امامان علیهم السلام رهبری شایسته بشریت

((زیارت بلند جامعه کبیره)) محور این سلسله مقالات بود. زیارتى که یک دوره کامل ((امام شناسى)) است و با معرفت خصال و ویژگى هایى که در این زیارت براى امامان(ع) بیان شده است مى توان گفت گام بلندى در مسیر معرفت آنان برداشته شده است.
فرازهایى از این زیارت مورد بحث قرار گرفت, اینک در این مقاله پیرامون ((قاده الامم)) بحث مى کنیم.
امامان(ع) را به این مى ستائیم که شمار رهبران امت ها هستند و سرنوشت سعادتمندانه امت ها با هدایت و راهنمایى شما رقم مى خورد.
واژه قاده
((قاده)) جمع قائد است, از ریشه ((قود)) مى باشد که به معنى جلودار بودن است. (1) قیادت راهنمایى کردن, رهبرى کردن, پیشوایى نمودن است. بدین(2) ترتیب قائد به معناى پیشوا, رهبر مى باشد. پیامبر ((قائد امت)) است.
در حدیث معراج آمده است: در شب اسرإ, در عالم غیب مرا به قصرى از لولو بردند که از طلاى درخشان فرش شده بود در آن جا به من وحى شد که این قصر براى على(ع) است و درباره او سه خصلت گفته شد: ((انه سید المسلمین و امام المتقین و قائد الغر المحجلین))(3) در حقیقت او سید و سرور مسلمانان, امام پارسایان و پیشواى روسفیدان و مه جبینان است.
نیز از حضرت به ((قائد الامه الى الجنه))(4) جلو دار امت به بهشت, ((قائد المتقین))(5) رهبر تقواپیشگان و ((قائد البرره))(6) جلودار نیکان تعبیر شده است. (7)
در حدیثى آمده است:
((المجتهدون قواد إهل الجنه;(8) مجتهدان (یعنى آنان که تلاش شایسته براى فهم قرآن و روایات پیامبر دارند و یا آنان که تلاش در راه نشر دین دارند) جلوداران اهل بهشت اند.))
واژه ((امم))
((امم)) جمع ((امت)) از ماده ((ام)) است. این واژه به معنى قصد است ((امه اى قصده )) به قاصدان خانه خدا خداوند ((امین البیت الحرام))(9) اطلاق کرده است. بنابراین ((امت)) کسانى اند که مقصدى مشترک دارند. راغب اصفهانى گوید: ((امت هر جماعتى هستند که یک چیز مثل دین یا زبان یا مکان آنها را جمع کند.))(10)
((وان هذه امتکم امه واحده وانا ربکم فاتقون;(11) همه شما امت واحدى هستید و من پروردگار شمایم از مخالفت فرمان من بپرهیزید.))
((ان ابراهیم کان امه قانتا لله;(12) همانا ابراهیم به تنهایى یک امت فروتن در برابر خداوند بود بدین جهت بر حضرت ابراهیم ((امت)) اطلاق شده که او به تنهایى کار یک امت را مى کرد و امت ساز بود.
از این جهت پدر موحدان عالم ((مله ابیکم ابراهیم هو سماکم المسلمین;(13) این آئین, آئین پدرتان ابراهیم است او شما را مسلمان نامید.))
حضرت امام صادق(ع) درباره حضرت عبدالمطلب مى فرماید:
((یحشر عبد المطلب یوم القیامه امه واحده علیه سیمإ الانبیإ و هیبه الملوک;(14) عبدالمطلب در روز قیامت به صورت یک امت محشور مى شود که سیما و علامت انبیإ و هیبت پادشاهان از چهره او نمایان است.))
امامان پیشوایان امت ها
امامان(ع) تنها پیشوا و قائد شیعه نیستند, بلکه آنان قائد همه امت ها هستند. نه تنها مسلمانان بلکه امت هاى دیگر نیز باید از آنان رهنمود گرفته و سنت و سیرت این گلهاى بى خار جهان هستى را پى بگیرند, تا به ساحل سعادت و سربلندى برسند.
پیامبر(ص) ((خاتم النبیین)) است و دینش نیز ((خاتم الادیان)) انسان ها براى رسیدن به قله ((فوز)) باید از این دین و این پیامبر پیروى کنند. پس راه سعادت انسان ها مکتب حیات بخش اسلام به رهبرى پیامبر گرامى اسلام(ص) است. و امامان معصوم(ع) در حقیقت تجلى وجودى آن پیامبر و تداوم بخش راه او و نگهبان آنند.
براین اساس امامان بزرگوار صلوات الله علیهم اجمعین ((قاده الامم)) هستند.
نقش ((امام)) در جهان هستى
ما معتقدیم نقش امامان معصوم فراتر از هدایت انسان هاست یعنى این تنها بخشى از رسالت آنهاست. از دیدگاه روایات بقاى نظام طبیعى جهان هستى مرهون وجود امام معصوم است به گونه اى که اگر زمین لحظه اى از انسان کامل خالى شود نظم طبیعى آن از هم گسسته خواهد شد. امام باقر(ع) مى فرماید:
((جعلهم الله عزوجل ارکان الارض ان تمید باهلها; خداوند عزوجل امامان را ستون هاى زمین قرار داد (تا زمین نظم و آرامش خود را حفظ کند) و موجب دلهره و پریشانى مردم نگردد ((ولو ان الامام رفع من الارض ساعه لماجت باهلها کما یموج البحر;(15) اگر امام لحظه اى در زمین نباشد, زمین اهل خود را زیر و رو مى کند آن گونه که موج هاى دریا, دریانوردان را در خود فرو مى برد.))
حسن بن على الوشإ مى گوید: از امام رضا(ع) پرسیدم آیا زمین بدون امام پا برجا مى ماند؟ فرمود نه, گفتم: براى ما رویات شده که زمین بدون امام پا برجا نمى ماند مگر خداوند متعال بر بندگان خود خشم گیرد فرمود: در این هنگام زمین باقى نمى ماند و فرو مى ریزد.(16)
امام صادق(ع) از پیامبر اکرم(ص) روایت کرده که خداوند عزوجل فرمود:
((لو لم یکن من خلقى فى الارض فیما بین المشرق والمغرب الا مومن واحد مع امام عادل لاستغنیت بعبادتهما عن جمیع ما خلقت فى ارضى و اقامت سبع سموات و إرضین بهما; اگر در سراسر زمین از میان آفریده هایم جز یک با ایمان به همراه امامى عادل, با عبادت این دو از هر آن چه روى زمین آفریده ام بى نیازم و هفت آسمان (و هفت) زمین به خاطر این دو نفر برپا مى ماند.))(17)
از این منظر نباید نقش امامان را تنها در عرصه هدایت و راهنمایى انسان ها محدود کنیم.
نقش امامان(ع) در رهبرى انسان ها
ولى با پذیرش نکته فوق نمى توان از این مطلب چشم پوشید که نقش امامان, نقشى کلیدى در سعادت این جهانى و آن جهانى انسانهاست سعادت و سیادت انسان ها از رهگذر رهروى راه امامان معصوم(ع) تإمین مى شود و این اختصاص به عرصه اى خاص ندارد, آنها در همه عرصه ها امامند و با هدایت آن هاست که مى توان در تمامى عرصه ها به توفیق بایسته دست یافت. آنان ((صراط مستقیم)) دنیا و آخرتند.
از امام صادق(ع) روایت شده است که در تفسیر آیه ((اهدنا الصراط المستقیم)) فرمود: ((الطریق و معرفه الامام; منظور, راه و شناخت امام است)).(18) در حدیث دیگرى حضرت فرمود:((والله نحن الصراط المستقیم))(19) به خدا سوگند مائیم صراط مستقیم.))
نیز در روایتى از حضرت امام صادق(ع) رسیده است.
((هى الطریق الى معرفه الله و هما صراطان صراط فى الدنیا و صراط فى الاخره; صراط مستقیم راه به معرفت خداوند است و اینها دو راه است یکى راهى در دنیا و دیگرى راهى در آخرت.))
((فاما الصراط فى الدنیا فهو الامام المفترض الطاعه من عرفه فى الدنیا واقتدى بهداه مر على الصراط الذى هو جسر جهنم فى الاخره; صراط مستقیم دنیا امامى است که اطاعتش واجب است هر که او را در دنیا بشناسد از صراطى که پل جهنم در آخرت است خواهد گذشت.))
و من لم یعرفه فى الدنیا زلت قدمه فى الاخره فتردى فى نار جهنم;(20) و هر کس او را در دنیا نشناسد قدمش در آخرت خواهد لرزید و در آتش جهنم سقوط خواهد کرد. ))
آرى امامان (ع) ((قاده الامم)) رهبران همه امت ها براى زندگى انسانى و به تعبیر قرآن کریم ((حیوه طیبه)) در این جهان هستند تفسیر درست زندگى را باید در مکتب آن ها یافت. قرآن آئین نامه زندگى سعادتمندانه است و آنان مفسر و تجسم عملى زندگى این چنین در مکتب آنان است که انسان مى یابد روابط خود را با خالق هستى چگونه تنظیم نماید و چگونه رسم بندگى را به جاى آورد, در مکتب آنان است که مى توان شیوه درست تعامل اجتماعى با همه انسان ها را یافت و روابط انسانى را با آنان تنظیم نمود, در مکتب آنان است که مى توان ((سیاست اسلامى)) را دید و رفتار یک سیاستمدار مکتبى را یافت, و در یک کلمه ((سعادت این جهانى)) انسان در سایه رهروى راه امامان است. این از سوئى.
از سوى دیگر سعادت اخروى انسان هم از رهگذر رهروى راه آنان است.
قرآن کریم مى فرماید:
((یوم ندعو کل اناس بامامهم...;(21) روزى که هر گروهى را با پیشوایان مى خوانیم.))
پیوند ((رهبرى)) و ((پیروى)) در این جهان به طور کامل در آن جهان منعکس مى شود, یعنى آنان که رهبرى پیامبران و جانشینان آنان را در هر عصر و زمان پذیرفته اند همراه پیشوایان خود خواهند بود و آنها که رهبرى شیطان و ائمه ضلال و پیشوایان جبار و ستمگر را انتخاب کردند همراه آنها خواهند بود. از این آیه شریفه استفاده مى شود سعادت و شقاوت آن جهانى به این گره خورده است که انسان رهبرى چه کسانى را مى پذیرد.
از آیه به خوبى استفاده مى شود تشخص و شناسنامه انسان ها را در قیامت رهبران رقم مى زنند بر این اساس است که انسان در انتخاب رهبر و جلودار زندگى اش باید نهایت دقت را مبذول دارد.
در روایتى آمده است:
((إورد على الحسین بن على(ع) رجل یقال له بشر بن غالب فقال یابن رسول الله(ص) اخبرنى عن قول الله عزوجل ((یوم ندعوا کل اناس بامامهم)) قال امام دعا الى هدى فاجابوه الیه و امام دعا الى ضلاله فاجابوه الیها;(22) شخصى به نام بشر بن غالب وارد بر امام حسین(ع) شد و به حضرت عرض کرد مقصود از آیه
شریفه ((یوم ندعوا...)) چیست؟
حضرت فرمود: امامى به سوى هدایت دعوت مى کند پس عده اى دعوتش را اجابت مى کنند و امامى به سوى گمراهى دعوت مى کند پس گروهى دعوت او را اجابت مى کنند.))
از این آیه شریفه استفاده مى شود که امامت و ولایت در متن زندگى مطرح است نه آن که صرفا موضوعى اعتقادى و در حاشیه زندگى باشد , رهبرى است که سعادت و یا شقاوت را رقم مى زند.
در روایتى که مفسر بزرگ قرآن آن را چنین توصیف مى کند:
((رواه الخاص والعام عن الرضا على بن موسى علیه السلام بالاسانید الصحیحه انه روى عن آبائه علیهم السلام عن النبى صلى الله علیه و آله و سلم انه قال فیه,
خاص و عام از امام رضا على بن موسى(ع) به سندهاى صحیح روایت کرده اند که حضرتش از پدران بزرگوارش و آنها از پیامبر(ص) روایت مى کنند که حضرت فرمود:
((یدعى کل اناس بامام زمانهم و کتاب ربهم و سنه نبیهم;(23) هر گروهى را به امام زمانشان و کتاب خدایشان و سنت پیامبرشان مى خوانند.)) چون این مجموعه اند که نقش رهبرى دارند.
رهبران نور
امامان سلام الله علیهم اجمعین ((قاده الامم))اند و تنها شایستگى آن را دارند که امت ها را به سعادت برسانند چرا که امامان نورند, امامان از زمره آنانند که قرآن مى فرماید: ((وجعلنا منهم ائمه یهدون بامرنا لما صبروا وکانوا بآیاتنا یوقنون))(24) و از آنها امامان (و پیشوایانى) برگزیدیم که به فرمان ما (مردم را) هدایت مى کردند به خاطر این که شکیبایى نمودند و به آیات ما یقین داشتند.))
در این آیه شریفه ((صبر)) و ((یقین)) دو ویژگى از ویژگى هاى برجسته رهبران نور بیان شده است.
امام صادق(ع) از پدر خود امام باقر(ع) نقل فرموده است که: ((الائمه فى کتاب الله امامان امام عدل و امام جور قال الله ((وجعلنا منهم ائمه یهدون بامرنا)) لا بامر الناس یقدمون امر الله قبل امرهم و حکم الله قبل حکمهم قال ((وجعلناهم ائمه یدعون الى النار))(25) یقدمون امرهم قبل امرالله و حکمهم قبل حکم الله و یإخذون باهوائهم خلافا لما فى کتاب الله)).(26)
امام در کتاب خدا بر دو قسم است: امام عدل و امام ظلم, خداى تعالى مى فرماید: ((وجعلناهم....)) یعنى از میان آنان امامانى قرار دادیم که به امر ما هدایت مى کنند امر خدا و حکم او را بر امر و حکم خود مقدم مى دارند. در مقابل فرمود: ((وجعلناهم ائمه یدعون الى النار)) اینها امر خود را بر امر و حکم خدا مقدم مى دارند و برخلاف آنچه در کتاب خدا وجود دارد, مطابق هواى نفس خودشان حکم مى کنند.
رهبران نور در این جهان پیشاپیش پیروان خود هستند در آن جهان هم چنین است. رهبران نار هم در این جهان جلودار پیروان خویش اند در قیامت هم پیشاپیش آنان به سوى جهنم حرکت مى کنند.
فرعونى که در دنیا پیشاپیش روى پیروانش حرکت کرد و آنها را در امواج نیل غرق نمود , در قیامت نیز پیشاپیش آنها حرکت مى کند و خود و آنها را وارد دریاى آتش مى سازد ((یقدم قومه یوم القیامه فاوردهم النار;(27) پیشاپیش قومش در روز قیامت حرکت مى کند و آنها را وارد دوزخ مى سازد.
اما امتى که امامان معصوم سلام الله علیهم اجمعین را به پیشوایى برگزید, آن چنان که در این جهان افتخار رهروى راه آنها را دارند, در آن جهان هم این ((قاده الامم)) آنها را به سوى بهشت خواهند برد.
در روایتى از حضرت امام صادق(ع) مى خوانیم:
((إلا تحمدون الله اذا کان یوم القیامه فدعا کل قوم الى من یتولونه و دعانا الى رسول الله و فزعتم الینا فالى این ترون یذهب بکم؟ الى الجنه و رب الکعبه قالها ثلاثا)).(28)
آیا شما حمد وسپاس خدا را به جا نمىآورید؟ هنگامى که روز قیامت مى شود خداوند هر گروهى را با کسى که ولایت او را پذیرفته مى خواند, ما را همراه پیامبر و شما را همراه ما, فکر مى کنید شما را در این حال به کجا مى برند؟ به خداى کعبه به سوى بهشت ((سه بار این جمله را تکرار فرمود)).
آرى! امامان معصوم ((قاده الامم))اند که با رهبرى الهى خود, انسان ها را به ساحل نجات و سعادت و سربلندى مى رسانند و تنها با پذیرش عملى امامت آنان است که انسان به این قله مى رسد.
امید که خداوند این توفیق را به همه ما عنایت فرماید. ان شإ الله.
پى نوشت ها:
1. مجمع البحرین, ج3, ص1521 چاپ موسسه البعثه, ((قود)).
2. لغت نامه دهخدا, ص542.
3. الیقین ابن طاوس, ص470, بغیه الرائد, ج9, ص160, ح14700.
4. احقاق الحق, ج4, ص285 و ص278 و ص264, و ج7, ص380, و ج15, ص241, و ج20, ص412.
5. الامالى شیخ صدوق, ص77, ح44, بحارالانوار, ج39, ص341, ح12.
6. احقاق الحق, ج4, ص472 و ص235, ج20, ص380.
7. درباره القاب امیرالمومنین(ع) به مقاله ((نام ها و لقب هاى امام على(ع))) در دانشنامه امام على(ع) جلد دهم از ص329 تا ص388.
8. مجمع البحرین, ج3, ص1521.
9. سوره مائده, آیه2.
10. مفردات راغب, ماده ((إم)).
11. سوره مومنون, آیه52.
12. سوره نحل,آیه 120.
13.سوره حج,آیه 78.
14. ادب فناى مقربان ص207, به نقل از اصول کافى, ج1, ص447.
15. اصول کافى, ج1, ص198, باب ان الائمه ارکان الارض.
16. اصول کافى, ج1, ص179, باب ان الارض لاتخلو من حجه.
17. اصول کافى, ج2, ص350, بحارالانوار, ج75, ص151.
18. تفسیر نورالثقلین, ج1, ص20 و21.
19. همان.
20. تفسیر المیزان, ج1, ص41, چاپ اعلمى بیروت.
21. سوره اسرإ, آیه71.
22. امالى صدوق, ص131, حدیث1, مجلس30, تفسیر نورالثقلین, ج3, ص192, حدیث335.
23. تفسیر مجمع البیان, ج6, ص316, ذیل آیه 72 اسرإ, چاپ مجمع التقریب.
24. سوره سجده, آیه24.
25. سوره قصص, آیه41.
26. تفسیر قمى, ج2, ص171, ذیل آیه 24 سجده, بحارالانوار, ج24, ص156.
27. سوره هود, آیه98.
28. تفسیر مجمع البیان, ج6, ص316, ذیل آیه 72 سوره اسرإ.