خودسازى‏

پیامبر اسلام صلى‏اللّه علیه وآله و سلّم:
«مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ دامَت حَسَراتُهُ وَ طالَت فى عَرَصاتِ القِیامَةِ وَ قَفاتُهُ وَ قادَتهُ اِلى‏ الخِزىِ سَیِّئاتُه» (جامع السعادات، ج 3، ص 91)
کسى که حساب اعمال خود را نرسد، حسرتش بى‏پایان است و در صحراى محشر باید زیاد بایستد( تا به اعمالش رسیدگى ابتدائى شود) و گناهانش او را (در دنیا) به انحراف افکند.

رسولخدا صلى اللّه علیه و آله و سلّم:
«... فَاِنّى اَوصَیتُکَ اِذا اَنتَ هَمَمتَ بِاَمرٍ فَتَدَبَّر عاقِبَتَه فَأِن یکُ رَشداً فَأمضِهِ وَ اِن یَکُ غَیّاً فَأنتَهِ عَنه فَهذِه الوَصِیَّةُ مِن مُحاسَبَةِ النَّفسِ بَل هِىَ رَأسُها.»
(الحقائق، ص 303)
به تو سفارش مى‏کنم وقتى تصمیم به کارى گرفتى، عاقبت آن‏را در نظر بگیر، اگر عاقلانه است آن را تعقیب کن و اگر عاقلانه نیست از آن پرهیز کن، این سفارش درباره «محاسبه نفس» بلکه ریشه آن است.

رسولخدا صلى اللّه علیه و آله و سلّم:
«... فَمَن حاسَبَ نَفسَهُ قَبلَ اَن تُحاسِبَ وَ طالَبَها فى الأَنفاسِ وَ الحَرَکاتِ وَ حاسَبَها فِى الخَطَراتِ وَ الّلَحَظاتِ و وَزِنَ بِمیزانِ الشَّرعِ اَعمالَهُ وَ اَقوالَهُ خَفّ فِى القیامَة حَسابَهُ وَ حَضَرَ عِندَ السُؤالِ جَوابَه وَ حَسُنَ مُنقَلَبُهُ و مَآبُه.» (جامع السعادات، ج 3، ص 91)
... کسى که خود را قبل از حساب خداوند بررسى کند، نفس هائى که کشیده، کارهائى که انجام داده و در کارهاى ممنوع و نگاه کردن‏ها دقت کند و با میزان شرع کارها و گفتار خود را منطبق کند، در قیامت حسابش آسان و پاسخ وى در موقع سؤال آماده و جایگاه جدید و محل سکونتش هم زیبا خواهد بود.

امام على علیه السلام :
«... اِنَّ الیَومَ عَمَلٌ وَ لاحِسابٌ وَغَداً حِسابٌ ولاعَمَل.» (نهج البلاغه، صبحى صالح، خطبه 42)
... امروز موقع عمل است و حساب نیست و فردا حساب است و عمل نخواهد بود.

امام على علیه السلام:
«فَحاسِب نَفسَکَ لِنَفسِکَ فَاِنَّ غَیرَها مِن الانفُسَ لَها حَسیبٌ غَیرَک.»
(نهج البلاغه، صبحى صالح، خطبه 222)
خودت حسب اعمال خویش را داشته باش، زیرا حساب دیگران با دیگرى است.

امام على علیه السلام :
«الدُّنیا حَلالُها حِسابٌ وَ حَرامُها عِقابٌ وَ اَنّى لَکُم بِالرَّوح وَ لَمّا تأسَوا بِسُنَةِ نَبِیِّکُم.»
(اصول کافى، ج 2، ص 459)
حلال (مال و مقام و شهوت و...) دنیا حساب دارد و حرام از آنها نیز کیفر، چرا به آسایش معنوى پناه نمى‏برید و چرا راه پیامبرتان را ادامه نمى‏دهید؟

امام صادق علیه السلام :
«مَن رَعى قَلبَهُ عَنِ الغَفلَةِ وَ نَفسَهُ عَنِ الشَّهوَةِ وَ عَقلَه عَنِ الجَهلِ فَقَد دَخَلَ فى دیوانِ المُتَّنَبِهینَ ثُمَّ مَن رَعى عِلمَه عَن الهَوى وَ دینَهُ عَنِ البِدعَةِ وَ مالَهُ عَنِ الحَرامِ فَهُوَ مِن جُملَةِ الصّالِحین.»
(مصباح الشریعه، ص 23)
کسى که از غفلت قلب و شهوت نفس و رکود فکر پرهیز کند نامش در لیست بیداران ثبت مى‏گردد، پس کسى که از رخنه هواى نفس در علم، بدعت در دین و نفوذ حرام در مال خویش مراقبت کند در ردیف نیکوکاران محسوب مى‏گردد.

امام صادق علیه السلام :
«طُوبى لِعَبدٍ جاهَدَ فى اللّهِ نَفسَهُ وَ هَواهُ وَ مَن هَزَم جُندَ هَواهُ ظَفَرَ بِرضا اللّه وَ مَن جاوَزَ عَقلَهُ نَفسُهُ الاَمّارَة بِالسُّوء بِالجَهد وَ الاِستِکانَةِ وَ الخُضُوعِ عَلى سِباطِ خِدمَة اللّهِ تَعالى فَقَد فازَ فَوزاً عَظیماً.»
(جامع السعادات، ج 3، ص 102)
خوشا بحال بنده‏اى که در راه خدا با نفس و هواى آن مبارزه کند، کسى که لشکر هواى نفس خود را شکست دهد رضایت خدا را کسب کرده و کسى که عقلش بر نفس اماره از طریق کوشش، تسلیم خدا بودن و تواضع نمودن در مسیر خدمات الهى قرار گرفت به امتیاز بزرگى دست یافته است.

امام صادق علیه السلام:
«یَنبَغى اَن یَکُون لِلعاقِلِ اَربَعَ ساعاتٍ: ساعَة یُناجى فیها رَبَّهُ وَ ساعَةٌ یُحاسِبُ فیها نَفسَهُ وَ ساعَةٌ یَتَفَکَّرُ فى صُنع اللّهِ وَ ساعَةٌ لِلمَطعَمِ و المَشرَب.» (اخلاق شبّر، ص 284)
سزاوار است که عاقل شبانه روز خود را به چهار ساعت تقسیم کند: در یک بخش آن با خدا مناجات کند، یک بخش حساب اعمال خویش را برسد، یک بخش در قدرت خدا فکر کند و یک بخش را هم براى (تهیه و مصرف و جوانب جسمى) خوراک و نوشیدنى بگذارد.

امام کاظم علیه السلام:
«حاسِبُوا اَنفُسَکُم قَبلَ اَن تُحاسِبُوا وَ زِنوا اَعمالَکُم بِمیزانِ الحَیاء قَبلَ اَن تُوزَنوا.» (مصباح الشریعه، ص 86)
امام کاظم (ع) فرمود: قبل از اینکه بازخواست شوید (در قیامت و گاهى نیز در دنیا) خودتان (اعمالتان) را بازرسى کنید و اعمال خود را قبل از اینکه بسنجید با میزان حیاء (در برابر عظمت خدا و نیاز خود) بسنجید.

امام کاظم علیه السلام:
«لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ فى کُلِ یَومٍ فَاِن عَمِل حَسَنَةً اِستَزادَ اللّهَ وَ اِنّ عَمِلَ سَیِّئَةً استَغَفَر اللّهَ مِنها و تابَ اِلَیه.»
(الحقایق، ص 303)
کسى که حساب اعمال خود را نرسد از ما شیعیان نیست، اگر کار خوب کرده توفیق انجام بیشتر از خداوند بخواهد و اگر کار بد و زشتى انجام داده از خداوند درخواست آمرزش کند و توبه نماید.