زلزله، پیامها و عبرتها

«و لنبلونّکم بشى‏ءٍ من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات»(1)
(و قطعاً شما را با چیزى از ترس، گرسنگى و کاهش در مالها و جانها و میوه‏ها آزمایش مى‏کنیم.)

زلزله شدید و جانکاه شهر بم یکى از بزرگترین و شدیدترین زلزله‏هاى قرن اخیر بود که خبر آن تمام نفس‏ها را در سینه حبس کرد و ناخودآگاه کلمه طیبه «لااله الا اللّه» را بر زبان هر انسان مؤمنى جارى ساخت و همه را به تفکر واداشت و به دنبال آن زلزله‏هاى مختلفى در نقاط گوناگون بوقوع پیوست.
اگرچه این واقعه تأسف بار و حزن آور شوک عظیمى بر تمام انسانها وارد کرد، ولى درسهاى زیادى به همراه داشت که موجب تنبّه همه انسانها بخصوص مؤمنان خداترس خواهد گردید.
چه خوب است پس از گذشت مدتها از این حادثه دردناک، مرورى بر پیامهاى ماندگار آن داشته باشیم و این درسها را براى همیشه در خاطرمان ثبت کرده و راهگشاى آینده‏مان قرار دهیم انشاء اللّه.
1- «اذا زلزلت الارض زلزالها»(2) اولین پیام، هشدار به کسانى است که روز قیامت و حساب و کتاب آن را انکار مى‏کنند؛ وقتى در مدتى اندک، در یک نقطه از زمین، زلزله‏اى تمام شهر را به یک‏باره و در عرض چند ثانیه خراب و ویران کرد، آیا جایى براى تردید و انکار نسبت به زلزله قیامت مى‏ماند؟!
2- «اینما تکونوا یدرککم الموت و لو کنتم فى بروج مشیّدة»(3)
در این حادثه اسف بار تمام ساختمانها تخریب شد مگر برخى ساختمانهایى که محکم ساخته شده بود و حتى ساختمانهاى محکم نیز خراب شد و تقدیر الهى به سراغ همه رفت!! اما اگر قلب انسانها مملو از نور ایمان و محکم به اعتقاد صحیح باشد، با هیچ حادثه‏اى متزلزل نخواهد شد.
3- تصاویر زلزله حکایت از این داشت که هر کس در آن لحظه، در هر حالتى بوده، به همان حالت از دنیا رفته و حتى شدت زلزله اجازه نداده است که افراد خواب، بیدار شوند و مادر بیدار، طفل خود را در آغوش گیرد و یا سجده کنندگان از سجده برخیزند.«فاعتبروا یا اولى الابصار»(4)
4- کسانى که مال و ثروت و مقام داشتند هم، به یکباره زیر خروارها خاک، به دیدار حق شتافتند و این درسى است براى آنها که به مال و ثروت و مقام مى‏بالند و آن را موجب تفاخر مى‏دانند.«اعلموا انما الحیوة الدنیا لعب و لهو و زینة و تفاخر بینکم و تکاثر فى الاموال و الاولاد»(5)
5 - انسانهاى صالحى بودند که در این حادثه جان سالم به در بردند؛ همانطور که بسیارى نیز به دیدار معبود شتافتند. آنهایى که قلبشان پر از نور ایمان بود، اعمال صالح انجام داده بودند و تکالیف الهى را بنحو احسن بجاى آورده بودند با کسانى که اینگونه نبودند به یک صورت دفن شدند، ولى قرآن جایگاه گروه اول را بهشت برین و همنشین مقربین درگاه الهى ذکر مى‏کند و مى‏فرماید: «فاما الذین آمنوا و عملوا الصالحات فهم فى روضة یحبرون»(6)
6- آنهایى که بدنبال مال و ثروت و مکنت و مقام بودند، با آنهایى که به دنبال کسب علم و دانش و ایمان و انجام کارهاى خیر بودند، به یک نحو رفتند. اما ثروت و مقام در یک لحظه از بین رفت و صاحبان آن هیچ‏چیز با خود نبردند بخلاف گروه دوم. چرا که آنچه در قیامت به کار مى‏آید قلب سلیم و عمل صالح است. «یوم لاینفع مال و لا بنون الا من اتى اللّه بقلب سلیم»(7)
7- «و ما تدرى نفس باىّ ارضٍ تموت»(8) بعضى از کسانى که تقدیر بر بسته شدن دفتر عمرشان بود در آن شب به بم رفتند و بسیارى که تقدیر بر باقى بودن عمرشان بود به هر نحو از شهر خارج شدند و یا از زیر سقف‏ها به بیرون رانده شدند و یا با وسایلى ساده و کم اهمّیت در زیر آوارها زنده ماندند!!
8 - اگر تقدیر الهى بر ادامه زندگى فردى قرار بگیرد پیرزن 90 ساله و نیز کودک چندماهه را بعد از چند روز زنده از زیر خروارها خاک نجات مى‏دهد، و در غیر اینصورت، حتى کسانى که به زور و بازوى خود مطمئن هستند نیز نمى‏توانند از تقدیر الهى فرار کنند. «و لکل امّة اجل فاذا جاء اجلهم لا یستأخرون ساعه و لایستقدمون»(9)
9- «و ما تدرى نفس ماذا تکسب غدا»(10) آیا مردم بم که شب در خانه‏هاى خود آرمیدند، تصور مى‏کردند که دیگر برنخواهند خاست ،و امشب آخرین شب عمرشان است؛ و آیا ما به ادامه حتى چند لحظه دیگر از زندگى خود مطمئن هستیم؟! هر لحظه احتمال مرگ براى انسان وجود دارد، پس باید آماده شد؟!
10- یکى دیگر از درسهاى این حادثه این است که فرمایش گهربار رسول گرامى اسلام(صلى اللّه علیه و آله) را که مى‏فرمایند: «حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا»(11)، نصب‏العین قرار داده و هر شب قدرى به حساب اعمال و رفتار و کردار خود فکر کرده و حقوق دیگران را ادا کنیم که به هیچ‏وجه حق‏الناس بخشیده نمى‏شود. ممکن است بخوابیم و دیگر فرصتى براى این کار نیابیم!!
11- اگرچه این حادثه دردناک بود، اما صبر بازماندگان بر این مصیبت امتحان بزرگى بود که قطعاً اجر و پاداش فراوان و بشارت الهى را در پى خواهد داشت که قرآن مى‏فرماید: «و بشر الصابرین الذین اذا اصابتهم مصیبه...»(12)
12- امتحان دیگر ایثار مردم از جان و مال و خون خود براى کمک به آسیب دیدگان بود، آنهایى که در این امتحان موفق شدند، اجر دنیوى و اخروى نصیبشان خواهد شد. قرآن اینچنین مى‏فرماید: «و یؤثرون على انفسهم و لو کان بهم خصاصه و من یوق شحّ نفسه فاولئک هم المفلحون»(13)
13- بعضى از افراد به محض اطلاع از این خبر، خود را به بم رساندند تا مرحمى بر دل مصیبت دیدگان و بازماندگان حادثه باشند که امیرالمؤمنین(علیه السلام) مى‏فرماید: «و من کفّارات الذنوب العظام اغاثة الملهوف و التنفیس عن المکروب»(14)
14- عده‏اى نیز به عیادت مجروحان حادثه رفتند و از آنها دلجویى کردند که امام على(علیه السلام) مى‏فرماید: «احسن الحسنات عیادة المریض و أمرنا رسول اللّه (صلى اللّه علیه و آله) عیادة المریض»(15)
15- و عده‏اى دیگر در این حادثه، وقت خود را وقف کردند، تا مردم را براى کمک به مصیبت زدگان تشویق کنند. که رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله) مى‏فرماید: «من مشى فى حاجة أخیه ساعة من لیل أو نهار قضاها أو لم یقضها کان خیر له من اعتکاف شهرین»(16)
16- برخى نیز با اعلام آمادگى براى برعهده گرفتن سرپستى کودکانى که در این حادثه یتیم شده‏اند، توشه‏اى براى آخرت خود ذخیره نمودند که امیرالمؤمنین (علیه السلام) در آخرین لحظات عمر مبارکشان اینچنین وصیت نمودند: «اللّه اللّه فى الایتام فلا تغبّوا افواههم و لا یضیعوا بحضرتکم»(17)
و همچنین از وجود مقدس رسول گرامى اسلام (صلّى اللّه علیه و آله) روایت شده که: «احب بیوتکم الى اللّه بیت فیه یتیم مکرّم»(18)
17- با دقت در آیات قرآن به این نکته مى‏رسیم که جدا از عوامل طبیعى و فیزیکى زلزله، باید به عوامل اعتقادى، اخلاقى و اجتماعى آن نیز توجه کنیم و ببینیم کدام رفتار و چه اخلاقى باعث مى‏شود اینگونه مصیبت‏ها بر یک جامعه وارد آید. قرآن مى‏فرماید: «و ما اصابکم من مصیبة فبما کسبت ایدیکم و یعفوا عن کثیر»(19)
18- ایمان به تقدیر الهى چه در مصیبت‏ها و چه در شادى‏ها انسان را از تکبّر و فخر فروشى نسبت به دیگران باز مى‏دارد، چون که مى‏داند آنچه اتفاق افتاده است خواست خدا بوده و بنابراین نباید براى داشته‏هاى خود، زیاد خوشحال و مغرور باشد و در مقابل آنچه از دست مى‏دهد نگرانى شدید و دلتنگى و افسردگى نشان دهد. «ما أصاب من مصیبة فى الارض و لا فى انفسکم الّا فى کتاب من قبل أن نبرأها...لکیلا تأسوا على مافاتکم و لاتفرحوا بما آتیکم و اللّه لا یحب کل مختال فخور»(20)
19- در این حادثه، حساب مسئولینى نیز که به وظیفه خود عمل کردند، از آنان که احیاناً خدمتگذارى را با مسائل سیاسى و هیاهوى انتخاباتى، جابجا کردند، مشخص گردید! و به فرموده امیرالمؤمنین (علیه السلام) «فى تقلّب الاحوال علم جواهر الرجال»(21)
20- و یک بار دیگر مردم، خدمتگذاران حقیقى و دلسوز خویش را باز شناختند، و جلوه‏هاى مردمى حکومت اسلامى را با حضور مکرّر و بى تکلّف مقام معظم رهبرى در کنار مصیبت دیدگان، به جهانیان نشان داده شد.
خلاصه آنکه آزمونى الهى برگزار شد و همگان چه مصیبت دیدگان و چه مردم مناطق دیگر و چه مسئولین، مورد امتحان و آزمایش قرار گرفتند. امید آنکه درسهاى این حادثه را بیاموزیم و تجربه‏ها و عبرت‏هاى آن را چراغ آینده خویش سازیم؛ چرا که هر کس امر تجربه شده‏اى را دوباره به تجربه بنشیند، نتیجه آن جز پشیمانى نخواهد بود. «من جرّب المجرّب حلّت به النّدامه». پاورقی ها:پى‏نوشت‏ها: - 1. سوره بقره، آیه 155. 2. سوره زلزله آیه 1 «هنگامى که زمین شدیداً به لرزه درآید.» 3. سوره نساء، آیه 78«هر جا باشید مرگ شما را در مى‏یابد ؛ هر چند در برجهاى محکم باشید». 4. سوره حشر، آیه 2 «پس اى هوشیاران عالم از این حادثه پند و عبرت گیرید.» 5. سوره حدید، آیه 20 «بدانید زندگى دنیا تنها بازى و سرگرمى و تجمل پرستى و فخر فروشى در میان شما و افزون‏طلبى در اموال و فرزندان است، همانند بارانى که محصولش کشاورزان را در شگفتى فرو مى‏برد، سپس خشک مى‏شود به گونه‏اى که آن را زرد رنگ مى‏بینى، سپس تبدیل به کاه مى‏شود...» 6. سوره روم، آیه 15،«آنان که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند در باغى از بهشت شاد و مسرور خواهند بود.». 7. سوره شعراء، آیه 88، 89،«روزى که مال و فرزندان سودى نمى‏بخشد، مگر کسى که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید.». 8. سوره لقمان، آیه 34،«هیچ کس نمى‏داند که به کدام سرزمین مرگش فرا مى‏رسد.» 9. سوره اعراف، آیه 34،«و براى هر قوم و جمعیتى زمان و سرآمد معینى است و هنگامى که سرآمد آنها فرا رسد، نه ساعتى از آن تأخیر مى‏کند و نه بر آن پیشى مى‏گیرد.» 10. سوره لقمان، آیه 34،«و هیچ کس نمى‏داند که فردا چه خواهد کرد.» 11. بحارالانوار، ج 7، چاپ بیروت، ص 73 «به حساب (اعمال) خودتان برسید قبل از اینکه (روز قیامت) به حسابتان برسند.» 12. سوره بقره، آیه 156 و 155،«و بشارت باد بر صبر کنندگان، آن کسانى که چون به حادثه سخت و ناگوار دچار مى‏شوند (صبورى پیشه مى‏کنند).» 13. سوره حشر، آیه 9،«کسانى که ایثار کرده و دیگران را بر خود مقدم مى‏دارند، هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند، و کسانى که از بخل و حرص خویش باز داشته شده‏اند، رستگارانند.» 14. نهج البلاغه، حکمت 24« از کفاره گناهان بزرگ، به فریاد مردم رسیدن و آرام کردن مصیبت دیدگان است.» 15. الحکم الزاهره، ج 2، ص 322، «بهترین حسنات عیادت مریض است و این کار مورد امر و سفارش است.» 16. همان، ص 321، «رسول خدا(صلى اللّه علیه و آله) مى‏فرماید:«کسى که ساعتى از شب و روز را براى برآوردن حاجت برادر مؤمنش قرار دهد (و وقتش را صرف حاجت او کند) خواه بتواند آن نیاز را بر طرف کند یا نتواند، (این صرف وقت) از اعتکاف دو ماه بهتر است.» 17. نهج البلاغه، نامه 47، «خدا را خدا را درباره یتیمان، نکند آنان گاهى سیر و گاهى گرسنه بمانند و حقوقشان ضایع گردد.» 18. الحکم الزاهره، ص 324، «بهترین خانه‏هاى شما نزد خدا، خانه‏اى است که در آن یتیمى گرامى داشته (و سرپرستى) شود.» 19. سوره شورى، آیه 30،«و آنچه از رنج و مصیبت‏ها به شما مى‏رسد همه بواسطه اعمال خود شماست، در حالى‏که خدا بسیارى از شما را مورد بخشش خود قرار مى‏دهد.» 20. سوره حدید، آیه 22 و 23،«هیچ رنج و مصیبتى نیست که در زمین (از قحطى و آفت و بلاهاى طبیعى) یا از نفستان به شما برسد مگر اینکه در لوح محفوظ ثبت شده است... هرگز بر آنچه که از دست شما رفته است دلتنگ نشوید و بر آنچه که به شما مى‏رسد شاد نشوید که خدا هیچ متکبر و افتخار کننده خودستایى را دوست ندارد.». 21. نهج البلاغه، حکمت 217، «در دگرگونى روزگار، گوهر شخصیت مردان شناخته مى‏شود.»