اختلاف مصاحف امصار

گزارش ها درباره قرائت رایج در هر کدام از بلاد اسلامی در سده های متقدّم، اندک و گاه غیردقیقند. لذا بررسی شواهد عینی برجای مانده از آن دوران ضروری است. یکی از مهم ترین شواهد عینی، قرائت مضبوط در مصاحف کهن هر منطقه است. این پژوهش به منظور کشف قرائتِ قرن چهارمِ ایران، به بررسی قرائت مضبوط در سه قرآن کامل و سه گروه جزوه قرآنی موجود در آستان قدس رضوی پرداخته است. بدین منظور، جدولی مشتمل بر 1001 کلمه تهیه شد. بعد از تهیه آمار میزان شباهت قرائت مضبوط در این کلمات با هریک از قرائات ده گانه و نیز موارد برجای مانده از اختیار ابوحاتم و ابوعبید که طبق اخبار در ایرانِ آن زمان رایج بوده اند، این نتیجه حاصل شد که در سده چهارم، قرائت یا اختیار یک شخص خاص در ایران رایج نبوده است؛ چراکه قرائت این مصاحف نه تنها با هم، بلکه با قرائت یکی از قاریان معروف نیز کاملاً هماهنگ نیست؛ در عین حال، این مصاحف در مرحله رسم مصحف بیشترین شباهت را به مصحف بصره و کمترین شباهت را به مصحف شام دارند. در مرحله ضبط قرائت نیز به قرائت ابوعمرو و اختیار ابوعبید شباهت قابل توجّهی دارند. درواقع، قرائت این مصاحف یک اختیار بر پایه قرائت عراقی ابوعمرو است که یکی از ملاک های آن، «مطابقت با قرائت بیشتر قاریان ده گانه» بوده است، و همین، توجیه گر میزان قابل توجّه شباهت آن با دو اختیارِ ابوعبید و ابوحاتم، به خصوص اختیار ابوعبید است.