تأملی در تمایلات فزون خواهانه در میان دانش آموزان مدارس غیر انتفاعی

حقیقت این است که انسان فطرتا موجودی است فزون‏خواه.فزون‏طلبی از تمایلات نفسانی انسان‏هاست، چرا که انسان هلوع، آفریده شده است 1 و اگر به قید تعلیم و تربیت درنیاید، در حریم ارزش‏ها گام برندارد و در مسیر نیل به اهداف معقول، منطقی و متعالی قرار نگیرد، گستره فزون خواهی او می‏تواند پیامدهای ناخوشایند و بعضا خطرآفرین و ویرانگری داشته باشد.تعلیم و تربیت یعنی فراهم کردن بستری مناسب برای انتقال انسان موجود، یعنی انسان خودمدار، عجول و فزون‏طلب به انسان مطلوب، یعنی انسان وارسته و صبور، خویشتن‏دار و کمال‏اندیش.
به سخن دیگر تربیت یعنی حرکت دادن متربی از مبدأ نقص به منتهای کمال و کوتاه کردن فاصله بین توان بالفعل و توان بالقوه.از همین روست که هر برنامه آموزشی می‏بایست با عنایت به غایت تعلیم و تربیت انجام پذیرد.هر معلمی که چیزی را به متعلمان می‏آموزد، می‏بایست آن را وسیله‏ای برای تربیت و شکوفایی وجود متعلمان و هدایت آنان به سوی فلاح 2 و کمال بداند.
بالطبع در این رهگذر هر کس که تعلیم(آموزش) بیش‏تری در زمینه‏ها و عرصه‏های مختلف می‏بیند، انتظار می‏رود که گام‏های بلندتری در مسیر کمال شخصیت و نیل به سعادت و فلاح، توحید و یکتایی بردارد.خداوند می‏فرماید:انّما یخشی اللّه من عباده العما. 3 هر که عالم‏تر می‏گردد، عاقل‏تر و با تقواتر می‏شود.
بنابراین در فراهم کردن بسترهای مختلف آموزشی و طراحی فضاهای گوناگون آموزشگاهی و کلاسی نیز شایسته و بایسته آن است که همواره هدف غایی و عالی تعلیم و تربیت مد نظر قرار گیرد و در کنار وجود پربرکت معلمان، هر یک از عناصر و عوامل تأثیرگذار بر رشد اخلاقی، فکری، روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان در فضای مدرسه مورد توجه خاص واقع شود.
بدون تردید بخشی از اندیشه‏ها و گرایش‏های فکری و رفتارهای فردی و اجتماعی کودکان و نوجوانان در مدرسه و در کنار همسالان آموزشگاهی آن‏ها شکل می‏گیرد و پدیدار می‏گردد.
آن دسته از کودکان و نوجوانانی که در محیط خانواده از ارتباط عاطفی و تعامل صمیمانه و خوشایند و مستمر با والدین خود برخوردار نیستند از همسالان مدرسه‏ای و دوستان کوچه و خیابان بیش از دیگران تأثیر می‏پذیرند.به سخن دیگر خلاءهای عاطفی، اصلی‏ترین ریشه ناامنی‏های روانی، لج‏بازی‏ها، فزون‏خواهی‏ها، آسیب‏پذیری‏ها و کژروی‏های اجتماعی است.حضور این قبیل از کودکان و نوجوانان در کنار جمعی از همسالان که از تمکن بیش‏تری برخوردارند و بعضا با بهره‏مندی از پوشاک جالب، آراستگی ظاهری و وسایل و لوازم خاص، نوعی احساس برتری‏جویی و خودنمایی از خود بروز می‏دهند، زمینه‏های برخی ازآسیب‏پذیری‏های اخلاقی و رفتاری، نظیر حساسیت‏های فوق‏العاده، پرتوقّعی، لج‏بازی، پرخاشگری و فزون‏خواهی را فراهم کرده، یا آن را تشدید می‏نماید.
در حقیقت اندیشه و هدف اصلی از ایجاد و گسترش مدارس غیر انتفاعی، جلب همکاری و فراهم کردن زمینه مشارکت‏های مردمی در تقویت و تعمیم برنامه‏های وزارت آموزش و پرورش بوده است و کماکان چنین نیت و اندیشه‏ای بر آن حاکم می‏باشد، یا باید باشد.
با کمال تأسف از نتایج بعضا قهری و در واقع ناخواسته و ناخوشایند تأسیس و فعالیت مدارس غیر انتفاعی در تهران و شهرستانهای مختلف، افزایش قابل توجه فزون‏خواهی برخی از دانش‏آموزانی است که والدینشان به سختی توانسته‏اند جایی برای آن‏ها در چنین مدارسی تدارک ببینند. حال آن که در غالب موارد، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و میانگین درآمد خانواده‏هایی که فرزندانشان در مدراس غیر انتفاعی تحصیل می‏کنند به طور قابل ملاحظه‏ای بالاتر از سطح متوسط جامع می‏باشد.چرا که بعضا هزینه‏های مربوط به شهریه و غیره، غذا و سرویس ایاب و ذهاب برخی از مدارس غیر انتفاعی در شهری مثل تهران سالانه بیش از یک میلیون تومان می‏باشد. به خصوص در مناطق یک و سه آموزشی پرواضح است که برای درصدی از خانواده‏ها پرداخت چنین هزینه‏هایی بسیار آسان و راحت است و نه تنها بدون هرگونه دغدغه و نگرانی از عهده همه هزینه‏ها برمی‏آیند بلکه بعضا فرزندان ایشان با بهره‏مندی از امکانات فوق‏العاده همچون سرویس ایاب و ذهاب سوار شدن در اتومبیلهای گران قیمت، پوشیدن لباس‏های متنوع نام و نشاندار خارجی، وسایل و لوازم شخصی و تحصیلی قابل توجه، همراه داشتن پول تو جیبی بیش از نیاز و برخی امکانات و تسهیلات دیگر در چنین مدارسی حضور یافته، علی‏الظاهر تحت تعلیم و تربیت قرار می‏گیرند!!
از همین رو در چنین فضاهای آموزشی، به رغم آن چه انتظار می‏رود مبانی ارزشی و اصول پرورشی به طور قابل ملاحظه‏ای کم رنگ شده، به طور مستقیم و غیر مستقیم، خواسته و ناخواسته زمینه بروز برخی از صفات و ویژگی‏های شخصیتی ناخوشایند همچون چشم و هم‏چشمی‏ها، حسادت‏ها، رقابت در خودنمایی‏ها و خودمحوری‏ها، رفاه‏زدگی‏ها و راحت‏طلبی‏ها و بیش از دانش‏آموزان به شیوه‏ها و صورت‏های مختلف فراهم می‏گردد.در حالی که انتظار آن است که فضای پرقداست مدارس، با توجه به مدیریت حاکم بر آن‏ها و حضور الگوهای برتری همچون معلمان، بستر رشد اخلاقی و کمال معنوی، ساده زیستی و وارستگی و تبلور اندیشه‏های متعالی و رفتارهای تلاش مدار را در دانش‏آموزان فراهم کند.
بدیهی است که تعداد معدودی از مدارس غیر انتفاعی با بهره‏مندی از معلمان متعهد و وارسته و مدیریتی مطلوب‏اندیش، همه سعی و تلاش خود را در جهت تعظیم ارزش‏ها تحکیم مبانی اخلاقی و ترویج فضیلت‏های والای رفتاری در فضای مدرسه مبذول می‏دارند، لیکن تعداد این نوع مدارس غیر انتفاعی فوق‏العاده اندک است.
همه سخن این است که می‏بایست به آسیب‏های قهری اغلب مدارس غیر انتفاعی با تأمل خاصی نگریست و برای پیش‏گیری از چنین آسیب‏هایی چاره‏اندیشی کرد.باید توجه داشت که فزون‏طلبی رفاه‏زدگی و رگه‏های خود برتر بینی، ظرفیت تربیت پذیری و قدرت خلاقیت و نوآوری کودکان و نوجوانان را کاهش داده، احتمال آسیب‏پذیری اخلاقی و کژروی‏های رفتاری را در آن‏ها افزایش می‏دهد و این خلاف آرمان‏های تعلیم و تربیت در جامعه ایران اسلامی است.
بدون شک توجه متعهدانه اولیای ارجمند و مربیان زحمت‏کش به چنین پدیده‏ای و همدلی و همراهی مشترک ایشان می‏تواند تحقّق اهداف والا بقیه در صفحه 21
بقیه از صفحه 4
و ارزشمند تعلیم و تربیت را در همه مدارس به شایستگی امکان پذیر سازد.
تدوین برنامه جامع توسط انجمن اولیا و مربیان در جهت هدایت رفتارهای شخصی و آموزشگاهی شاگردان همه مدارس به طور اعم، بالاخص دانش‏آموزان مدارس غیر انتفاعی، توصیه و تأکید مجدّانه و مستمر بر ساده زیستی و استفاده از وسایل و لوازم ساده تحصیلی و در صورت اقتضا استفاده از لباس‏های متحدالشکل در عین حال متنوع، خوش فرم، خوش‏رنگ و مطلوب برای کلیه دانش‏آموزان، نظارت بر مقدار و نوع خوراکی‏ها و تغذیه‏های نیمه فوری و دقت همه جانبه و همت گروهی والدین و مربیان در هدایت مستمر و نظارت منظم بر نحوه دسترسی و استفاده‏کودکان و نوجوانان از کلیه وسایل صوتی و تصویری، به ویژه کامپیوتر و اتصال به شبکه اینترنت می‏تواند کاملا مفید و مؤثر باشد.
توصیه اساسی این است که با عنایت به این که درصد قابل توجهی از پایگاه‏های شبکه اینترنت با برنامه‏های مستهجن و مخرّب، هدفی جز آسیب رسانیدن به سلامت فکر و روان نوجوانان و جوانان ندارند، شایسته است که همه دستگاه‏های صوتی و تصویری، به ویژه کامپیوتر در اتاق خصوصی نوجوانان قرار نداشته باشد و از این وسایل همانند ابزاری قوی و کارآمد و در عین حال خطرزا و قابل احتیاط، به هنگام ضرورت در محوطه عمومی خانه با نظارت والدین استفاده شود.
پی‏نوشت‏ها:
1-ان الانسان خلق هلوعا.سوره معارج، آیه 18
2-قولوا لا اله االا الله تفلحوا.رسول خدا(ص)
3-سوره فاطر، آیه 28