تقابل اندیشه ها

علیرغم وجود سابقه چند هزار ساله کتابت در میان ایرانیان، اما مطبوعات در تاریخ ایران سابقه چندانی ندارد که آن نیز برگرفته از جوامع غربی و به نوعی وارداتی بوده است. همین امر یعنی نفوذ غرب در فرهنگ و سیاست دوره قاجاریه و در کنار آن ظهور برخی اندیشه ها و تفکرات مذهبی جدید در داخل ایران نظیر بابیه و بهائیه، زنگ خطری به سنت های اسلامی و تشیع بوده و موجب حضور پر رنگ روحانیت جهت مقابله با تفکرات تازه و اندیشه های وارداتی گردیده که راه مواجهه با آن ها را، فعالیت های فرهنگی و در بطن آن ، انتشار نشریات مذهبی و درج مقالات در سایر مجلات می دانستند. لذا همین موضوع، زمینه ساز ظهور مطبوعات دینی و رشد آن ها به عنوان نخستین مطبوعات تخصصی در ایران گردید. در این راستا پژوهش حاضر در تلاش است تا با نگاهی به ظهور نخستین مطبوعات دینی در ایران، به معرفی برخی مؤلفه ها نظیر: نظام آموزشی نوین، تجدَد و نو اندیشی دینی که به نوعی در رشد مطبوعات دینی نقش داشته اند، پرداخته و ضمن یک رویکرد توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، روند رشد مطبوعات دینی را بررسی نماید. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که رشد مطبوعات دینی در ایران، کاملاً در یک جریان مقابله ای با اندیشه های نوین وارداتی از غرب و نیز برخی اندیشه های داخلی که عمدتاً در ایام مشروطه و پس از آن در ایران رواج یافته، صورت گرفته است.

انقلاب مشروطه یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران است که به دنبال آن شاهد دگرگونی بزرگی در شیوه اعمال حاکمیت هستیم. چرا که شاه دیگر سایه خدا به حساب نیامده و مظابق قانون اساسی مشروطه قدرت موهبتی بود که از جانب ملت به وی تفویض می شد. این مقاله به بررسی وقوع این رویداد و زمینه ها و علل وقوع آن بر مبنای نظریه چالمرز جانسون پرداخته است. نظریه جانسون به رویکرد کارکردگرا تعلق دارد. مطابق این رویکرد جامعه به صورت یک سیستم در نظر گرفته می شود که هر یک از اجزای مختلف آن با ایفای یک نقش خاص در حفظ تعادل کل سهیم است. از نظر جانسون آنچه باعث وقوع انقلاب است به هم خوردن تعادل سیستم بر اثر ناهماهنگی پیش آمده ناشی از تغییرات ارزشی و محیطی صورت گرفته می باشد. در این نوشته تلاش شده است تا روند تحولات و تغییرات محیطی و ارزشی جامعه (که عدم تطابق این دو باعث وضع انقلابی است) بر اساس نظریه جانسون و با استفاده از شاخصها و معرفهای برگرفته از این نظریه مورد بررسی قرار گیرند. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که تغییرات ارزشی و محیطی صورت گرفته در طول حکومت قاجار باعث برهم خوردن تعادل پیشین و در نهایت وقوع انقلاب مشروطه شده اند.