احساس و اجبار

  پدیدآیى رفتار متعادل و متعالى، همواره در بسترى از باورها، بازخوردها و نگرش‏هاى مطلوب و مقبول صورت مى‏پذیرد.در این منظر، نظام بازخوردها و باورهاى کودکان و نوجوانان نسبت به پدیده‏هاى مختلف نیز بر پایه دو محور اساسى و تعیین کننده، یعنى منبعشناختىو منبع احساسىتکوین مى‏یابد.
به سخن دیگر آمیزه‏اى از شناخت و احساس مثبت و خوشایند نسبت به ارزش‏هاى مذهبى همچون نماز، روزه، حجاب، صداقت، شجاعت، عدالت و ایثار...زمینه تکوین باور مذهبى را فراهم مى‏کند و تکوین و تشکیل چنین باور و نگرشى به ارزش‏ها و رفتارهاى مذهبى، آمادگى روانى و بستر پدیدآیى و تبلور رفتارهاى مطلوب را فراهم مى‏سازد.
کودکان و نوجوانان هنگامى که با پدیده‏هاى مختلف آشنا مى‏شوند و در معرض مشاهده و شناخت ارزش‏هاى مذهبى و معیارهاى اخلاقى قرار مى‏گیرند، بیش از بزرگ‏سالان و محققان حوزه و دانشگاه، از بعد احساسى و عاطفى ارزش‏ها و رفتارهاى مذهبى متأثر مى‏گردند.در واقع کودکان و نوجوانان زمانى که در خانه یا مدرسه، پدر و مادر یا معلم خود را در حین اداىنمازمى‏بینند یا مادر و خانم معلم خود را در کسوت پوشش اسلامى مى‏نگرند، بیش از آن‏که درصدد آشنایى و شناخت هر چه بیش‏تر نسبت به فلسفه نماز و حجاب برآیند، به نحوه عمل و رفتارهاى عاطفى و خصیصه‏هاى شخصیتى آنان اندیشیده، کنش‏ها و واکنش‏هاى فردى و اجتماعى ایشان را زیر نظر قرار مى‏دهند.چنان چه شخصیت پدر و مادر نماز خوان و مادر مقید به حجاب خود را هر روز مطلوب‏تر یافته گشادگى چهره، تبسّم و صبورى، مهربانى و روابط محبت‏آمیز آنان را در شرایط و موقعیت‏هاى متفاوت بیش‏تر شاهد باشند، بالطبع نگرش و باور عمیق‏ترى نسبت به نماز و حجاب در وجود ایشان شکل مى‏گیرد.
از سوى دیگر تندخویى و زبان تهدید، تحقیر و تنبیه، عصبانیت و پرخاشگرى، رفتارهاى دیکتاتور نشانه، موعظه‏هاى خشک و توصیه‏هاى آمرانه، برنامه‏هاى کلیشه‏اى و تحمیلى جمعى از اولیا و مربیان در ارتباط با آموزه‏هاى مذهبى و ارزش‏هاى دینى در خانه و مدرسه، احساسات و عواطف مذهبى کودکان و نوجوانان را آزرده ساخته، مانع تکوین باورهاى مثبت و مطلوب مذهبى نسبت به ارزش‏هاى مورد نظر مى‏گردد.
از همین رو برگزارى نمازهاى جماعت اجبارى در برخى مدارس و دستورالعمل‏هاى خشک، افراطى و آمرانه اولیا یا مربیان در ارتباط با بعضى از آموزه‏هاى دینى و سختگیرى‏هاى غیر ضرور نسبت به کودکان و نوجوانان نمى‏تواند و نتوانسته است در دراز مدت تأثیر چندانى در شکل‏گیرى باورهاى مطلوب مذهبى و بالطبع پدیدآیى رفتارهاى متعادل و متعالى داشته باشد.
باید توجه داشت که اگرچه در کنار برنامه‏هاى جامع، متناسب و پرجاذبه آموزشى و فرهنگى اعمال روش‏هاى اجبارى براى پیش‏گیرى از وقوع رفتارهاى نامطلوب و نابهنجار، کژروى‏ها، تخلفات و بزهکارى‏هاى اجتماعى مى‏تواند به عنوان یک ضرورت اجتماعى امرى مقبول و مؤثر تلقى گردد، ایکن به طور کلى براى پدیدآیى و تقویت رفتارهاى مطلوت و ارزشى، روش‏هاى تحمیلى و اجبارى نمى‏تواند به گونه‏اى که بایسته و شایسته است مؤثر واقع شود.به نظر مى‏رسد بعد از بیش از دو دهه تجربه ارائه آموزه‏هاى دینى در مدارس، اینک با کوله‏بارى از تجارب تلخ و شیرین وقت آن رسیده باشد که نگاه دوباره‏اى به این مهم داشته باشیم تا شاید رنگ تحمیل و اجبار را از شیوه‏هاى پرورشى و آموزه‏هاى دینى بزداییم.