چشمه محبّت و معرفت

ارمغان جاویدان‏
زیارت عاشورا آن چنان اثر معنوى و جاویدان دارد که اگر کسى به خواندن آن مداومت و مواظبت داشته باشد ودر این طریق اخلاص و وارستگى را در نظر بگیرد بارقه ملکوتى آن قادر است موجبات سعادت آدمى را در عالم آخرت و سراى جاوید فراهم سازد. دکتر محمد هادى امینى فرزند علامه امینى، نوشته است: در شب جمعه‏اى قبل از اذان صبح پدرم را در عالم رؤیا مشاهده کردم در حالى که بسیار خرسند، شادمان و آرام به نظر مى‏رسید، جلو رفتم و پس از سلام و دست بوسى گفتم: پدر جان، در آنجا چه عملى باعث سعادت و نجات شما گردید؟ پدرم گفت چه مى‏گویى؟ بار دیگر عرض کردم: آقاجان! در آنجا که اقامت دارید، کدام عمل موجب آسودگى شما گردید کتاب الغدیر یا سایر تألیفات شما؟ یا تأسیس بنیاد و کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) پدرم پاسخ داد نمى‏دانم چه مى‏گویى؟ قدرى روشن‏تر سخن بگو. گفتم: آقاجان! شما اکنون از بین ما رخت بربسته‏اید و به سراى سرور انتقال یافته‏اید. در آنجا کدامین عمل شما را از مشکلات و سختى‏هاى عالم برزخ رهانید. علامه امینى درنگى نمود و سپس فرمود: فقط زیارت اباعبدالله الحسین(ع)! عرض کردم: شما مى‏دانید که اکنون روابط بین ایران و عراق تیره شده و راه کربلا بسته است. براى زیارت چه کنیم؟ فرمود در مجالس و محافلى که براى عزادارى امام حسین(ع) بر پا مى‏شود شرکت کنید. ثواب زیارت امام حسین(ع) را به شما مى‏دهند. سپس فرمود: فرزندم! در گذشته بارها به تو یادآور شدم و اکنون نیز به تو توصیه مى‏نمایم که زیارت عاشورا را به هیچ عنوان ترک مکن. زیارت عاشورا را دایم بخوان و آن را وظیفه خودت بدان. این زیارت داراى آثار و برکات و فواید بسیارى است که موجب سعادت و خوشبختى تو در دنیا و عقبى مى‏شود. دکتر محمد هادى امینى مى‏افزاید: علامه امینى باکثرت مشاغل، تألیفات و مطالعات، مواظبت کامل بر خواندن زیارت عاشورا داشت و سفارش به خواندن زیارت مذکور مى‏نمود و بدین جهت خود من نیز سى سال است که توفیق خواندن زیارت عاشورا را دارم(1) یادآور مى‏شود دکتر محمد هادى امینى روز چهارشنبه 25 آبان سال 1379 در سن 59 سالگى در تهران دار فانى را وداع گفت و پیکرش در باغ بهشت قم به خاک سپرده شد.(2)
گره گشاى زندگى
اهتمام به زیارت عاشورا برکات دنیوى هم دارد و در پرتو معنویت آن مى‏توان از مشکلات زندگى و دشوارى‏ها و مصائب گره گشایى نمود. مرحوم آیة اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى (ره) فرموده است: اوقاتى که در سامرا مشغول تحصیل علوم دینى بودم. اهالى این دیار به بیمارى وبا و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عده‏اى بر اثر ابتلا به این عارضه فوت مى‏نمودند. روزى عده‏اى از اهل علم در منزل استادم سید محمد طباطبائى فشارکى اجتماع نموده بودند. ناگهان مرحوم آیة اللّه میرزا محمد تقى شیرازى تشریف آوردند و صحبت از بیمارى وبا شد و این که همه در معرض خطر مرگ هستند. میرزاى دوم فرمود: اگر من حکم کنم آیا لازم مى‏دانید انجام شود یا نه؟ همه حاضران پاسخ مثبت دادند. فرمود: من حکم مى‏کنم که شیعیان ساکن سامرّا از امروز تا ده روز مشغول خواندن زیارت عاشورا شوند و ثواب آن را به روح حضرت نرجس خاتون والده ماجده حضرت مهدى (عج) اهداء نمایند تا ان شاء الله این بلا از آنان دور شود. اهل مجلس این حکم را به آگاهى تمامى شیعیان رسانیدند و همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند. از فرداى آن روز تلف شدن مردمان شیعه به وسیله مرض طاعون متوقف گردید. امّا تلفات اهل تسنن همچنان ادامه داشت، برخى از سنّى‏ها از آشنایان شیعه خود مى‏پرسیدند: دلیل این که شما به این مرض هلاک کننده مبتلا نمى‏شوید چیست؟ پاسخ دادند: زیارت عاشورا. آنان نیز مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند و بدین گونه بلاى مذکور را از خود دور ساختند.(3)
کسى که زیارت عاشورا مى‏خواهد بخواند، باید درون خویش را از تمایلات نفسانى تخلیه کند، رفتارش را با افراد جامعه بهبود بخشد. در جهت آن مقاصد عالى که امام حسین(ع) برایشان فداکارى نمود، اهتمام داشته باشد، در استفاده از امکانات زندگى و بدست آوردن رزق و روزى مراعات موازین شرعى را بنماید و یک چراغ معنوى براى خود تدارک ببیند تا با نور امام حسین (ع) روشن شود، بدیهى است از لامپ سوخته نمى‏توان توقّع روشنایى داشت اگر چه به قوى‏ترین منبع نورى هم اتصال داشته باشد. اجسام کدر و کثیف نیز نورى از خود عبور نمى‏دهند پس قلب را باید از آلودگى‏ها زدود و به نور حق آراست.
معارف ناب معنوى‏
زیارت عاشورا دل را با عقیده و ایمان پیوند مى‏دهد و این حالت استوارترین ارتباط آدمى با مکتبش مى‏باشد. اگر چنین پیوندى گسسته شود دیگر انسان از مدار حق فاصله مى‏گیرد و دچار ضلالت مى‏شود و اگر بر این حالت بماند باتلاق رذالت او را به کام خویش فرو مى‏برد. زیارت عاشورا همچون کشتى نجات، انسانى را که گرفتار امواج متلاطم دریاى حیرت و سرگردانى است و راه به جایى نمى‏برد و نمى‏داند کرانه آرامش کجاست، به ساحل مطمئن مى‏برد و وى را به نور پیوند مى‏دهد. زیارت عاشورا دو بعد را در آدمى تقویت مى‏کند: اشتیاق به حقیقت، ارادت به خاندان عترت، روى آوردن به فضیلت و همگامى با اهل تقوا و اخلاص یک جنبه از آموزش‏هاى ارزنده کلاس درس این زیارتنامه است، بعد دیگرش گسستن از وادى ظلمت، نفرت از اهل ستم، لعن و نفرین فرستادن بر اهل شقاوت و اعلام برائت از دشمنان دین خدا، رسول اکرم (ص) و خاندان او. در این شعار شعور آفرین و زمزمه روح بخش زائر همراهى و همگامى با اهل حق را تمرین مى‏کند، دل دوستان اهل بیت را استوار مى‏نماید و در قلوب دشمنان ارزشها و فضایل هراس و تزلزل ایجاد مى‏نماید. در واقع زیارت عاشورا دو خط حبّ و بغض را به روشنى ترسیم مى‏کند و به خواننده مى‏آموزد چگونه براى پیمودن این مسیر خود را مجهز نماید و چطور مصمم گردد.
زیارت در ژرف گرایى و تجسّم اصول اعتقادى در اعماق وجود انسان نقش ویژه‏اى دارد زیرا موضوع ولایت را در تمامى ابعادش مطرح مى‏نماید و رابطه‏اش را با توحید مشخص مى‏کند و مسئله معاد، برزخ، قیامت و شفاعت را مورد ارزیابى قرار مى‏دهد، زیارت مى‏خواهد به خواننداش بیاموزد: بدون ولایت، اسلام شناخته نمى‏شود و توحید تحقق نمى‏یابد، حاکمیت توحید با ولایت طاغوتى معنا ندارد چنانچه امام رضا(ع) فرموده‏اند: کلمة لا اله الاّ اللّه حصنى فمن دخل حصنى امن من عذابى بشرطها و شروطها و انا من شروطها. در زیارت عاشورا همچون دیگر متون زیارتى، زائر با امام معصوم عهد ولایت مى‏بندد که پیرو او باشد، در راهش حرکت کند و با دشمنان او خصومت داشته باشد. همچنین خواننده زیارت از پیشگاه مقربین درگاه خداوند تقاضاى شفاعت دارد. یا از خداوند مى‏خواهد شفاعت امام را شامل حال او کند و این موضوع او را به رحمت الهى امیدوار مى‏نماید چرا که اطمینان دارد امام دستش را گرفته و با اذن الهى او را از باتلاق گناه نجات مى‏دهد و در چشمه توحید و تقوا شستشویش مى‏دهد. خواننده زیارت موضوع معاد و حیات آخرت را همراه زیارت به خود تلقین مى‏کند و آن را در وجود خویش ریشه دار مى‏نماید و با تقویت این اعتقاد بیدار مى‏شود و خود را براى فراهم آوردن توشه سراى دیگر که جایگاه جاویدان اوست مهیا مى‏کند ذکر خدا، یاد اولیاء او، گریستن و زارى نمودن، استغفار و توبه، اسوه بودن امام براى زائر از مسایلى است که در زیارت بر آنها تأکید مى‏شود و این امور در پالایش روحى و تزکیه درونى زائر اثر مهمى دارد. زیارت عاشورا صحنه روبرو شدن دو چهره حق و باطل در طول تاریخ بشریت بوده و تکرار آن از راه دور و نزدیک و ذکر صد لعن و صد سلام و تقدّم لعن بر سلام زمینه ساز تربیت انسان در مرحله ظلم ستیزى تا مرحله حق جویى است. دعاى علقمه نیز تأیید و تأکید و حتى تشدید این دو جبهه مى‏باشد. دلیل این که پیشوایان معصوم (علیهم السلام) سفارش‏هاى وافرى بر خواندن زیارت عاشورا نمودند این است که این متن منوّر در واقع صحیفه امام‏شناسى و مظهر روشن تولّى و تبراست. زیارت عاشورا مى‏آموزد که چگونه باید حق را یارى کرد و از باطل دورى نمود و در هر مکانى و زمانى راه و رسم امام حسین(ع) را در پیش گرفت و با یزیدیان مبارزه کرد دعاى پس از آن گویاى محتوایى عمیق و بیانگر اشارات معنوى و نکته‏هاى ناب و لطایف عرشى است زیرا نخست درس توحید و اجتناب از شرک را در قالب مضامین عالى به خواننده‏اش آموزش مى‏دهد و در بخش پایانى، شیوه زیارت و توسل به امام حسین(ع) و فرزندش امام سجاد(ع) راتعلیم مى‏دهد.
زیارت عاشورا با سلام بر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) آغاز مى‏شود و او را معرفى مى‏کند، در فراز بعدى از عظمت فاجعه عاشورا و چگونگى این مصیبت بزرگ سخن مى‏گوید، آنگاه در فراز بعدى چهار دسته را مورد لعنت قرار مى‏دهد: آنها که بنیان گزار ظلم بر ائمه بودند، افرادى که امامان را از مقامشان کنار زدند، کسانى که آنان را به شهادت رسانیدند و اشخاصى که زمینه نبرد و جدال با اهل بیت را فراهم نمودند. آنگاه از آنها و پیروان و دوستان این حزب عداوت نزد خداوند بیزارى جسته مى‏شود و به زائر مى‏آموزد که بگوید: انّى سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم الى یوم القیامة. سپس دشمنانى را بر مى‏شمارد که در بوجود آوردن حادثه عاشورا نقش اساسى داشتند و با مطرح کردن موضوع لعن و نفرین بر بنى امیه و آل مروان مى‏خواهد به شیعه بیاموزد که ستم دشمنان به عاشورا و چند روز قبل و بعد از آن منحصر نمى‏شود و جور این خاندان استمرار دارد. در فرازهاى بعد از خدا توفیق انتقام گرفتن از خون امام حسین(ع) را همراه امام پیروزمند از اهل بیت پیامبر مى‏خواهد. از پیشگاه پروردگار خواسته مى‏شود که به خاطر امام حسین(ع) زائر به درگاهش آبرومند گردد چه در دنیا و چه در آخرت و در عبارات بعد با موالات حسینى و برائت از دشمنانش خود را به خدا و رسولش و امیرمؤمنان و امام حسین(ع) نزدیک مى‏کند که همان موضوع شفاعت در این فراز مطرح مى‏شود. از این بخش، مطالب گذشته تکرار مى‏شود اما به شیوه‏اى خاص و نظمى جاذبه دار. در ادامه از خداوند خواسته مى‏شود که زائر را در دنیا و سراى آخرت همراه سالار شهیدان قرار دهد و گامهایش را در راه حقیقت استوار سازد و او را به مقام پسندیده‏اى که امام نزد خدا دارد نزدیک نماید و انتقام خون اباعبدالله الحسین(ع) را در رکاب امام بر حق نصیبش سازد.
در فراز دیگر از خدا خواسته مى‏شود که زائر در زمره کسانى قرار گیرد که مشمول رحمت و مغفرت حضرت بارى تعالى قرار گرفته‏اند و آنگاه از خداوند درخواست مى‏شود: خدایا حیات مرا همچون زندگى حضرت محمد (ص) و خاندانش و مرگم رانیز این گونه قرار ده. سپس از شادى امویان در روز عاشورا یاد مى‏شود و لعنت رسول اکرم (ص) بر آنان مورد تأکید قرار مى‏گیرد و به دنبالش از پیشگاه خداوند لعنت بر یکایک ستمگران این خاندان درخواست مى‏گردد، در ادامه صد بار باید عبارت لعن را بر زبان جارى نمود و بر امام حسین(ع) و یارانش صدبار سلام کرد. در پایان بار دیگر به سرکردگان ستم لعنت فرستاده مى‏شود و در این حال زائر به سجده مى‏رود و در هنگامى که به سجده مى‏رود خدا را به دلیل هم جهتى او در این سوگوارى و مصائب عاشورایى سپاس مى‏گذارد و از خداوند آرزوى شفاعت امام حسین(ع) را در روز قیامت مى‏نماید و همراهى و همگامى با سید الشهداء و یارانش را با قدمى صادقانه و استوار مى‏طلبد. بنابراین در زیارت عاشورا بر تولاّ و تبرّا و انتظارى راستین تأکید مى‏گردد و به زائر آموزش مى‏دهد که همواره براى قیام و انتقام ازجنایتکاران مهیّا باشد و او را چنان پرورش مى‏دهد که همچون یاران امام حسین آماده هرگونه فداکارى در راه اهل بیت است. به عبارتى دیگر زیارت عاشورا کلاس تعلیم و تربیت نهضت حسینى است و به خواننده آن مى‏آموزد همه مکانها مى‏تواند کربلا باشد و در تمامى اعصار مى‏توان از حماسه عاشورا پیروى کرد و ثابت و استوار در این راه گام برداشت، درس دیگرى که در زیارت عاشورا نهفته این است که اگر چه نهضت حسینى از مصائب بزرگ تاریخ تشیع و حتى تاریخ بشریت است و در این واقعه حضرت امام حسین(ع)، خاندان و یارانش شدیدترین ناگوارى‏ها را به جان خریدند و حوادثى جانسوز و تأثّر برانگیز در این قیام نهفته بود ولى علاوه بر آن که شیعه را براى حمایت از خاندان عترت و ستیز با ستمگران بسیج مى‏نماید فضیلت، معنویت، زیستى سازنده و رشد دهنده را به انسان تعلیم مى‏دهد.
پى‏نوشت‏ها: -
1 - رمز موفقیت بزرگان، ص 82.
2 - روزنامه اطلاعات، شماره 22061، ص 4.
3 - الکلام یجّرالکلام، آیة اللّه سید احمد زنجانى، ج اول، ص 55 -54؛ سیماى فرزانگان، ص 189، داستانهاى شگفت، ص 400 - 399 ؛ گلشن ابرار، ج چهارم، مقاله نگارنده درباره سید محمد فشارکى؛ فیض عرشى، ص 346؛ رمز موفقیت بزرگان، ص 80.