مجازات شیخین

اعتقاد به تناسخ در نگاه نصیریان به ظهور قائم تأثیر برجسته ای دارد. آن ها معتقدند بدکاران پس از آن که از صورت انسانی خارج شدند، در قالب جمادات، نباتات، بهائم در می آیند و این عذاب تا ظهور قائم ادامه دارد. پس از ظهور، آن ها به صورت انسانی خود در می آیند و توسط قائم کشته می شوند تا جایی که جوی های خون جاری می شود. از منظر نصیریان شیخین نیز پس از مرگ به عوالم تناسخی وارد و مدام شکنجه می شوند. آن ها پس از ظهور قائم محاکمه و به اشد مجازات محکوم خواهند شد. این پژوهش با بررسی منابع غالیان پیشانصیری و نصیری، نشان می دهد که از اواخر قرن دوم گفتمان مجازات شیخین در حلقات غالیان کوفی وجود داشته و سپس در آثار حسین بن حَمدان خَصیبی پیشوای نصیریان همراه با تفصیل و جزئیات فراوانی برجسته سازی شده است. بعد از وی نیز شاگردانش این مضمون را در قالب هایی جدید بازسازی کرده اند. بررسی إسناد - متن این روایات نشان می دهد که اندیشه های غالیانه و نیز شعوبی گری و عرب ستیزی در شکل گیری و فربه شدن این گفتمان نقش بسزایی داشته است. این تحقیق با روش تحلیل محتوا با طی کردن گام هایی چون جمع آوری داده ها، مقوله یابی و کدگذاری روایات، مقایسه کمی و کیفی آن ها و بررسی إسناد-متن روایات نتایج خود را ارائه داده است.

نُه روایت در بحارالانوار به مجازات و سوزاندن شیخین به دست قائم اشاره دارد. مساله این پژوهش تاریخ گذاری و ریشه یابی فرقه شناختی این روایات و نیز تطورسنجی آن هاست. بررسی منابع روایی فرق شیعی یعنی زیدیه، اسماعیلیه، نصیریه و دوازده امامی نشان می دهد که ریشه این گفتمان به حلقه های غالیان قرن دوم به بعد می رسد و شرح و تفصیل آن توسط خصیبی پیشوای نصیریان صورت گرفته است. افکار غالیانه، جریان شعوبی گری و عرب ستیزی در شکل گیری و فربه شدن این گفتمان نقش بسزایی داشته و اصل تبّری از اصول کلامی امامی سبب راه یافتن این روایات به برخی منابع امامی شده است. در آثار متقدم امامیه این مجازات در قالب عباراتی موجز و مشابه فقط در انتهای دو روایت کمال الدین دیده می شود که تقطیع و تلخیصی است از آنچه پیش تر در میان غلات رواج داشته است. در إسناد هر دو روایاتِ صدوق نام متهمان به غلو به چشم می خورد. دلائل الامامه - کتابی غالیانه و مجهول المولف- نیز روایاتی در این موضوع دارد که متأثر از الهدایهالکبری است. بحارالانوار با تکرار چندباره روایات غلات و امامیه بسامد روایت را بالابرده است. تکرار این روایات در منابع اخباریان قرن یازده و بعد از آن این موضوع را در منظومه فکری امامیه برجسته کرده، حال آنکه ریشه این روایات به غلات و نصیری ها می رسد. این تحقیق با روش تحلیل محتوا با طی کردن گام هایی چون جمع آوری داده ها، مقوله یابی و کدگذاری روایات، مقایسه کمّی و کیفی آن ها و بررسی إسناد-متن روایات نتایج خود را ارائه داده است.