فرزندان را چگونه تربیت کنیم

رسول اکرم صلى‏اللّه علیه وآله وسلم خطاب به على (علیه السلام):
«یا عَلِىّ لَعَنَ اللّهُ والِدَینٍ حَمَلا وَلَدَهُما عَلى عُقُوقِهِما»(1).
لعنت خداى بر پدر و مادرى که فرزند خویش را بد تربیت کنند و موجبات عاق خود را فراهم نمایند.
* رسول اکرم صلى‏اللّه علیه وآله وسلم:
«رَحِمَ اللّهُ مَن اَعانَ وَلَدَهُ عَلى بِرِّه. قُلتُ کَیفَ یُعینُهُ عَلى بِرِّه؟ قالَ: یَقبَلُ مَیسُورَهُ وَ یَتَجاوَزُ عَن مَعسُورِه وَلا یُرهِقُهُ وَ لایَخرُقُ بِه»(2).
رسول خدا فرمود: خداى رحمت کند کسى را که در نیکى و نیکوکارى به فرزند خود کمک کند. راوى پرسید: چگونه به فرزند خود در نیکى یارى نماید؟ حضرت فرمود: آنچه را که کودک در قوّه و قدرت داشته و انجام داده از او قبول کند، آنچه را که انجامش براى کودک طاقت فرساست از او نخواهد، او را به گناه و طغیان وادار نکند و به او دروغ نگوید و در برابر او کار خلاف مرتکب نشود.
* رسول اکرم صلى‏اللّه علیه وآله وسلم:
«اِذا نَظَرَ الوالِدُ اِلى وَلَده فَسَرَّهُ کانَ لِلوالِدِ عِتقُ نَسَمَة»(3).
پدرى که با چشم مهر و محبّت بفرزند خود مى‏نگرد و با نگاه پر عطوفت خویش او را مسرور مى‏نماید خداوند به آن پدر در مقابل این عمل، اجر یک بنده آزاد کردن خواهد داد.
* رسول اکرم صلى‏اللّه علیه وآله وسلم:
«رُوى انّ النبى صلى اللّه علیه و آله قال لمن اعطى بعض اولاده شیئاً: اَکُلَّ وُلدِکَ اَعطَیت مِثلَهُ قالَ: لا، قالَ: فَاتَّقُوا اللّهَ وَاِعدِلُوا بَینَ اَولادِکُم»(4).
روایت شده که رسول خدا صلى اللّه علیه و آله به کسى که به بعضى از فرزندانش چیزى داده بود چنین گفت: آیا به همه فرزندانت چون این فرزند چیزى بخشیده‏اى؟ گفت: نه، پیامبر فرمود: از خدا پروا کنید و میان فرزندانتان به عدالت رفتار کنید.
* على علیه السلام:
«ما نَحَلَ والِدٌ وَلَداً نَحلاً اَفضَلُ مِن اَدَبٍ حَسَنٍ»(5).
بخشش و تفضّل هیچ پدرى به فرزندش بهتر از عطیّه ادب و تربیت پسندیده نیست.
* على علیه السلام:
«لا یَصلَحُ الکِذبُ جِدٌّ وَلاهَزلٌ وَلا اَن یَعِد اَحَدُکُم صَبِیَّهُ ثُمَّ لایِفى لَهُ»(6).
شایسته نیست آدمى به جدّ یا به شوخى دروغ بگوید، شایسته نیست کسى به فرزندش وعده‏اى بدهد و به آن وفا نکند.
* على علیه السلام:
«مَن لَم یَتَعَلَّم فِى الصِّغَرِ لَم یَتَقَدَّم فِى الکِبَرِ»(7).
آن کس که در کودکى به کسب علم و دانش نپردازد در بزرگسالى تقدّم اجتماعى نخواهد داشت.
* على علیه السلام:
«اَدِّبُوا اَولادَکُم عَلى ثَلاثِ خِصالٍ: حُبِّ نَبِیُّکُم وَحُبِّ اَهلِ بَیتِه وَ قراءةِ القُرآنِ»(8).
به فرزندانتان سه خصلت بیاموزید: دوستى پیامبرتان و دوستى خاندان او و خواندن قرآن .
* على علیه السلام:
«اَولَى الاَشیاء اَن یَتَعَلَّمَها الاحداثُ اَلاَشیاءَ الَّتى اِذا صارُوا رِجالاً اِحتاجُوا اِلَیها»(9).
بهترین مطالبى که شایسته است جوانان بیاموزند، چیزهایى است که در بزرگسالى مورد نیازشان باشد(تا از آموخته‏هاى جوانى بهره‏گیرند).
* امام سجاد علیه السلام:
«وَ اَمّا حَقُّ وَلَدِکَ فَاَن تَعلَم اَنّهُ مِنکَ وَ مُضافٌ اِلَیکَ فى عاجِلِ الدُّنیا بِخَیرِه وَ شَرِّه وَ اَنَّکَ مَسؤُولٌ عَمّا وُلّیتَهُ بِه مِن حُسنِ الاَدَبِ وَ الدَّلالَةِ عَلى رَبِّه عَزّ وَ جَلَّ وَ المَعُونَةِ لَهُ عَلى طاعَتِه فَاعمَل فى اَمرِهِ عَمَلَ مَن یَعلَمُ اَنَّهُ مُثابٌ عَلَى الاِحسانِ اِلَیهِ مُعاقَبٌ عَلَى الاِسائَةِ اِلَیهِ»(10).
حق فرزندت به تو این است که بدانى وجود او از تو است و نیک و بدهاى او در این دنیا وابسته به توست، بدانى که بعنوان پدرى و سرپرستى او مؤاخذ و مسؤولى، موظّفى فرزندت را با اخلاق پسندیده پرورش دهى، او را بخداوند راهنمائى کنى، و در اطاعت پروردگار یاریش نمائى برفتار خود در تربیت فرزندت توجّه کنى. پدرى باش که به مسؤولیت خویش آگاه است، مى‏داند اگر نسبت به فرزند خود نیکى نماید در پیشگاه خداوند اجر و پاداش دارد و اگر درباره او بدى کند مستحقّ مجازات و کیفر خواهد بود.
* امام باقر علیه السلام:
«شَرُّ الآباءِ مَن دَعاهُ البِرُّ اِلى اِلا فراط»(11).
بدترین پدران کسانى هستند که در نیکى به فرزندان خود افراط کنند.
* امام صادق علیه السلام:
«وَ تَجِبُ لِلوَلَدِ عَلى والِدِه ثَلاثٌ خِصالٍ: اِختِیارُهُ لِوالِدَتِه وَ تَحسینُ اِسمِه وَ المُبالَغَةُ فى تَأدیبِه»(12).
فرزند بر پدر سه حق واجب دارد: مادر خوب برایش انتخاب کند. نام خوب برایش برگزیند و کوشش در تربیتش نماید.
* امام صادق علیه السلام:
«قالَ رَسُولُ اللّه صَلى اللّه عَلَیهِ وَ آلِه: اَحِبُّوا الصِّبیانَ وَ ارحَمُوهُم وَ اِذا وَعَدتُمُوهُم فَفوا لَهُم فَاِنَّهُم لایَرَون اِلاّ اَنَّکُم تَرزُقُونَهُم»(13).
کودکان را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید، وقتى به آنان وعده‏اى مى‏دهید حتماً وفا کنید زیرا کودکان شما را رازق خود مى‏بینند.
پى‏نوشت‏ها: -
1. وسائل ،ج 5، ص 115.
2. کافى، ج 6، ص 50.
3. مستدرک، ج 3، ص 53.
4. الحیات، ج 6،ص 409.
5. مستدرک الوسائل، ج 2، ص 625.
6. وسائل ،ج 3، ص 232.
7. غررالحکم، ص 697.
8. کنزالعمّال، ج 16، ص 456، ح 45409.
9. شرح ابن ابى الحدید، ج 7،ص 81.
10. مکارم الاخلاق، ص 232.
11. تاریخ یعقوبى، ج 3، ص 53.
12. تحف العقول، ص 238.
13. وسائل، ج 5، ص 126.