بعثت پیامبر در تاریخ طبری

بعثت محمد بن عبد الله صلی الله علیه و اله اصلی‏ترین و بنیادی‏ترین حادثه از رخدادهای سیره و تاریخ نبوی است.و بی‏تردید، کوچکترین خدشه در این امر، می‏تواند بسیاری از مسائل اساسی و رویدادهای حیات آن بزرگوار را زیر سؤال برد.
مع الأسف در بررسی کتب سیره، تاریخ و حدیث، آشفتگی‏هایی در زمینه چگونگی مبعث و حوادث لحظه بعثت و برخی رویدادهای پس از آن، مشاهده می‏شود.و در عین حالی که ممکن بود در پرتو آیات قرآنی و احادیث قطعی و روایت شده از ائمه اهل بیت، آن سلسله روایات سست و ضعیف تمحیص گردد، اما چنین کاری بطور اصلیو و مستقل، انجام نشده است.
از جمله منابعی که آن احادیث کذایی بدون تحقیق و تحلیل، بصورت ارسال مسلم در آنها آمده «تاریخ طبری»است.
محمد بن جریر طبری که از مورخین و مفسرین صاحب اثر و دارای نام و شهرت است به سال 224 ه در آمل مازندران زاده شده و در 310 ه درگذشته است و در عین حال که پژوهشگرانی قبل و بعد از او دارای نام و آوازه بوده‏اند، مثل یعقوبی، بلاذری، واقدی، مسعودی، ابن مسکویه و ابن اثیر و دیگران، مع ذلک مکانت او در میان بخصوص مورخان، همچنان، در سطح بالاست و کتابش در میان کتب، بعنوان یکی از منابع و مراجع دست اول، مورد مراجعه اهل تحقیق می‏باشد.
ذکر این نکته لازم است که طبری تاریخ نگار و گزارشگری نیست که صرفا مطلبی را از محدثی نقل کند و بگذرد، زیرا احیانا ملاحظه می‏شود که او پس از نقل مطلبی به نقادی پرداخته و نادرستی آنچه را که گفته‏اند گوشزد می‏کند که ذیلا نمونه‏ای را می‏آوریم لیکن در مورد روایات بعثت که برخی فوق‏العاده مخدوش و سست به نظر می‏رسد بدون اظهار نظر و اشاره به ضعف آنها، روایت کرده و گذشته است.
نمونه مزبور
طبری درباره ازدواج محمد(ص)با خدیجه(ع) ماجرایی را نقل می‏کند که خلاصه آن چنین است: خدیجه زنی شریف بود و بزرگان قریش مایل به ازدواج با وی بودند، اما او میل داشت با محمد(ص)ازدواج نماید.روزی پدرش را که مخالف با ازدواج وی با او بود مست کرد و آنگاه‏ گاوی بعنوان ولیمه ذبح نمود و آن را با ریحان و گیاه خلوق معطر ساخت و برای رسول خدا فرستاد و با وی ازدواج کرد.وقتی پدرش بهوش آمد پرسید: این جشن و بساط سور و سات چیست؟خدیجه گفت مرا به عقد محمد درآوردی.او گفت:من چنین کاری نکرده‏ام که بزرگان قریش از تو خواستگاری می‏نمودند و من موافقت نمی‏کردم.
طبری پس از نقل این ماجرا می‏نویسد: واقدی گفت:این حدیث، غلط و نادرست است و حدیث صحیح و ثابت در نزد ما آن است که پدر خدیجه قبل از فجار از دنیا رفته و مرده بود و خدیجه را عمویش به عقد رسول الله درآورده است. (1)
ملاحظه می‏کنید که طبری، صرفا به نقل اقوال و گزارش روایات اکتفا نمی‏کند و احیانا نظری محققانه پیرامون صحت و سقم وقایع و رخدادها، ابراز می‏دارد.
نکته قابل توجه دیگر که ذکر آن ضرور می‏نماید، بیان ارزش کتاب طبری است.او در مواردی از کتاب خود بر خلاف انتظار که حذف و تحریف و سانسور بنابر مصلحت حاکمان زمان تألیف کتاب، متداول بوده در نقل یکی از آن وقایع امانت را رعایت کرده و سندی از اسناد مذهب حق را بدست نسلهای آینده رسانیده است.
ابن عباس از علی بن ابیطالب روایت کرده که پیامبر اسلام پس از نزول آیه‏«و انذر عشیرتک الاقربین»(شعرا4/21)مأمور شد که در مکه به دعوت علنی بپردازد و رسالت توحیدی را با انذار خویشاوندانش آغاز نماید.
رسول اکرم بدین منظور خویشاوندان نزدیکش را مهمان کرد و پس از پذیرایی مختصر با آنان سخن گفت و فرمود:ای فرزندان عبد المطلب!من جوانی را سراغ ندارم که برنامه‏ای بهتر از آنچه من برای شما آورده‏ام ارائه دهد، من خیر دنیا و آخرت برای شما آورده‏ام، پس هر کدام از شما، مرا در این رسالت یاری کند او برادر، وصی و خلیفه من در میان شما خواهد بود.آنان همگی ساکت نشسته بوند.علی(ع)فرمود من که جوانترین بودم اظهار داشتم:من حاضرم شما را مدد و یاری رسانم.
آنگاه پیامبر اکرم فرمود:«ان هذا اخی و وصیی و خلیفتی فیکم فاسمعوا له و اطیعوا»و قریش بلند شدند و با نیشخند، خطاب به ابو طالب گفتند:به تو فرمان داد که از این پسرت اطاعت کنی و فرمان او بشنوی و اجرا کنی. (2)
این، یکی از درخشانترین اسناد تاریخ است و نشان می‏دهد که پیامبر گرامی از امر خلافت و رهبری امت پس از وفات خود غافل نبوده، بلکه از آغاز آن را مورد توجه قرار داده است و حتی محمد حسین هیکل مصری در کتاب«حیاة محمد»این جریان تاریخی را نقل کرده و چون از سوی افراد متعصب مورد حمله قرار گرفت، در چاپهای بعدی کتابش، به حذف و سانسور، متوسل شد.
مرحوم سید محسن امین پس از نقل این ماجرا از تاریخ طبری می‏نویسد:
این حدیث را طبری در تفسیرش نیز با همان سند و متن آورده، مگر اینکه ناشرین کتاب بر پایه «شنشنه اخزمیه»حدیث را تحریف کرده به جای کلمه«اخی و وصیی و خلیفتی»جمله«اخی و کذا و کذا»را نهاده‏اند و محمد حسین هیکل نیز در چاپ نخست حیاة محمد آن را آورده ولی در چاپ دوم بر اثر فشار عده‏ای متعصب و در ازاء پیش خرید یکهزار نسخه از کتاب، آن را حذف کرده است. (3)
اما موضوع اصلی مقاله یعنی بعثت و چگونگی برانگیخته شدن محمد(ص)به نبوت و رسالت و احادیث طبری پیرامون آن، لازم است قبلا چند نکته مقدمه گونه مورد تأکید قرار گیرد.
الف:خداوند عز اسمه، رسول اکرم(ص)را خیلی پیشتر از زمان بعثت، تحت تعلیم و تربیت خاص، قرار داده و او را برای پذیرش مسئولیت سنگین رسالت آماده می‏ساخته است و اینگونه نیست که پیغمبر اسلام بدون کوچکترین سابقه و بطور غافلگیر با وحی و فرشته وحی روبرو شده باشد.
علی(ع)چنین فرمود:و لقد قرن اللّه به صلی اللّه علیه و آله من لدن ان کان فطیما اعظم ملک من ملائکته یسلک به طریق المکارم و محاسن اخلاق العالم لیله و نهاره» (4) همواره خداوند از دوران شیر خوارگی محمد(ص)بزرگترین فرشته از فرشتگان خویش را همراه وی کرده بود تا راه بزرگواری و اخلاق نیکوی جهانی را شب و روز به او یاد دهد.
بنابراین، هرچند که محمد(ص)در سن چهل سالگی به نوبت رسیده و تشرف به رسالت یافته است، لیکن این بدان معنی نیست که پیشتر، هیچگونه ارتباطی با جهان غیب و عالم وحی نداشته و اولین بار در چهل سالگی با فرشته مواجه شده باشد و از فقرات تاریخ هم بر این دعوی، شواهد فراوان می‏توان ارائه داد که برای رعایت اختصار، از ذکر آنها صرف نظر می‏شود.
ب:ناگفته پیداست که جنبه فوق العادگی انبیاء و رسولان الهی و شخصیت رسالی آنان در پرتو وحی می‏باشد«قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی» (کهف/110)بگو جز این نیست که من انسانی همانند شما هستم که به من وحی می‏رسد.
پس رسول اکرم با آمادگی قبلی و با نزول فرشته وحی و آگاهی حاصل از آن، با آرامش خاطر و اطمینان کامل و زائد الوصفی پیام نبوت را در یافته و به خانه و نزد همسرش برگشته است و بی‏آنکه بترسد و مسائل مشابه دیگر پیش آید خانواده‏اش را در جریان رسالت خویش قرار داده و هرچند که هنوز مأمور دعوت علنی نبوده است خدیجه و علی بن ابیطالب و احتمالا زید به حارثه و کسان دیگر، ایمان آورده و مسلمان شده‏اند.
ج:درباره اینکه پیغمبر اسلام، به هنگام بعثت و نزول جبرئیل و فرشته وحی و در لحظه برانگیخته شدن به رسالت، نترسیده و هیچ شک و تردید و مسائل مشابه دیگر برایش رخ نداده، امامان اهل بیت علیهم السلام، مطالب ارزنده‏ای بیان داشته‏اند.
به روایت محمد بن سنان، امام صادق(ع)در پاسخ این پرسش که رسولان از کجا و چگونه دانسته‏اند که پیامبر و رسولند؟فرمود:پرده از جلو چشم آنان کنار رفته است (5) .
و زراره از امام ابی عبد اللّه(ع)پرسید:چگونه محمد(ص)از مسأله وحی و آن کسی که نزد او می‏آمده(فرشته وحی)بیم آن نداشته که وسوسه شیطانی باشد(نه وحی واقعی).اما در پاسخ فرمود:خداوند وقتی بنده‏ای را بعنوان رسول و پیغمبر انتخاب می‏کند، آرامش و وقار بر دل او نازل می‏گرداند پس آنچه بر وی نازل می‏شود و آنکس که نزد او می‏آید همانند آن است که انسانی با چشم خویش، یک صحنه عینی را ببیند. (6)
د:امین الاسلام طبرسی در تفسیر سوره مدّثر پس از نقل روایت جابر بن عبد اللّه(که به مشابه آن در تاریخ طبری بعدا اشاره خواهیم کرد) می‏نویسد:این مطلب درست نیست زیرا خداوند به رسولش وحی نمی‏کند مگر با براهین آشکار و نشانه‏های روشن که جملگی دلالت بر آن دارند که‏ آن(وحی)از ناحیه خداست پس هیچ نیازی به امر دیگر نیست و ابدا پیامبر وحشت نکرده و نترسیده است. (7)
ه:قاضی عیاض، یکی از علمای بزرگ اهل تسنن می‏نویسد:صحیح نیست شیطان به شکل فرشته درآید و امر را بر پیامبر(ص)مشتبه کند، نه در آغاز رسالت و وحی و نه پس از آن... (8)
و:ابو جعفر محمد بن جریر طبری می‏نویسد: رسول خدا(ص)قبل از آنکه جبرئیل خبر رسالت و نوید نبوت را برای وی آورد آثار و علایمی را می‏دید از آن نوع آثار و نشانه‏هایی که انسان‏های مورد اکرام و تفضل الهی می‏بینند. (9)
ز:وحی، آن شعور مرموز و منبع آگاهی و علم و یقین برای پیامبران، امری بوده روشن و روشنگر و رسول اکرم امی و درس ناخوانده، همه اطلاعات و آگاهیهای لازم را در پرتو وحی بدست آورده است و از آن جمله ثابت، آرامش و اطمینان خاطر، چنانکه آیات قرآنی بدین معنی گواه است:
«کذلک لنثبت به فؤادک»(فرقان/32): اینگونه بوسیله وحی و قرآن دل ترا محکم و آرام می‏کنیم.«قل نزّله روح القدوس من ربک بالحق لیثبت الذین امنوا و هدی و بشری للمسلمین» (نحل/102):بگو روح القدس آن(قرآن)را از سوی پروردگارت به حق فرو فرستاده تا بدان وسیله مؤمنان را ثابت و آرامش بخشد و هدایت و مژده‏ای باشد برای مسلمانان.«قل انی علی بینّة من ربی و کذّبتم به...»(انعام/57):بگو، من بینه و دلیل واضح(وحی)از پروردگارم دارم و شما آن را دروغ می‏پندارید.«و قل هذه سبیلی ادعوا الی الله علی بصیرة انا و من اتبعنی»(یوسف/ 108):و بگو این است راه من که خود و پیروانم را روی بصیرت و بینش، به آن فرا می‏خوانم.
نتیجه آنکه، وحی برای پیغمبر اسلام و دیگر انبیاء، نه تنها موجب ترس، وحشت، اضطراب، شک و تردید، نمی‏تواند باشد، بلکه اگر بر فرض به حکم بشری، نقایصی در کار ایشان بوده بوسیله وحی و در پرتو آن، برطرف گردیده است.
احادیث طبری پیرامون مبعث
در بررسی این بخش از تاریخ طبری، ملاحظه می‏شود که او روایت‏های فراوانی از راویان گوناگون نقل کرده است، مثل:خدیجه، عائشه، جابر بن عبد الله، ابوذر غفاری، زهری، عروة بن زبیر، سلیمان شیبانی، عبد الله بن شداد، عبید بن عمیر، عبد الله زبیر، اسماعیل بن ابی حکیم، یحیی بن ابی کثیر و ابو سلمه.
اولا مضامین احادیث مورد نظر متنی ناهماهنگ و غیرقابل جمع دارند و با در نظر گرفتن وحدت واقعه، همه آنها نمی‏تواند صحیح باشد. ثانیا:در بخی موارد نشانه‏های جعل و دروغ کاملا مشهود است.ثالثا:در سند برخی از آنها و وثاقت برخی راویان و وسائط نقل، سخن داریم. و اینک با رعایت اختصار به بررسی و تحلیل قسمتی از آنها می‏پردازیم:
حدیث نخست:
زهری، از عروة بن زبیر، از عائشه، چنین روایت کرده:نخستین بار که به پیغمبر(ص)وحی شد و پیام رسید، در خواب و رؤیای صادقه بود، همچون سپیده صبح، سپس انزوا و خلوت گزینی برایش محبوب گردید و در غار حراء چندین شب به نیایش و عبادت می‏پرداخت و نزد خانواده نمی‏آمد و بعد از چندی، به خانه برمی‏گشت و دوباره آماده می‏شد که به غار برگردد که ناگهان حق و (فرشته-جبرئیل)بر او آمد و گفت:ای محمد!تو رسول خدا هستی.محمد گفت:زانو بر زمین زدم‏  (وحشت‏زده)ایستادم.سپس پریدم و در حالتی از اضطراب و تشویش که گوشت پشت گردنم می‏لرزید، بر خدیجه وارد شدم و گفتم مرا با پارچه‏ای بپوشانید، تا اینکه«ذهب الروع عنی» یعنی:آن ترس و وحشت برطرف گردید.
جبرئیل، باز نزد من آمد و گفت ای محمد! تو رسول خدا می‏باشی.تصمیم گرفتم خود را از بالای کوه، به پائین بیاندازم، در این فکر بودم که جبرئیل برایم آشکار شد و گفت ای محمدا!منم جبرئیل و تو رسول الله هستی و سپس گفت: «اقرأ باسم ربک...»پس خواندم، نزد خدیجه برگشتم و به او گفتم:«لقد اشفقت علی نفسی» یعنی بر خویشتن خویش اندیشناکم و خدیجه را از ماجرا مطلع ساختم.
خدیجه گفت:مژده باد، به خدا قسم، خداوند ترا خوار نمی‏سازد که تو صله رحم کننده، راستگو، امانت‏دار، حامی ضعیفان، مهان نواز، و دستیار گرفتاران هستی.خدیجه نزد ورقة بن نوفل بن اسد آمد و گفت راجع به برادرزاده‏ات بشنو که چه بر سرش آمده است، آنگاه جریان را برای وی شرح داد.
ورقة بن نوفل گفت:این همان ناموس اکبر است که بر موسی بن عمران نازل شده است، ای کاش من به روزگار او جوان می‏بودم و آن هنگام که خویشاوندان تو(پیامبر) * ترا از مکه بیرون می‏کنند، من زنده می‏بودم.
خدیجه گفت:ای ورقه!راستی او را از مکه بیرون خواهند کرد؟ورقه گفت:آری، هیچ مردی همانند او دعوتی را مطرح نکرده مگر آنکه با وی دشمنی شده و من اگر زنده باشم شدیدا ترا (محمد)کمک خواهم کرد. (10)
راوی این حدیث عبارت است از:زهری، از عروه پسر زبیر، از عائشه و مضامین قابل بحث آن بویژه عبارت‏اند از جمله‏های:«حتی ذهب الروع عنی»و«لقد اشفقت علی نفسی»و«فلقد هممت ان اطرح نفسی من حالق من جبل»
اولا:هیچ ترس و وحشتی برای پیغمبر اسلام، به هنگام بعثت پیش نیامده و هیچگونه شک، تردید و بیم و اضطراب از ناحیه وحی، متوجه آن حضرت نشده است.
ثانیا:تصمیم بر خودکشی، ناشی از همین نگرانی خاطر و آشفتگی فکر و یا هر امر احتمالا مشکل و ناراحت کننده دیگر، متناسب با ساحت مقدس نبی اکرم نیست و اصول مسلم و قطعی، چنین چیزی را نفی می‏کند، زیرا این اندازه ضعف نفس و بی‏ارادگی در مورد انسانهای معمولی، عیب و نقص محسود می‏شود، تا چه رسد به شخصیت کامل‏ترین انسان و افضل پیامبران.
اما راویان حدیث، که محمد بن مسلم معروف به ابن شهاب زهری از آن جمله است و احادیث فراوان در این کتاب و کتاب دیگر از او نقل شده هر چند که برخی اهل سنت او را به عظمت یاد می‏کنند لیکن ابو الزناد گفت:ابن شهاب هر چه می‏شنید می‏نوشت. (11) محمد بن یحیی گفت:ثابت نیست که زهری از عروه حدیثی شنیده باشد هر چند که اهل حدیث بر این معنا اتفاق د ارند و اجماع ایشان حجت است. (12) احمد بن سنان گفت:یحیی بن سعید ارسال زهری و قتاده را معتبر نمی‏دانست و می‏گفت آن، همچون باد است. (13)
زهری در دربار عبد الملک مروان و سپس هشام بن عبد الملک مروان و سپس هشام بن عبد الملک و یزید بن عبد الملک همواره حضور داشت و از درباریان نزدیک محسوب می‏شده و به پست قضاوت رسیده است، نیاکان او *عدول از غیبت به خطاب به ملاحظه متن حدیث است که در ترجمه نیز رعایت شده است.
هم سابقه درخشانی در اسلام ندارند، جد او عبد الله بن شهاب در غزوه بدر، با مشرکین بود و او از جمله کسانی است که قرار گذاشته بودند اگر رسول الله(ص)را ببینند وی را به قتل برسانند و یا کشته شوند. (14)
بهرحال کیفیت حال خود او در میان علمای شیعه محل بحث است و در کتاب تنقیح المقال بطور قطع تضعیف شده است. (15)
عروة بن زبیر نیز وضعی بهتر از او ندارد، ابن ابی الحدید می‏نویشد:معاویه، تعدادی از صحابه و تابعین را خریده بود که احادیث دروغی در مذمت علی بن ابیطالب(ع)نقل کنند و برای این عمل زشت، دستمتزد می‏پرداخت و از آن جمله بوده همین عروة بن زبیر.
عبد الرزاق از معمر نقل می‏کند که او گفت: نزد زهری دو حدیث از عروه درباره علی بن ابیطالب(ع)وجود داشت، روزی از وی راجع به آنها سؤال کردم، در پاسخ گفت:چه کار داری با آنها و حدیثشان(یعنی زهری و عروه)خدا به وضع آنها عالم‏تر است.من آنان را در مورد بنی هاشم متهم می‏دانم. (16)
عروه و زهری دو نفره در مسجد مدینه می‏نشستند و به علی(ع)ناسزا می‏گفتند، این خبر به گوش امام سجاد علی بن حسین(ع)رسید، آمد بر بالای سر ایشان ایستاد و فرمود:اما تو ای عروه! پدرم با پدر تو نزد خدا درباره‏شان حکم شد و پدر من حاکم گردید و اما تو ای زهری اگر در مکه بودیم کرامت پدر تو را نشان می‏دادم که چیست؟ (17)
عبد اللّه‏بن عمر بن خطاب عروه را منافق می‏دانست، عروه خود گوید:روزی نزد عبد اللّه آمدم و از او پرسیدم که ما با این سلاطین و پیشوایان(خلفای اموی و مروانی)هم مجلس می‏شویم و از هر بابی سخنی به میان می‏آید و می‏دانیم که همه آنها حق نیست، باز آنان را تصدیق می‏کنیم و آنان قضاوت ظالمانه و جائرانه می‏کنند، مع ذلک تقویتشان می‏نماییم و تحسینشان می‏کنیم، این رفتار ما را چگونه می‏بینی؟پر عمر گفت:ای برادر من!ما این کار را در زمان رسول اللّه(ص)نفاق می‏دانستیم نمی‏دانم نزد شما چه نام دارد؟! (18)
بنابراین، حدیث مزبور علاوه بر متن از لحاظ سند نیز مخدوش می‏باشد.و مسأله مهمی مثل مبعث را نمی‏توان با اینگونه احادیث و روایات احتمالا مجعول و غلط، تفسیر و تبیین کرد.
حدیث دوم:
سلیمان شیبانی از عبد الله بن شداد نقل می‏کند:جبرئیل(ع)نزد محمد(ص)آمد و گفت، بخوان ای محمد!گفت چه بخوانم؟چبرئیل او را بفشرد و گفت:بخوان ای محمد!گفت چه بخوانم؟ جبرئیل باری دیگر او را بفشرد و گفت بخوان ای محمد!گفت چه بخوانم؟چبرئیل گفت:«اقرأ بسم ربک الذی خلق»بخوان به نام پروردگارت که آفرید...، پس او نزد خدیجه آمد و گفت:«ما ارانی الا و قد عرض لی»یعنی:به گمانم عارضه‏ای برای من پیدا شده است، خدیجه گفت:به خدا قسم، پروردگار تو، هرگز چنین نمی‏کند، تو هیچوقت کار بد نکرده‏ای.
راوی حدیث گفت:خدیجه نزد ورقة بن نوفل آمد و ماجرا را با وی باز گفت، ورقه اظهار داشت:ای خدیجه اگر راست گفته باشی!شوهرت پیامبر است و از امت خویش سختیها خواهد دید و اگر زمان رسالت او را درک کنم ایمان خواهم آورد.
از قضا جبرئیل مدتی نزد محمد(ص)نیامد. خدیجه به وی گفت:«ما اری ربک الا قلاک» یعنی:به گمانم پروردگار تو، رهایت کرده و دشمنت می‏دارد!پس آیات سوره و الضحی، نازل شد. (19)
راویان این حدیث عبارتند از:سلیمان شیبانی و عبد الله بن شداد.و مضمون غریب آن، جمله‏های: «ما ارانی الا و قد عرض لی»و«ما اری ربک الا قلاک»می‏باشد.
درباره ابواسحاق سلیمان بن ابی سلیمان شیبانی، گفته و نوشته‏اند که او علی امیر المؤمنین را ترک گفت و به معاویه پیوست و علی(ع)هم خانه او را در کوفه درهم کوبید و مصقله یک مرد نصرانی را فرستاد تا خانواده او را از کوفه انتقال دهد، اما امیر المؤمنین او را دستگیر کرده و کیفرش داد. بهر حال معاویه، سلیمان شیبانی را حاکم بر طبرستان(مازندران)کرد و او در همانجا درگذشت و مرد. (20)
بنابراین سلیمان از هواداران معاویه بوده و به احتمال قوی از گروه حدیث فروشانی باشد که به استخدام معاویه درآمده‏اند.
اما عبد الله بن شداد، هرچند که صاحب معجم رجال الحدیث او را ستوده و از خواص اصحاب امیر المؤمنین دانسته است (21) لیکن ابن حجر می‏نویسد:ابن قطّان او را مردی مجهول الحال معرفی کرده است، علاوه آنکه حدیث او مرسل می‏باشد. (22)
و غرابت مضامین مورد ذکر در این حدیث بر هیچ صاحب عقل سلیمی پوشیده نیست، زیرا چنانکه قبلا خاطرنشان س اختیم، پیامبر اکرم، رسالت را با اطمینان و بصیرت تمام، دریافته و هرگز احتمال بیماری و عارضه در نفس خویش نداده است.
و اما شأن نزول«و الضحی»آنگونه که در این حدیث یاد شده دروغ است و حضرت خدیجه چه قبل از بعثت و چه پس از آن، کمال شناخت را نسبت به پیغمبر داشته و ابدا به چنین سخن دور از ادب و معرفت لب نگشوده است. (23)
حدیث سوم:
عبید بن عمیر بن قتاده لیثی روایت کرده:رسول خدا همه ساله در غار حرا در یکی از ماههای مجاور می‏شد، فقرا را اطعام می‏کرد و وقتی اعتکافش تمام می‏شد به مکه بازمی‏گشت و قبل از آنکه به خانه رود هفت بار طواف بیت می‏کرد، آنگاه به خا نه و نزد خانواده‏اش می‏آمد تا آن سال که خداوند عز و جل خواست به او کرامت کند و او را رسول و نبی گرداند و آن ماه، ماه رمضان بود و رسول الله کما فی السابق به حرا رفته بود، خانواده‏اش هم همراه وی بود، شب مبعث فرا رسید و خدا به پیامبر کرامت و به بندگانش لطف فرمود. چبرئیل نزد پیامبر آمد و پارچه‏ای از دیبا در دست داشت و روی آن مکتوبی رقم شده بود.
جبرئیل گفت:بخوان.پیامبر گفت:چه بخوانم؟جبرئیل مرا آنچنان فشرد که مرا به زحمت انداخت و خسته‏ام کرد، پنداشتم که مردم. آنگاه مرا رها کرد و باز گفت بخوان.گفتم:چه بخوانم و این را برای آن می‏گفتم که با من آنگونه رفتار نکند که پیشتر کرد.گفت بخوان بنام پروردگارت که خلق کرد.پس خواندم، او برفت و من از خواب پریدم و گویا در صفحه دل من کتابی نگارش یافته بود.
من که نسبت به شعر و جنون شدیدا کراهت داشتم و ابدا هیچ علاقه‏ای به شاعر و یا دیوانه شده‏ام؟نکند قریش درباره من چنین گویند، خواستم به بالای کوه روم و خود را پرت کنم و خودکشی نمایم تا راحت شوم.با این قصد بیرون‏ آمدم تا وسطهای کوه رسیدم، صدایی از آسمان شنیدم که می‏گفت:ای محمد(ص)تو رسول الله هستی و من جبرئیل.
سرم را بلند کردم ناگهان جبرئیل را مشاهده نمودم، او به شکل مردی بود که جفت پاهایش را در افق نهاده و می‏گفت:ای محمد!تو رسیول خدا و من جبرئیل هستم.ایستاده و به او تماشا می‏کردم، دیدار او مرا از فکری که در سر داشتم مشغول کرد و همچنان ایستاده بودم، نه جلو می‏رفتم و نه به عقب برمی‏گشتم.
خدیجه، کسی به سراغ من فرستاده بود و او مرا ندیده برگشته بود و من به سوی خانه، راه افتادم و نزد خدیجه آمده و در پهلوی او نشستم. خدیجه گفت:ای ابا القاسم!کجا بودی؟به خدا سوگند من کسی به سراغ تو فرستادم اما ترا نیافت و برگشت.
محمد(ص)گفت:این«ابعد»مقصود خودش بوده(العیاذ بالله یعنی نفرین شده و دور از خیر) شاعر و یا دیوانه شده.خدیجه گفت:به خدا پناه میبرم ای ابا القاسم خدایت با تو چنین نمی‏کند که تو راستگو، امانت‏دار، خوش اخلاق، صله رحم کننده هستی، ای پسرعمو شاید چیزی دیده‏ای؟محمد گفت:آری، آنگاه آنچه دیده بودم برای خدیجه تعریف کردم.
خدیجه گفت:مژده باد و مطمئن باش، سوگند به آنکه جان خدیجه به دست اوست امیدوارم تو پیامبر این امت باشی، پس جامه‏اش را جمع کرد و نزد ورقة بن نوفل رفت که او پسرعموی خدیجه و مردی نصرانی بود و کتابها خوانده و تورات و انجیل از اهل کتاب شنیده بود.خدیجه ورقه را از ماجرا مطلع ساخت و ورقه گفت:قدوس، قدوس!به خدایی که جان ورقه بدست اوست ای خدیجه اگر راست گفته باشی ناموس اکبر(جبرئیل) که نزد موسی می‏آمد بر شوهر تو نازل شده و او پیامبر این امت است، به او بگو ثابت و استوار باش. خدیجه نزد رسول اللّه برگشت و سخنان ورقه را باز گفت و تا اندازه‏ای از غم و اندوه او بکاست. (24)
راوی این حدیث عبد اللّه زبیر است از عبید بن عمیر بن قتاده لیثی و عمده‏ترین مضمون آن‏که دارای غرابت است این است که پیامبر، بعثت و وحی و آمدن جبرئیل را امری جدی و واقعی تلقی نکرده بلکه احتمال جنون و شاعری!در خود داده است و این حالت بحرانی و اضطراب و تشویش روحی و روانی را ورقة بن نوفل نصرانی برطرف ساخته و غم و اندوه رسول اللّه بدینوسیله زایل گردیده است.
درباره عبد اللّه زبیر برادر عروة بن زبیر، سخنی نمی‏گویم که او از منحرفین و از جمله آتش افروزان جنگ جمل بوده و حتی به تعبیر امیر المؤمنین او بوده که پدرش زبیر را از ولای علی منحرف و دور ساخته است.
اما ابن عمیر، چنانکه در کتاب تهذیب التهذیب آمده، او نقال و قصه گوی مکیان بوده است (25) و موضوع قصاصین در تاریخ اسلام، داستانی اسف انگیز است و بیشترین ضایعه را در زمینه خرافه پراکنی و افسانه پردازی، اینان بعهده داشته‏اند و لذا امیر المؤمنین، آنها را از مساجد بیرون می‏ریخته است * .
حدیث چهارم:
اسماعیل بن ابی حکیم مولی آل زبیر از خدیجه *عن ابی عبد الله(ع)قال:ان امیر المومنین رأی قاصا فی المسجد فضر به بالدره و طرده:امام صادق(ع)فرمود علی امیر المومنین، نقال و قصه گویی را در مسجد دید او را با تازیانه زد و از مسجد بیرون راند(نگاه کنید به:شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه ج 3، ص 515، چاپ جدید).
روایت کرده:ای پسرعمو!تو می‏توانی موقعی که او(فرشته وحی)نزد تو می‏آید مرا خبر کنی؟
محمد(ص)گفت:چرا نمی‏توانم.
خدیجه گفت:پس حتما مرا خبر کن.
محمد(ص)گفت:اینک جبرئیل آمده است.
خدیجه گفت:ای پسرعمو!بلند شو بر زانوی چپ من بنشین.محمد(ص)روی زانوی چپ او می‏نشیند.خدیجه گفت آیا باز او را می‏بینی؟
محمد(ص)گفت:آری او را می‏بینم.
خدیجه گفت:بلند شو روی زانوی راست من بنشین.او روی زانوی راست خدیجه می‏نشیند، خدیجه گفت باز او را می‏بینی؟محمد(ص)گفت: آری او را همچنان می‏بینم.خدیجه گفت:این بار بلند شو در دامن و آغوش من بنشین باز او را می‏بینی؟
محمد(ص)گفت:باز او را می‏بینم.خدیجه مقنعه و روسری از سر خود برمی‏دارد و از محمد(ص)می‏پرسد:آیا همچنان او را می‏بیند؟ محمد(ص)می‏گوید:نه، دیگر رفت و او را نمی‏بینم. خدیجه گفت:ثابت و استوار باش و مژده باد که او فرشته است و شیطان نیست. (26)
راوی این حدیث اسماعیل بن ابی حکیم است و مضمون آن چنانکه خواندید، داستانی و اسطوره‏ای است و در آن صحبت از این است که گویا پیامبر نگران بوده که شیطان به جای فرشته بر او نازل می‏شود و این نگرانی را خدیجه به آن صورت که یاد شد برطرف کرده است!
اسماعیل بن ابی حکیم از موالی و غلامان آل زبیر بوده و ما بهمین سبب در اعتبار و صحت حدیث او تردید داریم و پیرامون ضعف محتوا، مطالب دیگری می‏توان عنوان کرد که برای رعایت اختصار از ذکر آنها می‏گذریم.
حدیث پنجم:
یحیی بن ابی کثیر از ابو سلمه از جابر بن عبد الله از پیامبر نقل کرده که در حرا مجاور بودم، وقتی عبادتم به پایان رسید از کوه پایین آمدم، به بطحا که رسیدم صدایم کردند.سمت راست، چپ، جلو و پشت سرم را نگریستم، چیزی ندیدم.بالای سر خویش را نگاه کردم او(جبرائیل)را دیدم بر عرش نشسته میان آسمان و زمین، ترسیدم.ابن مثنی گفت:
علت ترس آن بوده که پیامبر(ص)غافلگیر شده بود.با خدیجه دیدار کردم و گفتم مرا بپوشانید و آب بر سر و صورت من بریزید.آنگاه‏«یا ایها المدّثر...»نازل شد. (27)
نظیر این حدیث را نیز ابو کریب از جابر بن عبد الله آورده است. (28)
راویان احادیث مورد اشاره عبارتند از: ابو سلمه، یحیی بن ابی کثیر، ابو کریب و جابر. در اعتبار و وثاقت جابر سخنی نداریم، لیکن کلام در کسانی است که حدیث را بدو منسوب داشته‏اند.
ابن حجر درباره ابو کریب می‏نویسد:او همان محمد بن علاء بن کریب کوفی است ولی ما شخصی با مشخصات مزبور در کتاب وی نیافتیم و ظاهرا محمد بن کریب هاشمی، جز ایشان است که در محمدون آورده است.
و مراد از ابو سلمه به قرینه روایتش از جابر بن عبد الله، پسر عبد الرحمن بن عوف است و او به نقل ابن حجر در حکومت سعید بن العاص از سوی معاویه، قاضی مدینه بوده و پدرش از اعضای شورای شش نفره است که بطور مسلم بافتی انحرافی داشته است.
و یحیی بن ابی کثیر، کسی است که ابن حبان او را مدلس می‏شناخته است و گفته‏اند از انس و دیگر صحابه چیزی نشنیده و ابو حاتم گفت: او اصلا احدی از صحابه را ندیده جز انس را که فقط یک بار او را دیده و چیزی از او نشنیده است. (29) و مضمون حدیث نیز از حیث غرابت و شذوذ، دست‏کم از احادیث قبل ندارد، زیرا:
اولا:در این حدیث صحبت از غافلگیر شدن پیغمبر به هنگام بعثت، به میان آمده که صحیح نمی‏باشد و مخالف نصوص صحیح و قطعی است، مشعر بر آنکه پیغمبر(ص)در هنگام بعثت و قبل از آن، آثار و نشانه‏هایی دیده و آمادگی کامل برای دریافت رسالت داشته است.
ثانیا:آیات نخست سوره مدثر، ربطی به ترس و اضطراب پیامبر ناشی از وحی و بعثت نداشته و منهای این سلسله روایات مخدوش، معنایی روشن دارد.
جمع‏بندی بحث
در این‏جا بعنوان جمع‏بندی بحث، نکته‏ای را خاطرنشان می‏سازم و سخن را به پایان می‏برم.
خصومت کافران و مستکبران با اسلام و رسول اکرم آنگونه که آیات قرآنی در مورد موضع‏گیری برخی از اهل کتاب و پیروان شجره خبیثه اموی، یادآور است همواره به صورت جنگ، توطئه و تخریب فرهنگی، در تاریخ بشریت مطرح بوده است.
به اعتقاد ما، صلیبیان، صهیونیستها و احزاب اموی و مروانی و عباسی و دیگر همپالگی آنان (سلاطین اسلام پناه)!در عصر حاضر گاهی به صورت جنگ و برخورد نظامی و دیگر بار و عمدتا از طریق استعمار نو و تخریب فرهنگی، بطور مدام با اسلام و بنیانگذار آن درگیر بوده و هستند.
این اتحاد شوم مثلث که مرکب از عوامل و دشمنان داخلی و خارجی اسلام است همگی از دین ماه گرفته و به اصطلاح از انبیاء الهی خرج کرده و می‏کنند.صلیبها از حضرت مسیح، صهیونیستها از حضرت موسی کلیم و بالأخره امویان از اسلام و محمد رسول الله(ص)خرج کرده‏اند.اما هر کدام یک جریان صرفا سیاسی‏اند که به هنگام لزوم رویاروی تعالیم مسیح و موسی و محمد صلوات الله علیهم اجمعین ایستاده و اساسی‏ترین برنامه و خطمشی آنان را تباه ساخته‏اند.
سلسله احادیثی که در بخش مربوط به بعثت رسول اکرم، در این مقاله مطرح کردیم نتیجه نبرد و ستیز فرهنگی و فکری‏ای است که مستشرقان خدمتگذار استعمار و سیاسیتهای صلیبی گرایانه غرب از یک سو و حدیث فروشان اموی از دیگر سو، دست در دست هم داده این فاجعه را در تاریخ و سیره بوجود آورده‏اند.بررسی نشانه‏های این اتحاد مثلث، کاوش مستقلی را ایجاب می‏کند.
در اینجا کافی است توجه کنیم که اولا: راویان احادیث مزبور چنانکه به اندکی از بسیار اشاره کردیم، عمدتا جیره‏خواران و غلامان حلقه بگوش امویان و مروانیان‏اند.ثانیا:قهرمانان این سلسله احادیث داستانی و افسانه‏ای اصولا نصرانی‏اند.ثالثا:در احادیث منقول از قول و رقة بن نوفل نصرانی، ردپای صهیونیستها و یهودیان سوداگر، نیز باقی مانده است، زیرا با اینکه او ظاهرا مسیحی و نصرانی بوده است صحبت از موسی بن عمران پیامبر یهود به میان آورده است و معلوم نیست چرا او عیسی را فراموشی کرده و یا اینکه چون دروغ‏گو حافظه ندارد، یهودی جعال حدیث هرچند به نام ورقه دانای عرب، ناخودآگاه، ردپا بجا گذاشته است.
یادداشتها:
1-ابو جعفر محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، ج 1، ص 522 دار الکتب العلمیه، بیروت، چاپ دوم، 1408 ه.
2-همان کتاب، ص 345.
3-سید محسن امین عاملی، اعیان الشیعه، ج 1، ص 231، چاپ 1403 ه دار التعارف، بیروت.
4-سید شریف رضی، نهج البلاغه، خطبه قاصعه، شماره 192.
5-محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 11، ص 56 چاپ افست، مؤسسة الوفا، بیروت 1403 ه.
6-همان کتاب، ج 18، ص 262.
7-ابو علی فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج 10، ص 384، چاپ صیدا، افست دار احیاء التراث العربی 1379 ه.
8-جعفر مرتضی العاملی، الحصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص 234، چاپ قم 1400 ه.
9-تاریخ الطبری، ج 1، ص 529.
10-تاریخ الطبری، ج 1، ص 531.
11-ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج 9، ص 448، چاپ افست، دار صادر، بیروت.
12-همان کتاب، ص 450.
13-همان کتاب، ص 451.
14-ابوالعباس احمد بن محمد، معروف به ابن خلکان، ویات الاعیان، ج 4، ص 178، چاپ دار صادر، بیروت.
15-محمد علی مدرس، ریحانة الادب، ج 2، ص 399، چاپ خیام.
16-ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، ج 4، ص 63 و 64، چاپ مصر.
17-بحار الانوار، ج 46، ص 143.
18-الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج 1، ص 221.
19-تاریخ الطبری، ج 1، ص 532.
20-ابو سعد عبد الکریم سمعانی، الانساب، ج 8، ص 206، چاپ 1397، حیدر آباد.
21-آیت اللّه سید ابو القاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج 10، ص 226، چاپ نجف اشرف.
22-تهذیب التهذیب، ج 5، ص 252.
23-نگارنده در تفسیر سوره الضحی تحقیقی ویژه دارد که طی آن، این مساله نیز کاملا بررسی شده است.
24-تاریخ الطبری، ج 1، ص 533.
25-تهذیب التهذیب، ج 7، ص 71.
26-تاریخ الطبری، ج 1 ص 533.
27-همان کتاب، ص 534.
28-همان کتاب و همان صفحه.
29-تهذیب التهذیب، ج 9، ص 420، ج 11، ص 269، ج 12، ص 115.