره مى‏شود.
1- «به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند. و روسریهاى خود را بر سینه خود افکنند(تا گردن و سینه پوشیده شود) و زینت خود را آشکار نسازند، مگر براى شوهرانشان، یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرشان یا پسر برادرشان یا پسر خواهرانشان یا زنان همکیششان یا بردگانشان (کنیزان) یا افراد سفیه که تمایلى به زن ندارند، یا کودکانى که از امور جنسى مربوط به زنان آگاه نیستند و بهنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمین نکوبند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صداى خلخالها به گوش رسد) و همگى به سوى خدا باز گردید تا رستگار شوید».(27)
شأن نزول آیه فوق طبق سخن امام باقر(ع) مربوط به جوانى است که بر اثر چشم چرانى صورتش به استخوانى بیرون آمده از دیوار اصابت کرد و مجروح شد، و علّت جذب جوان مراعات نکردن حجاب از طرف آن زن بود.(28)
2- «اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنات بگو، جلبابها(روسرى‏هاى بلند) خود را بر خویش افکنند، که این کار براى این که (به عفت و حریّت) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است، و خداوند همواره غفور و رحیم است.»(29)
در شأن نزول آیه فوق آمده که شب هنگام زنان براى نماز مغرب و عشاء به مسجد مى‏رفتند برخى از جوانان هرزه بر سر راه آنها مى‏نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار مى‏دادند و مزاحم آنان مى‏شدند، آیه نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را بطور کامل رعایت کنند تا بخوبى شناخته نشوند و کسى بهانه مزاحمت نداشته باشد.(30)
دو نکته در آیه با توجّه به شأن نزول قابل دقت است: 1- بجاى جلوگیرى از مزاحمت‏هاى خیابانى دستور حجاب کامل به زنان مى‏دهد، هرچند آیه بعدى مزاحمان را نیز تهدید کرده است، معلوم مى‏شود حجاب در ریشه کنى هرزگى و مزاحمت‏ها نقش دارد.
2- علّت حجاب را این مى‏داند که زنهاى با حجاب با شخصیت و متدین شناخته مى‏شوند لذا با عمل خود به هرزگان اجازه نمى‏دهد که به حریم حرمت آنها اهانت نمایند.
مسائل ریز حجاب و حد و حدود آن در جاى خود مطرح شده است و در حوصله این مقال نیست، آنچه از آیات حجاب بدست مى‏آید این است که براى پیشگیرى و حتى دفع فساد حجاب نقش مهم و کلیدى دارد. ب: عوامل مشترک‏
قرآن برخى عوامل دیگرى را طرح نموده که به صورت عمیق‏تر و با دوام بیشتر هم در پیشگیرى و بازدارندگى نقش دارد و هم در رفع و برداشتن گناهان و آلودگى‏ها، جهت اختصار به صورت فهرست وار به آنها اشاره مى‏شود. عبادت و دعا
اعمال عبادى مانند نماز و روزه و حج و... نقش مهمى در بازدارندگى و رفع گناهان دارند، قرآن درباره نماز مى‏فرماید: «انّ الصّلوة تنهى عن الفحشاء و المنکر؛(31) براستى نماز انسان را از زشتى‏ها باز مى‏دارد.»
و درباره روزه فرمود: «کتب علیکم الصیام... لعلّکم تنقون؛(32) روزه بر شما واجب شده... شاید پروا پیشه شوید.»
در یک کلام درباره هر عبادت و پرستش حق مى‏گوید: «یا ایها الناس اعبدوا ربّکم...لعلّکم تتقون؛(33) اى مردم پروردگارتان را عبادت کنید شاید پروا پیشه شوید.» انتخاب الگوهاى صحیح‏
انسان فطرتاً عاشق کمال و از نقص و عیب گریزان است، همین امر باعث مى‏شود که به دنبال الگوى مطلوب و کاملى باشد الگوپذیرى چون سازگار با فطرت انسان است، از مؤثرترین روشهاى پیشگیرى و رفع گناهان شمرده مى‏شود در این روش انسان نمونه‏اى عینى را مطلوب خویش قرار مى‏دهد و به شبیه سازى دست مى‏زند و گام در جاى او مى‏نهد. به همین جهت قرآن الگوهایى را معرّفى مى‏کند در یک آیه مى‏فرماید: «ولکم فى رسول اللّه اسوةً حسنةً؛(34)و مسلماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نیکویى است». و همین طور ابراهیم(ع) و برخى افراد دیگر را به عنوان الگو معرفى مى‏کند.(35) که در رأس آن افراد ائمه اطهار(ع) قرار دارند. دورى از دوستان ناباب‏
یکى از عوامل توسعه فساد و بى‏بند وبارى مخصوصاً در بین قشر جوان رفقاى ناباب و نامناسب است.قرآن براى جلوگیرى از این عامل تذکراتى دارد که به برخى از آنها اشاره مى‏شود. 1- حسرت دائمى‏
«و (به خاطر آور) روزى را که ستمکار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان مى‏گزد و مى‏گوید: اى کاش با رسول (خدا) راهى برگزیده بودم اى واى بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم.»(36) 2- دوستى با خوبان ژ
«الا خلاء یومئذٍ بعضهم لبعضٍ عدّوٌ الّا المتقین؛(37) دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند مگر پرهیزکاران».
نار خندان باغ را خندان کند
صحبت مردانت از مردان کند محبّت اهل بیت(ع)
از مهمترین و اساسى‏ترین روشهاى سازندگى و تربیت و مقاوم سازى در مقابل تهاجم فرهنگى روش محبّت به پاکان و فرهیختگان خاصّه اهل بیت(ع) است روش محبّت بجهت سازگارى با فطرت آدمى و سرشت انسانى و به جهت میل درونى، بالاترین نقش را در تحوّل تربیتى انسان ایفا مى‏کند و همچون اکسیر مس وجود انسان را به طلاى ناب تبدیل نموده و در کوتاه‏ترین زمان تحوّلات سازنده شگرفى در انسان ایجاد مى‏کند، امثال سلمان و ابوذر و مقداد، تربیت شدگان مکتب عشق و محبت به رسول خدا(ص) هستند چنانکه تحول عمیق در حر بن یزید، و زهیر بن قین و وهب و... بر اثر محبّت به امام حسین(ع) بود.
با توجّه به این تأثیر شگرف و وسیع است که قرآن آن را پاداش رسالت محبت اهلبیت(ع) و دوستى آنان دانسته(38) و آن را به نفع و سود خود انسان مى‏داند. ج: عوامل بردارنده و از بین برنده گناه و فساد
این عوامل خود به سه دسته تقسیم مى‏شوند: 1- عوامل فردى
عوامل فردى دورى از گناه و فساد و رها شدن از دام تهاجم فرهنگى متعدد است که به برخى از آنها اشاره مى‏شود. توبه و بازگشت:
قرآن در بیش از 90 آیه توبه را در قالب‏هاى مختلف مطرح و بیان نموده است و آن را مهمترین عامل رهائى از دام گناهان و فساد، و باعث رستگارى انسان مى‏داند در آیه مى‏خوانیم: «توبوا الى اللّه جمیعاً ایّه المؤمنون لعلکم تفلحون؛(39) همگى به سوى خدا بازگردید اى مؤمنان تا رستگار شوید.» یاد خدا و نعمت‏هاى او
یاد خدا و نعمت‏هاى او، با این دید که نعمت دهنده در همه جا حاضر است و تمام هستى حتّى خطورات قلبى و تخیّلات انسان را زیر نظر دارد انسان را از پلیدى و زشتى نگه مى‏دارد و بخوبى و نیکى وامى‏دارد.
على(ع) فرمود: «هر کس قلبش را به دوام یاد خدا آباد کند کردارش در نهان و آشکار نیکو گردد.»(40)
در قرآن بیش از دویست بار کلمه «ذکر» و مشتقات آن به کار رفته است، از جمله مى‏فرماید: «فاذکروا آلاء اللّه و لاتعثوا فى الارض مفسدین؛(41) بنابراین، نعمت‏هاى خدا را متذکر شوید، و در زمین به فاسد نکوشید» آیه مى‏رساند که یاد نعمت‏ها جلو فساد را مى‏گیرد و در آیه‏اى دیگر مى‏فرمود: «واذکروا اللّه کثیراً لعلّکم تفلحون؛ خدا را زیاد یاد کنید تا رستگار شوید.» یاد مرگ و قیامت‏
عامل دیگر براى برخورد با گناه و فساد، یاد مرگ و قیامت است. على(ع) مى‏فرماید: «پس هرگاه شهوتها به شما روى آوردند، مرگ را بسیار یاد کنید که یاد مرگ براى پندآموزى کافى است و رسول خدا(ص) اصحاب خود را پیوسته به یاد مرگ سفارش مى‏کرد و مى‏فرمود: مرگ را بسیار یاد کنید که همانا مرگ نابود کننده لذّتها و جدا کننده شما از شهوتها است.»(42)
حدود یک سوّم قرآن مربوط به بحث مرگ و قیامت و مسائل مربوط به آن است این نشان مى‏دهد، که قیامت باورى در بازدارندگى از گناه و فساد و مقابله با آن نقش تعیین کننده دارد. از جمله فرمود: «فمن کان یرجوا لقاء ربّه فلیعمل عملاً صالحاً و لایشرک بعبادة ربّه احداً؛(43) پس کسى که امید ملاقات پروردگارش را (در روز قیامت) دارد باید عمل صالح انجام داده و هرگز شرک به او نیاورد.»
حتى قرآن گمان به معاد را داراى آثار مهم باز دارندگى از گناه و فساد مى‏داند.(44) عبرت‏گیرى و پندآموزى‏
انسان با ملاحظه تاریخ و سرگذشت آنهایى که در فساد و بى‏بندى فرو رفتند و در مقابل تهاجم فرهنگى تسلیم شدند، و آبروى دنیا و آخرتشان را از دست دادند مى‏تواند خود را از فرو رفتن در دام‏ها و تکرار خطاها و یا رها نمودن از آن، بیمه کند.
على(ع) فرمود: «و هر کس عبرت گیرد خود را(از فرو رفتن در خطاها و فسادها) دور نگهداشته و هر کس خود را (از بدیها) دور نگهداشت سالم مى‏ماند.»(45)
قرآن در هشت آیه با صورتهاى مختلف دستور به عبرت‏گیرى داده است و گاه صریحاً فرمان داده است: «فاعتبروا یا اولى الابصار؛(46) پس عبرت بگیرید اى صاحبان بصیرت.» 2- عوامل خانوادگى‏
سهم بزرگى از مفاسد اجتماعى و پذیرش تهاجمات فرهنگى معلول سوء تربیت خانواده‏ها است، و چنانچه پدر و مادر خودشان وارسته و منزّه باشند، و به فرزندان خویش توجّه نموده و در تربیت آنان کوتاهى ننمایند، بدون تردید کمک شایانى به اصلاح جامعه بشرى نموده‏اند، زیرا مفسدین و معتادان سارقین و قاتلها، منحرفین و شرابى‏ها...معمولاً ریشه خانوادگى دارند.
پیامبر اکرم(ص): «هر مولودى بر اساس فطرت(پاک و پاکیزه) متولد مى‏شود تا این که پدر و مادر او را یهودى یا نصرانى مى‏نمایند.»(47)
قرآن با صراحت تمام به مردان و سرپرستان خانواده‏ها دستور مى‏دهد که هم خود را و هم فرزندان خود را در مقابل گناهان و فساد و بى‏بند و بارى نگهدارند و حفظ کنند.
«یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً وقودها النّاس و الحجارة؛(48) اى کسانى که ایمان آورده‏اید! خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسان‏ها و سنگ هاست نگه دارید.»
آیه خطاب به مؤمنان است از این مى‏فهمیم که خانواده‏هاى مؤمن و مسلمان همیشه در معرض تهاجمات گناه و فساد قرار دارند، باید به گونه‏اى برنامه‏ریزى شود که بتوان جلوى آن تهاجمات را گرفت.
و پیامبر اکرم(ص) فرمود: «خداوند هر مسؤولى را، از مسؤولیتى که به وى سپرده شده است، سؤال خواهد نمود، که آیا آن را بدرستى به انجام رسانید یا ضایع کرد حتى از مرد سؤال خواهد شد نسبت به خانواده‏اش.»(49)
اما راهکارهاى هدایت خانواده و فرزندان و جذب آنها در جاى خود باید بررسى شود آنچه اینجا مى‏توان گفت این است که پدر و مادر در مقابل رفتار فرزندان، رفقایى که دارند، و همین طور نوار مبتذل و یا سى دى‏هاى انحراف کننده که استفاده مى‏کنند و یا نماز را که ترک کنند مسؤولیت دارند.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «همراهى و دقت و مراقبت کنید در امور فرزندانتان، و نیکو گردانید تربیت آنها را، چرا که اولاد شما هدیه‏هاى خداوند به شما مى‏باشند.»(50) 3- عوامل اجتماعى و دولتى‏
قرآن افراد جامعه را واحدهاى جدا افتاده بى ارتباط به هم نمى‏داند، بلکه همگى را پیکرى مى‏شمارد که به همدیگر مرتبط و متصل و داراى ولایت بر یکدیگرند، لذا وظائفى بر عهده دارند که برخى از آنها از این قرار است: 1- امر به معروف و نهى از منکر
«مردان و زنان مؤمن برخى سرپرست برخى دیگرند، امر به معروف مى‏کنند و از زشتیها باز مى‏دارند، نماز را به پاى داشته زکات مى‏پردازند و خداوند و پیامبرش را اطاعت مى‏کنند. ایشان هستند که خداوند برایشان رحمت مى‏آورد و بدرستى که خداوند صاحب اقتدار و حکیم است.»(51)
سخن بلندى دارد امام باقر(ع) که جاى هرگونه توضیح را مى‏گیرد آنجا که فرمود: «در آخرالزمان عدّه‏اى مورد اطاعت قرار مى‏گیرند، که ریا کارند و به عبادت تظاهر مى‏کنند ولى کم خردان و کوتاه فکرانند، آنان امر به معروف و نهى از منکر را واجب نمى‏شمارند، مگر آن هنگام که ایمن از هرگونه ضررى باشند. همواره به دنبال عذرتراشى و بهانه‏گیرى و راه گریز از این واجب الهى هستند، به دنبال لغزش‏هاى علما و فساد عمل آنان مى‏باشند. آنان به سوى نماز و روزه و هر عملى که ضررى مالى یا جانى را متوجه آنان سازد، آنها را ترک مى‏گویند، همان گونه که برترین و شریف‏ترین واجبات، یعنى امر به معروف و نهى از منکر را ترک گفته‏اند. بدرستى که امر به معروف و نهى از منکر واجبى است که دیگر فرائض به واسطه آن به پا داشته مى‏شود آنگاه که جامعه‏اى این گونه شد خداوند بر آنها غضب کرده و غضب وى عمومیّت خواهد یافت پس نیکانى که در جامعه همراه اشرارند، و نیز کوچکترها با بزرگترها هلاک خواهند شد بدرستى که امر به معروف راه همه انبیاست... پس با قلبهایتان به مخالفت گناه برخیزید و با زبانهایتان آنها را رد کنید. و ضربه‏هاى سخت خود را به پیشانى گنهکاران وارد سازید و در راه خداوند از سرزنش ملامت گران نهراسید.»(52) 2- دولتمردان و حکومت اسلامى‏
حاکم و دولتمردان اسلامى در گام اول به عنوان الگوهاى جامعه وظیفه دارند، کارها و رفتار خویش را اصلاح نمایند. چرا که مردم به رفتار و اعمال آنها اقتدا مى‏کنند، در گام بعدى وظیفه دارند حدود تعزیرات اسلامى را براى جلوگیرى از مفاسد اجتماعى قاطعانه و بدون ترس از اعتراض ابرقدرت‏ها و وابستگان آنها اجرا نمایند، قرآن اجراى حدود را باعث حیات جامعه انسانى مى‏داند آنجا که فرمود: «و لکم فى القصاص حیاةٌ یا اولى الالباب لعلّکم تتقون؛(53) و براى شما در قصاص حیات و زندگى است، اى صاحبان خرد! شاید شما تقوا پیشه کنید.»
امام هفتم(ع) درباره این آیه «فیحیى به الارض بعد موتها؛ زنده مى‏گرداند زمین را پس از مرگ آن» فرمود: «این آیه زنده شدن زمین به واسطه باران را نفرموده است، بلکه مقصود آیه این است که خداوند مردانى مى‏انگیزد تا عدالت را زنده کنند و به واسطه زنده شدن عدالت و اقامه حدود، زمین، زندگى از سر مى‏گیرد. هر مجازات اسلامى که در زمین اجرا شود نفع آن بیشتر از چهل روز باران است.»(54)
نه تنها اجراى حدود برکاتى دارد و باعث جلوگیرى و ریشه کنى فساد مى‏شود، که اجرا نکردن آن از گناهان بس بزرگ است. على(ع) هنگام اجراى یکى از حدود الهى فرمود:
«خدایا! تو به پیامبرت هنگامى که از دینت خبر مى‏داد فرمودى: اى محمد هر کس یک حدّ از مجازاتهاى مرا تعطیل کرده و اجرا نکند، با من دشمنى کرده و بدین وسیله خواستار مخالفت با من شده است.»(55)
3- دولتمردان، صدا و سیما، روزنامه‏ها و نویسندگان کلاً دستگاه‏هاى تبلیغاتى وظیفه دارند
مردم و جوانان را از مفاسد و زیانهاى گناه و فساد و تهاجم فرهنگى آگاه نمایند، چرا که امروز وسیله اصلى براى تهاجم فرهنگى به جوامع انسانى و اسلامى، همان تبلیغات وسیع و گسترده است.
تأسف و درد اینجاست که گاه برخى از قلم به دستان داخلى به جاى مقابله و مبارزه با تهاجم فرهنگى و گناه، خود از مروجان معاصى و تهاجم فرهنگى‏اند!! پاورقی ها:پى‏نوشت‏ها: - 1. سوره شورى، آیه 30.2. کلینى اصول کافى، ج 2، ص 269، روایت 3.3. قابل یادآورى است که آنچه بیان مى‏شود طبق فهم قاصر ما از قرآن و برخى روایات است. ممکن است قرآن سخنان عمیق‏تر و طرح جامع‏ترى داشته باشد که فهم کم ژرف ما، به آن نرسیده باشد، و بر بزرگان عرصه تفسیر است که در این زمینه بیشتر کار کنند و طرح جامع قرآن را در این زمینه ارائه دهند.4. سوره آل عمران، آیه 29.5. سوره عنکبوت، آیه 10.6. سوره فاطر، آیه 38.7. محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، بیروت، ج 78، ص 126 باب 20، حدیث 7.8. سوره نور، آیه 19.9. سوره اسراء، آیه 36.10. سوره زمر، آیه 18.11. سوره نور، آیه 30 - 31.12. حر عاملى، وسائل الشیعه، داراحیاء التراث، ج 14، ص 145.13. محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، مکتبة الاعلام الاسلامى، ج 1، ص 72.14. در مورد ازدواجهاى عشقى به این تحقیق توجه کنید:دکتر «اسنل پنتى» کارشناس بزرگ آمریکایى در امر زناشویى این عبارت را منتشر کرد: بخاطر عشق ازدواج نکنید، ازدواج عشقى زهرآگین‏ترین نوع ازدواج است. این کارشناس که سى سال است منحصراً به پرونده‏هاى ازدواج و طلاق در شهرهاى بزرگ و پرجمعیت آمریکا و دیگر کشورهاى جهان رسیدگى مى‏کند درباره علّت طلاق مى‏گوید: افسانه عشق یکى از مخرّب‏ترین اختراعات بشر است. در آمریکا از هر صد ازدواج عشقى 93 تاى آن با شکست روبرو شده‏اند، و در فرانسه وضع بدتر است، عمر متوسط ازدواج عشقى 5/3 ماه است در آمریکا از هر پنج فقره جنایت یک فقره‏اش محصول مرافعات کسانى است که به واسطه عشق ازدواج کرده‏اند.» علوم جنایى، ج 2، ص 1016 و فساد سلاح تهاجم فرهنگى، سید محمود مدنى، ص 300.15. سوره احزاب، آیه 32.16. علامه مجلسى، عین الحیوة، ص 140.17. سوره روم، آیه 21.18. سوره رعد، آیه 38.19. سوره نور، آیه 32.20. سوره نساء، آیه 3.21. مسئله حجاب، ص 113 - 114. 22. مرتضى مطهرى، اخلاق جنسى در اسلام و جهان غرب، قم انتشارات صدرا، ص 47.23. وسائل الشیعه همان، ج 14، ص 5.24. سوره نساء، آیه 24.25. وسائل الشیعه، همان، ج 14، ص 440.26. همان، ص 450.27. سوره نور، آیه 31.28. علامه طباطبائى، المیزان، ج 15، ص 116.29. سوره احزاب، آیه 59.30. تفسیر نمونه، ج 17، ص 426.31. سوره عنکبوت، آیه 45.32. سوره بقره، آیه 183.33. همان، آیه 21.34. سوره احزاب، آیه 21.35. سوره ممتحنه، آیات 6 و 4.36. سوره فرقان، آیه 28.37. سوره زخرف، آیه 67.38. سوره شورى، آیه 23، سوره فرقان، آیه 57 و...39. سوره نور، آیه 31.40. غررالحکم، چاپ دانشگاه تهران، ج 5، ص 387.41. سوره اعراف، آیه 74.42. حسن طوسى،، الامالى، نجف مطبعة الحیدریه، ج 1، ص‏27.43. سوره کهف، آیه 110.44. سوره مطففین، آیه 7 - 5.45. بحارالانوار، داراحیاء التراث، ج 78، ص 92.46. سوره حشر، آیه 2.47. شیخ عباس قمى، سفینة البحار، ج 2، ص 373.48. سوره تحریم، آیه 6.49. شرح رساله حقوق، ج 1، ص 524.50. همان، ص 582.51. سوره توبه، آیه 71.52. کافى، ج 5، ص 55.53. سوره بقره، آیه 179.54. وسائل الشیعه، ج 18، ص 308.55. همان، ص 309.